در مباحث مفاسد اقتصادی یکی از موضوعات مهمی که بایستی مورد آسیب شناسی قرار بگیرد، قوانین است. اگر قوانین اجرایی در یک کشور دقیق، جامع، به روز و از طرف دیگر مجازات ها در آن متناسب با جرم بوده و نقش نظارتی دقیقی هم داشته باشند؛ قوانین می توانند مهمترین عامل بازدارنده در مفاسد اقتصادی باشند.

در همین راستا پایگاه اطلاع رسانی جماران، گفت‌وگویی با دکتر محمد خوش چهره، نماینده دوره هفتم مجلس شورای اسلامی، کارشناس اقتصادی و عضو هیات علمی دانشگاه تهران داشته است که شرح آن در زیر می آید.

"محمد خوش چهره" در پاسخ به سوال خبرنگار جماران در مورد نقش جامعیت، شفافیت و میزان بازدارندگی قوانین در پدیده مفاسد اقتصادی؛ گفت: نمی شود ادعا کرد که قوانین ما همگی از جامعیت و شفافیت لازم برخوردارند. اما معتقدم که این امر دلیل عامه و اصلی فساد در ساختار اقتصادی ما نیست. ما باید یکسری از دلایل اصلی، ریشه ها، روش ها، شیوه ها و مناسبات و در آخر پیامدهای آن را شناسایی کنیم تا بعد بتوانیم برای مقابله با آن راهکار بیابیم. اساسا فساد شناسی ما ضعیف است. محدود نگری، سطحی نگری و عدم نگاه سیستمی به این پدیده، راه حل هایی ناکافی، مقطعی، عجولانه و غیرکارا پیش روی تصمیم گیران قرار می دهد. بنابراین بایستی درک جامع از فساد داشته باشیم. در بحث فساد، "مناسبات" یک پدیده ای است که کمتر دیده شده است. مثلا در پرونده اخیر مربوط به آقای رحیمی معاون اول رییس جمهور سابق بحث مناسبات در آن مهم است که مورد بررسی قرار بگیرد تا حوزه عمل شخصی. این مناسبات که چگونه کانون های قدرت و ثروت در هم تنیده می شود و جریان ها، باندها، حزب ها، جریانات قبیله ای و نحله ای در این ها داخل می شوند و مباحثی از این نوع؛ مهم ترین موضوع مطروحه در این قضیه اند. بنابراین این که فقط بگوییم قوانین جامع است یا نه، تنها جنبه ای از جنبه های متعدد را در برمی گیرد.

خوش چهره در مورد نقش نظارتی و چگونگی اجرای قوانین، اظهار داشت: برای درک این مساله به عنوان مثال قوانین راهنمایی و رانندگی را در نظر بگیرید؛ قوانینی مشخص و جهانی هستند. مثل دور زدن ممنوع، عبور از چراغ قرمز ممنوع و... پس تخلفاتی که در زمینه راهنمایی و رانندگی صورت می گیرد مربوط به ضعف قوانین نیست و دلایل دیگری دارد. یکی دلایل نظارتی و کنترلی است. یعنی اگر تخلفی دارد صورت می گیرد باید ابزارهای برخورد با تخلف قانونی قوی باشد. بنابراین قوانین می توانند خوب هم باشند، اما این فضای قانون گریزی از قوانین است که مشکل ساز شده است و آن فضا باید بسته شود. موضوع مهم دیگر که در مورد قوانین در کشور ما مغفول مانده است بحث "تعلیم وتربیت" است. عدم توجه به قوانین راهنمایی و رانندگی و اینکه الآن می بینیم برخی رانندگان ناهنجاری می کنند، ناشی از چند مساله است؛ یکی عدم اجرای مناسب قانون است و دیگری نظارت و کنترل ناکافی. به عنوان مثال اگر تخلفی صورت بگیرد، بلافاصله بایستی تخلف با مامور مخفی و دوربین ها و... کنترل و برخورد صوت بگیرد. این برخوردها و کنترل ها است که به قانون جلا می دهد و قانون را نافذ می کند. مورد سوم حوزه "تعلیم و تربیت" است. بایستی حوزه تعلیم و تربیت درست شود. اگر افراد درست آموزش ببینند و با قوانین آشنا شوند، قوانین سطحی نباشند و ضعف نظارت و کنترل قوانین حل شود، قطعا تخلفات بسیار کم خواهد شد. بنابراین اگر حتی قوانین همچون قوانین رانندگی کاملا جامع و در برخی موارد جهانی هم باشند، اما نظارت و کنترلی بر اجرای آن و یا پیشگیری از تخلف وجود نداشته باشند، هر گونه تخلف و دور زدن قانونی ممکن می شود. مثلا اگر قوانین ما کامل باشند، اما رییس جمهور با صراحت کامل بگوید من اجرا نمی کنم و بخواهد قانون را دور بزند یا عمل نکند این دیگر مقصر ضعف قوانین نیست و این تخلفات باید در رده و فضای عملیاتی قانون بررسی شود. قوانین راهنمایی و رانندگی را مثال زدم چرا که تا حد زیادی جهانی اند، اما می بینیم که در یک کشور خیلی خوب اجرا می شوند، چون ضابط قانون و آموزش قوانین قوی است و برای اجرای قانون بسترسازی شده است، اما در کشورهایی خیر! چرا که ملاحظات ذکر شده نهادینه نشده است. اگر قوانین کامل وضع شود اما این فضا نباشد، قوانین هم کارایی خود را از دست می دهند.

وی ادامه داد: این کارشناس مسائل اقتصادی در مورد چگونگی نهادینه شدن فساد، فراگیری و حوزه های آن، گفت: آنچه که امروز این فساد را خطرناک کرده است، عادی شدن فساد است. امروز فرهنگ فساد عمومی شده است. متاسفانه در کشور مسلمان پاکستان فساد اداری عمومی است و به حدی رسیده است که درست نمی شود. ارتشا و رشوه هم عادی شده است. این با آموزه های اسلامی مردم در تعارض است. بنابراین این علاوه بر معضل ا قتصادی موجب معضلات فرهنگی هم شده است.

این عضو هیات علمی دانشگاه اظهار داشت: الآن فساد در ایران در حال عمومی شدن است و مهمتر از آن کانونهای قدرت و ثروت هستند که در هم تنیده شده اند و در راستای منافع خود دارند منافع ملی را تضعیف می کنند و از روش ماکیاولیستی هدف وسیله را توجیه می کند، اگر فسادی توسط ایادی و نحله و گروهشان صورت بگیرد به راحتی از آن می گذرند، اما برعکس اگر مربوط به رقیب باشد آن را بسیار بزرگنمایی می کنند. یکی از مشکلات اساسی این انحرافات در ملاحظات صنفی و جناحی و نحله ای است که وجود دارد و به این فساد ها دامن می زند. یکی از مباحث مهم دیگر در باب فساد اقتصادی امروز، وابستگی جریان های فساد مالی به نفت است. هر چه میزان درآمد کشور ما با قیمت نفت بالا می رود میزان فساد هم افزایش می یابد. مثلا در بحث فساد مالی مربوط به شهرام جزایری میزان اختلاس وی 120 میلیارد تومان بیشتر نبود، اما این رقم هم رقم کوچکی نبود. آن زمان چون قیمت نفت بین 17 تا 21 دلار بود، این رقم چشمگیر به نظر می آمد. اما با بالا رفتن قیمت نفت تا 100 دلار و بیش از آن؛ دیگر تنها یک فلم فساد این دوران 3 هزارمیلیار تومان می شود و طبق نقل قول ها در مورد آقای زنجانی رقم افسانه ای است. با اطلاعات نیمه رسمی که هر روز دارد درز پیدا می کند موارد مشابه این ارقام هم وجود دارد که در قوه قضاییه در حال بررسی است. بنابراین تحریم در این سالها پوششی شده بود برای تعمیق این مسایل ولی چون ریشه در جناح خودشان داشته است سکوت کرده اند ولی اگر این مفاسد در جناح مقابل بود به گونه دیگری برخورد می کردند.

وی افزود: بحث دیگر مفاسد اقتصادی، سازمان یافته بودن فساد است. ما باید نگران این امر باشیم که اگر این جریان ادامه یابد بنیان های نظام را مورد هدف قرار می دهد که بحث مهم و قابل تاملی است. بایستی پدیده فساد را خیلی جامع تر به آن نگاه کرد. رانت اطلاعاتی هم از موارد شایع مفاسد اقتصادی است. همین رابطه های جناحی و ایادی و نحله ای ایجاب می کند که از این فرصت های اطلاعاتی در زمینه های پولی، ارزی و حتی بحث زمین و کاربری زمین های شهری و قوانین صادرات و واردات، تعرفه ها و غیره به عنوان رانت اطلاعاتی استفاده کنند یا مسایل مختلف و زمینه های سوءاستفاده را برای هم جناحی ها و نحله خود فراهم نمایند.

خوش چهره در مورد اینکه برای پیشگیری از رشد بیشتر فساد اقتصادی چه باید کرد؟ بیان داشت:  معتقدم درک صحیح عوامل ایجادی فساد و فضایی که فساد را موجب می شود مهم است. فساد مثل میکروب یا کرمی است که اگر آفتاب بخورد جان می گیرد و تکثیر می شود و گرنه اگر محیط برای رشد آن مناسب و مهیا نباشد ریشه کن می شود. پس فضا، اتمسفر و بستری که فساد در آن صورت می گیرد برای پیشگیری از این موضوع مهم است. اگر جلوی این فضا گرفته نشود حتی افرادی که سلامت اخلاقی دارند در این محیط آلوده می شوند و ضریب خویشتن داری آنها پایین می آید. تقوا، سلامت و بهداشت رفتاری که باید در نظام مدیریتی ما بازبینی شود وگرنه ممکن است با غفلت های مدیریتی ما خودمان این بسترها را ایجاد کنیم بعد خودمان بگوییم چرا این افراد دچار انحراف شد. درک محیط و جریان های ایجاد فساد مهم ترین حوزه برای درک فساد است.

منبع: جماران