استاد اقتصاد گردشگری
تعطیلات ابعاد متفاوتی دارد. یکی از ابعاد مهم آن فرهنگی است که بیشتر باید در حوزه‌های علمیه و با نظر مسوولان فرهنگی به این موضوع پرداخته شود. ما همیشه در مدیریت اوقات فراغت و تعطیلات با موضوعات متفاوت فرهنگی و مذهبی روبه‌رو بوده‌ایم و طبیعی است که حل آن به متخصصانی دراین حوزه نیازمند است.
یکی از ابعاد بسیار مهم آن بعد اقتصادی موضوع است چرا که تعطیلات از لحاظ اقتصادی می‌تواند آثار مهمی را برجای بگذارد و با توجه به دانش و تخصص خودم بیشتر بر بعد اقتصادی آن تاکید دارم. وقتی صحبت از تعطیلات می‌شود منظور قسمت آزاد و اوقات فراغت یا دورانی است که افراد کار نمی‌کنند یا به کارهای روزمره خاص خود نمی‌رسند. در واقع به دورانی که انسان آن را به انجام کار یا فعالیت‌های حیاتی اختصاص نمی‌دهد از لحاظ زمانی اوقات فراغت می‌گویند. عده‌ای از بعد محتوایی معتقدند بخش عمده آن به سرگرمی و فعالیت‌هایی اختصاص پیدا می‌کند که اهمیت زیادی در شکل‌گیری شخصیت انسان‌ها دارد. امروزه در سطح کلان اقتصادی بخش زیادی از فعالیت‌های اقتصادی در زمان اوقات فراغت مردم صورت می‌پذیرد. می‌توان فعالیت‌های اقتصادی بسیاری را نام برد که در زمان فراغت فعال هستند که بخش قابل ملاحظه آن بخش گردشگری است.
قاعدتا افراد بیشتر در اوقات فراغت به فعالیت‌هایی مثل کتاب خواندن و سایر فعالیت‌های فرهنگی می‌پردازند. تفریح، سرگرمی، حمل‌ونقل، هتل‌ها، غذا، توزیع خرده‌فروشی و... بخش‌هایی هستند که از لحاظ اقتصادی هنگام تعطیلات تقاضا برای آنها افزایش می‌یابد. بسیاری از کشورها به لحاظ بعد اقتصادی به دنبال اوقات فراغت و مدیریت تعطیلات هستند تا بتوانند فرصت بیشتری را برای سفر فراهم کنند و متقاضی این نوع محصولات باشند چون این بخش‌ها سهم بسزایی در GDP آن کشورها دارد. برای مثال کشور چین به‌منظور افزایش GDP یا نرخ رشد، تعطیلات را افزایش داد. قبلا این گونه تصور می‌شد که تعطیلات ممکن است منجر به کاهش رشد شود. ولی از آنجا که تعطیلات خود می‌تواند منشأ تقاضا برای بسیاری از کالاها و خدمات باشد بنابراین در کشورهایی که دارای بخش‌های گردشگری و خدماتی بزرگی که به اوقات فراغت وابسته هستند، افزایش تعطیلات می‌تواند منجر به افزایش نرخ رشد شود. متاسفانه در حال حاضر مطالعه تجربی در ایران نداریم و بهتر است به این موضوع پرداخته شود. البته با توجه به سهم 2/ 5درصدی مسافرت وگردشگری در GDP ایران این تقاضا قابل ملاحظه خواهد بود.بر اساس شواهد می‌توانیم بگوییم که این انگیزه وجود دارد که وقتی تعطیلات افزایش پیدا کند تقاضای بخشی از کالاها و خدمات نیز افزایش پیدا کند. طبیعی است که مسافرت آثار توزیع درآمدی خوبی دارد، زیرا افرادی که به مسافرت می‌روند توانایی مالی رفتن به سفر را دارند و سفرهای آخر هفته به دلیل افزایش سرانه خودرو و درآمد سرانه کشور و بهبود وضعیت جاده‌ها و خودروها و حتی تغییر نگاه مردم به سفر و آثار مثبت آن در سلامت فیزیکی و روحی در سال‌های اخیر از رشد مناسبی برخوردار بوده است. قاعدتا اگر از بعد تقاضا به آن نگاه کنیم، این سفرها موجب تقویت کسب‌و‌کارهایی می‌شود که در بالا به آن اشاره شد. اما از بعد عرضه عموم خدماتی که به این گردشگران عرضه می‌شود توسط بنگاه‌های کوچک، افراد با مهارت‌های کمتر تخصصی یا جوانان و زنان متعلق به سطوح درآمدی پایین جامعه است یا حتی فعالیت‌های تجاری یا فروشگاه‌های کوچک تجاری هستند. بنابراین اثرات مثبت توزیعی دارد. معتقدم این نوع سفرها می‌تواند از این لحاظ آثار مثبت اقتصادی داشته باشد.
تعطیلات کوتاه آخر هفته بیشتر تقاضای گردشگری داخلی را تقویت می‌کند و نه گردشگری خارجی را، زیرا فرصت محدود است و 81 درصد مخارج گردشگران در ایران متعلق به گردشگران داخلی است و گردشگران داخلی هم با توجه به این که مدت زمان کوتاه است عموما متقاضی سفر به مکان‌هایی در اطراف شهرهای بزرگ هستند مثلا حومه‌های تهران، مشهد، شیراز و این تقاضای بسیاری خوبی را به‌وجود می‌آورد و آثار اقتصادی مثبتی را برای حاشیه شهرهای بزرگ ایجاد خواهد کرد.
اگرچه ما یک مطالعه کمی در خصوص کشور خود انجام نداده‌ایم، اما شواهد موجود در سایر کشورها نشان می‌دهد که تعطیلات آخر هفته بیشتر از اینکه آثار منفی اقتصادی داشته باشد آثار مثبت اقتصادی دارد که این آثار مثبت می‌تواند در بخش‌های خاصی بیشتر باشد و قطعا برای بخش حمل و نقل، بخش‌های تجاری، فعالیت‌های کسبه‌های خرده پا شهرها و حاشیه‌های شهرها بیشتربوده و منجر به رونق اقتصادی فعالیت آنها خواهد شد.
سامان‌دهی تعطیلات ابعاد مختلفی دارد به خصوص در کشور ما که رنگ و بوی مذهبی دارد به همین دلیل باید از ابعاد متفاوت به موضوع نگاه کرد. ما نیاز به اصلاحاتی در تعطیلات و توجه به آثار اقتصادی آن داریم و یکی از نکات قابل توجه به‌لحاظ اقتصادی موضوع ایجاد تقاضای سفر برای تمام نقاط کشور در تمام فصول سال است. ما باید به بعد اقتصادی توجه بیشتری کنیم و یادمان باشد که سفر و تعطیلات منجر به افزایش تقاضایی می‌شود که این افزایش تقاضا می‌تواند آثار توزیع درآمدی بسیار خوبی را در کشور داشته باشد.
اگر ما بتوانیم اوقات فراغت را درست مدیریت کنیم و تقاضا برای تمام مناطق دورافتاده که دچار مشکل فقر و کمبود سرمایه‌گذاری هستندایجاد کنیم یکی از راه‌هایی خواهد بود که می‌تواند بخشی از مسائل و مشکلات ما را در توزیع درآمد حل کند. کشوری مثل ژاپن را در نظر بگیرید، چون به اندازه کافی درآمد ارزی دارد نیازی به جذب گردشگر خارجی ندارد، ولی تلاش می‌کند که با توسعه گردشگری و استفاده از سیاست‌های ترویجی برای شهرهای دور از پایتخت که از مواهب توسعه کشور ژاپن دور افتاده‌اند تقاضا ایجاد کند و راهی برای توزیع بهتر درآمد باشد. به همین دلیل در مدیریت اوقات فراغت حتما ابعاد توزیع درآمدی، اقتصادی و اینکه تا چه حد می‌تواند شغل برای طبقات فقیر و کم‌درآمد ایجاد کند باید در نظر گرفته شود.