در شرایط کنونی اقتصاد ایران توسعه صادرات غیرنفتی از مهم‌ترین مسائلی است که باید مورد توجه مسئولین قرار گیرد. از این‌رو توسعه صادرات غیرنفتی نه‌تنها از دیدگاه ارزآوری آن بلکه به جهت ایجاد اشتغال در داخل کشور از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. همچنین به نظر میرسد که تنوع صادرات غیرنفتی نه‌تنها به عنوان دیدگاهی اقتصادی، بلکه به‌عنوان راه‌حلی سیاسی میتواند دولت را در رسیدن به اهدافش کمک کند. به همین منظور به طرح چند سوال از علی دینی ترکمانی اقتصاددان پرداختیم که در ادامه متن گفت و گو از نظرتان خواهد گذشت.
با توجه به اینکه صادرات غیرنفتی از مهم‌ترین مسائل اقتصادی کشور است، ارزیابی شما از کیفیت صادرات غیرنفتی در کشور چیست؟
اولین پیش‌فرض، داشتن مزیت رقابتی در تولید کالا و خدمات است. یعنی اگر نتوانیم کالا و خدمات که قابلیت رقابت داشته‌باشد را تولید کنیم، طبیعی است که نمی‌توانیم صادرات خوبی داشته‌باشیم که این امر هم مرتبط با پروژه تولید، تکنولوژی و مدیریت تولید است. مزیت رقابتی تحت تاثیر مجموعه عوامل طرف عرضه و تقاضا، برنامهریزی راهبردی و ایجاد زیرساخت‌های مناسب است. اگر مجموعه این عوامل در سطح بنگاهی و کلان کشور به درستی فراهم شود، تولیدات کشور متنوعتر و با‌کیفیت‌تر و هزینه تولید کاهش پیدا خواهد کرد. لذا بحث اول داشتن تکنولوژی تولید،خلاقیت فناورانه و دسترسی به مزیت رقابتی
است . به طور مثال هم اکنون شرکت فولکس واگن اتومبیلی ساخته‌است که در صد کیلومتر، میزان مصرف بنزین آن کمتر از یک لیتر است. یعنی به مزیت رقابتی قابل قبولی رسیده است و این امر از طریق سرمایهگذاری بر نیروی انسانی، تحقیق و توسعه، مدیریت کارآمد رخ داده است. زمانی که این موارد در فرآیند تولید لحاظ شود، در مرحله بعد صادرات کالا وخدمات مطرح میشود. که در چنین شرایطی بحث ارتباط با کانالهای بازاریابی جهانی تبلیغات، برندسازی و ارائه یک تصویر خوب از کالا مطرح میشود که این موارد به عرضه کالاهای تولید شده در عرصه بازارهای جهانی کمک‌میکنند.
در شرایط کنونی اقتصاد کشور میتوان یکی از دلایل کاهش صادرات غیرنفتی را مشکلاتی که تولید داخل با آن روبه‌روست، عنوان کرد، آیا صرفاً با دادن تسهیلات به واحدهای تولیدی مشکل تولید حل خواهد شد و به تبع آن شاهد افزایش صادرات غیرنفتی خواهیم بود؟
پرداخت تسهیلات سبب میشود که مشکل نقدینگی بنگاهها کمتر شود و چرخ تولید مثل سابق یعنی قبل از دورهتحریم‌ها به حرکت درآید. در دورهسابق تولیدات ما از کیفیت چندانی برخوردار نبوده‌است. لذا میتوان گفت دادن تسهیلات به تنهایی برای اینکه صادرات غیرنفتی خوبی داشته باشیم، کفایت نمی‌کند. همانطور که من بارها در سخنرانی و بحثهای مختلف نیز تاکید کردم، باید ظرفیت جذب افزایش پیدا کند. یعنی توانایی ما در تبدیل منابع در دسترس از جمله تسهیلات به ظرفیتهای تولیدی مولد باید بیشتر شود. اگر این اتفاق رخ دهد که تابعی از مهارت‌های مدیریتی، سرمایهگذاری در سرمایه انسانی و تابعی از تعاملات قوی منطقهای است، آن موقع است که میتوان دانش علمی و فنی که در جهان وجود دارد را به داخل منتقل تا تکنولوژی تولید را در داخل متحول کنیم و صادرات غیرنفتی افزایش یابد.
آیا طی یکسال اخیر حجم صادرات غیرنفتی به نسبت به سالهای گذشته از رشد برخوردار بوده است؟
بستگی دارد که صادرات غیرنفتی را چگونه حساب کنیم. اگر صادرات پتروشیمی را در نظر بگیریم؛ افزایش قابل توجهی را دارا بوده است. به‌طوری که طی سالهای 91 و 92 چیزی حدود 32 تا 35 میلیارد دلار افزایش پیدا کرده است. اما اگر صادرات پتروشیمی را کنار بگذاریم، رقم پایینتری خواهد بود. و عمده صادرات ما همان صادرات سنتی گذشته را شامل میشود؛ مثل فرش، خشکبار، محصولات کشاورزی و غیره. واقعیت امر این است که در صادرات کالاهای کارخانهای که تکنولوژی متوسط و پیشرفته است در حد صفر هستیم و جایگاهی در بازارهای جهانی نداریم. البته آمار دقیقی از صادرات در این خصوص در اختیار ندارم. اما چنانچه نرخ رشد اقتصادی 4.6 درصدی اعلام شده امسال محقق شود، میتوان گفت که صادرات غیرنفتی نیز به نسبت به سال گذشته از رشد برخوردار بوده است.
تاثیر متغیرهای کلان اقتصادی مثل تورم و... بر صادرات غیرنفتی را چگونه میبینید؟
زمانی که تورم افزایش پیدا میکند، قدرت مزیت رقابتی صادرات را کاهش میدهد و باعث میشود هزینههای تولید افزایش یابد و اگر این افزایش تولید و تاثیر آن روی حاشیه سود صادرات از تغییر افزایش نرخ نسبی ارز جبران نشود. طبیعتا باعث میشود که مزیت رقابتی در بازارهای جهانی کاهش یابد. لذا برای اینکه صادرات افزایش یابد باید تورم مهار شود. و برای اینکه تورم مهار شود، باید همانطور که عرض کردم ظرفیت جذب را ارتقا دهیم و از این طریق میتوان تحولات فناورانه را در اقتصاد کشور نهادینه کرد تا طرف عرضه اقتصاد رشد بیشتری داشته باشد. چنانچه نشانههای تورمی مهارشود، هزینه تولید کالا و خدمات کاهش پیدا خواهد کرد. در این حالت بخش صادراتی از نظر قیمت و کیفیت صادراتی مزیت بیشتری پیدا خواهد کرد. یکی از مشکلات بخش صادراتی کشور ظرفیت جذب پایین است و باید اقداماتی برای افزایش ظرفیت جذب انجام گیرد.
منبع: آرمان