فرشاد مومنی گفت:  تجارت ایران در ساختار رانتی قرار دارد و پیوندهای فاسد با کانون‌های رانت منشأ مشکلات کشور شده است

فرشاد مؤمنی اقتصاددان و مدیر موسسه دین و اقتصاد شب گذشته به مناسبت گرامیداشت میر مصطفی عالی نسب (اسطوره تولید ایرانی) اقتصاد ایرانی و تولید مردمی در برنامه پایش 8 تیر 1393 اظهار کرد: موتور خلق ارزش افزوده در اقتصاد ایران تجارت پول است. آنهایی که خودشان را درگیر تولید می کنند در حال انجام یک کار ملی هستند. اما اگر این تولید بخواهد به دستاورد، انباشت و ارتقاء منجر شود باید ساختار نهادی در این مسیر همراهی اش کند. این همان چیزی است که ما از بدو روی کار آمدن دولت جدید مکرر مطرح کردیم که کانون اصلی مشکلات اقتصاد ایران این است که ساختار نهادی ما بر علیه تولید آرایش پیدا کرده است.

وی  در پاسخ به این سؤال مجری که چرا مصرف مواد غذایی در ماه رمضان بیشتر می شود گفت: در عمل ممکن است مصرف ما در ماه مبارک رمضان کم شود اما در اقتصاد سیاسی یک مفهوم به نام آینده هراسی داریم. وقتی که دولت به سمت سیاست های تورم زا حرکت می کند در هر سطحی واکنشش در میان عامه مردم نگرانی درباره آینده است. خیلی مواقع این واکنش از منطق متعارف اقتصادی هم خارج می شود هر چه قدر شدت این آینده نگری بیشتر باشد گرایش به مصرف هم بیشتر می شود.

وی افزود : سیاست‌های تورم‌زای دولت باعث آینده هراسی بین مردم شده و همین یکی از عوامل رشد مصرف مواد غذایی توسط مردم در ماه رمضان است.

مومنی تصریح کرد: تجارت پس از اینکه معطوف به تولید می شود و در امتداد تولید موضوعیت پیدا می کند وقتی در یک ساخت رانتی قرار گرفت به کلی متفاوت می شود و آنجا دیگر صلاحیت ها و نوآوری ها نیست که منشأ برخورداری می گردد. پیوندهای رانتی و فاسد با کانون های توزیع رانت منشأ برخورداری می شود. در ارتباط با بنیان های اینکه چرا تجارت ما مکمل تولید نبوده و بر ضد تولید است بیشتر باید صحبت شود.

این اقتصاددان گفت : درگیر تولید شدن با توجه به وضعیت فعلی اقتصاد کشور یک نوع مجاهدت است. ساختار فعلی اقتصاد کشور علیه تولید آرایش گرفته است.تجارت ایران در ساختار رانتی قرار دارد و پیوندهای فاسد با کانون‌های رانت منشا مشکلات کشور شده است. تجارت ما مکمل تولید نیست بلکه بر ضد تولید است. ساختار تولید محور باعث ایجاد انگیزه کار در کشور می‌شود.

مؤمنی ادامه داد: البته سیستم بانکی نیز کم و بیش به همین شکل است. به عنوان مثال در تمام دنیا وقتی به بانک های خصوصی اجازه فعالیت می دهند در حقیقت می خواهند تا با این اقدام کارآمدی بازار پول را ارتقاء دهند. در ارزیابی که کمیسیون کلان اتاق بازرگانی انجام داده نشان داده شد که بانک ها 73 درصد منابع خود را در اختیار غیر مولد ها گذاشته اند و بخش اعظمی از مابقی را با تکنولوژی هایی که ظاهر سازی می کنند به شرکت های خاص می دهند.

وی در پاسخ به این سؤال مجری که چرا عالی نسب یک کارآفرین متفاوت در ایران است گفت: اگر به تاریخ اقتصادی ایران نگاه کنید می بینید که از این تک ستاره های بزرگ همیشه کم و بیش بوده است. آن چیزی که سرنوشت ساز بوده این است که نظام تصمیم گیری کشور به این فکر بیفتد که چرا این ستاره ها تکثیر نمی شوند.

مومنی خاطر نشان کرد: این بلوغ فکری در نظام تصمیم گیری کشور مشاهده نمی شود که متوجه باشند که اگر این روند ادامه پیدا کند یک دفعه چشم باز می کنند و می بینند تراز تجاری غیر نفتی که بزرگترین ناموس اقتصاد سیاسی نفتی است در دوره چهارم 161 میلیارد دلار منفی شده است. اگر واقعاً دولتی بخواهد این مسئله را حل کند گرفتاری ها و پیچیدگی های موجود در کنار مقاومت هایی که گروه های ذینفع می کنند کار را سخت می کند.

مؤمنی عنوان کرد: در ادبیات توسعه ذکر شده که بزرگترین چالش برای یک دولت این است که ترتیبات نهادی را به گونه ای سامان بدهند که منافع فردی با منافع جمعی هم راستا شوند و این گونه می شود که اکنون تجارت پول، رانت و فساد اقتصادی در کشور ایران بیداد می کند. در حقیقت وقتی این ساماندهی صورت گرفت برخی افراد حتی به بهای ضربه زدن به زندگی ده ها میلیون نفر منافع خودشان را لحاظ می کنند.

وی بیان کرد: مرحوم عالی نسب این بلوغ فکری را در نظام تصمیم گیری کشور در آن دوره ایجاد کرده بود که بقاء نظام روی تولید استوار باشد. بنابراین ساختار نهادی آرایشش باید به گونه ای باشد که تولید محور تصمیم گیری ها باشد نه منافع گروه های ذینفع غیر مولد . وقتی تولید محور شد همه چیز بر اساس نظم انجام می شود.

این کارشناس اقتصادی اذعان کرد: اعتقاد عالی نسب به دفاع از ناموس اقتصادی بود و تعبیرش این بود که یک شیفت کار شرافت مندانه باید یک زندگی شرافت مندانه ایجاد کند و این مسئله همان چیزی که اکنون فراموش شده است. وقتی که در دوره 85 تا 90 کسری بودجه خانواده ها بر اساس گزارش رسمی چهار و نیم برابر افزایش پیدا می کند خب معنی دار است و کاملاً مشخص است که از مسیر اثر گذاری صرف بر اقتصاد خارج می شود. در این صورت نمی شود انتظار یک فرهنگ متعالی یا یک همدلی و انسجام اجتماعی قابل قبول را از جامعه انتظار داشت.

مؤمنی گفت: بزرگترین لطمه ای که به کشور وارد شده این است که طی 25 سال گذشته یک چهره مثل عالی نسب که از نوامیس اقتصاد ملی دروازه بانی می کرد از دست رفت. بنابراین تمام همگرایی های توسعه ای جای خودش را به چیزهای دیگر داد.

وی در پاسخ به این سؤال مجری که چرا عالی نسب به دنبال تولید لوازم خانگی رفت گفت: این مبحث به ماجرای نهضت ملی شدن صنعت نفت در ایران بر می گردد. وقتی که مصدق چند مشاور را برای این کار تعیین کرد و گفت اگر بعد از تحریم انگلیس بتوانیم یک تقاضای خیلی اندک حتی در داخل کشور به وجود بیاوریم آن وقت است که می توانیم اقتصاد را بدون نفت اداره کنیم. وی تمام زندگی خود را گذاشت و کارخانه عالی نسب را راه اندازی کرد تا این خواسته شهید مصدق محقق شود.

این استاد دانشگاه یادآور شد: خلاء عجیبی که در حال حاضر در کشور ما وجود دارد آینده نگری است. در این رویکرد آینده نگری و اهمیت به علم مرحوم عالی نسب عملکرد خوبی داشت چراکه در سال 1328 اسم کارخانه خود را صنایع نفت سوز و گاز سوز عالی نسب گذاشت. این نامگذاری در حالی بود که اصلاً نامی از گاز مطرح نبود ولی وی گفت در مطالعات آینده شناختی به این نتیجه رسیدم که به اعتبار زیست محیطی اهمیت نسبی گاز به تدریج بیشتر می شود.

مؤمنی تأکید کرد: در زمان جنگ بررسی کردیم که در 40 سال گذشته 17 رکورد در مقیاس کلان اقتصاد کشور اتفاق افتاد که 14 عدد از این رکوردها متعلق به دوران جنگ است. در این 40 سال فقط یکبار تورم یک رقمی را تجربه کردیم و آن هم در سال 64 بود که رشد نقدینگی در اوج جنگ شش درصد بود. عالی نسب در آن سالها در زمینه انضباط بودجه ای خیلی سخت گیری کرد و یک اشراف منحصر به فرد در زمینه مسائل کلان داشت.

وی در پاسخ به این سؤال مجری که بزرگترین خدمت عالی نسب چه بود گفت: برای اولین بار در تاریخ ایران و در جنگ هشت ساله حتی یک مورد مرگ بر اثر قحطی و گرسنگی ثبت نشد و آن هم مدیون فعالیت وی بود. عالی نسب در این باره گفت من کاری کردم که آن چیزهایی که به حیات انسان ها مربوط است در کل دوره جنگ از فشار سوداگری های سوداگران مصون بماند و کسانی که منافعشان در خطر بود در هر فرصتی به وی طعنه می زدند.

مومنی افزود: وقتی جنگ شروع شد ذخیره ارزی عراق هفت برابر ایران بود و با وجود اینکه جمعیتشان یک سوم ایران بود اما درآمد نفتی آنها با ایران برابری می کرد. ولی وقتی که جنگ تمام شد ایران بدهی خارجی اش صفر بود و حتی بدهی های دوره پهلوی را هم پرداخت کرد در حالی که عراق ذخیره ارزی اش به صفر رسیده بود و 85 میلیارد دلار هم بدهکار شده بود.

وی در پاسخ به این سؤال مجری که چرا بعد از جنگ آقای عالی  نسب را کنار گذاشتند گفت: گروه های ذینفعی بودند که اعتقاد داشتند عالی نسب و پشتیبانی وی در دولت راه را بر فساد، رانت و ربا بسته است ، آنها فکر می کردند که این کارهای عالی نسب یک نوع تنگ نظری است و  طریق آزاد سازی قبل از اینکه نهادهای پشتیبان بازار فراهم شود خیری برای جامعه ایجاد می شود.

مؤمنی در پایان گفت: ما نباید شخصی به امور نگاه کنیم. تاریخ توسعه تاریخ نوآوری های نهادی کاهنده هزینه مبادله است. هفت نوآوری نهادی معرفی شد که هر کدام امروز هم به کار گرفته شود اقتصاد کشور را متحول می کند. هنگام ارائه اولین بودجه به دولت جدید گفتم تصمیم گیری در مورد توزیع دلارهای نفتی را به مجلس واگذار کنید. اگر کسی بخواهد برخوردار شود باید به سمت تولید برود و تولید را جذاب کرده و شرایط رانت خواری را نیز افزایش می دهد.

منبع: برنامه پایش شبکه 1