محمدرضا منجذب

دانشیار  اقتصاد

آمار های موجود از نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی حاکی از عدد شش درصدی و بسیار پایین آن در ایران است (نمودار را نگاه کنید) (https://t.me/economicforum/2064).

در حالی که این نسبت در کشورهای دنیا حدود سی درصد بطور متوسط می باشد. دلایل زیادی را می توان اقامه کرد که چرا سیستم مالیاتی ایران کارآیی لازم نداشته است. بنا به این دلایل که در زیر به آن اشاره می شود نمی توان در روزگار وانفسای کنونی تحریم های شدید و کسری بودجه بالای دولت دل به افزایش بالای درآمدهای مالیاتی در کوتاه مدت داشت، که در اینصورت بتوان جبران کسری بودجه مناسبی داشت و جایگزینی بر درآمدهای نفتی تعریف کرد. دلایل مزبور به شرح است:

1-همزمانی درآمدهای نفتی و مالیاتی: تاریخچه تدوین بودجه نوین در اقتصاد ایران نشان از همزمان بودن درآمدهای نفتی و مالیاتی بوده، و لذا چون تامین عمده از درآمدهای نفتی اتفاق افتاده درآمدهای مالیاتی زیر سایه درآمدهای نفتی بوده و حرفی برای گفتن نداشته است. سیاستگذار هم اعتنایی جدی به آن نداشته است و لذا رشد و شکوفایی نداشته است.

2-مدیران بالای مالیاتی بی تخصص: تعیین رییس سیستم مالیاتی ایران در راستای انتصابات و بصورت سیاسی تعیین می شود و نه بر مبنای تخصص. نگاه سیاستگذار به آن بصورت تعیین مدیر حرفه ای منهای تخصص لازم بوده است. بطور معمول هر رییس سازمان مالیاتی باید مدتی را بصورت آزمون و خطا رفتار کند تا آیا تخصص لازم را بدست آورد یا خیر؟ این سمت باید به افرادی واگذار گردد که از تبحر علمی و تخصصی زمینه مالیاتی برخودار باشد.

3-چابک نبودن: سیستم مالیاتی ایران متکی به تشخیص علی الراس است. پرسنل مربوطه فاقد   آموزشهای لازم و برتر هستند. این نوع تشخیص کیلویی و فاقد شاخص های علمی، که معمولا بصورت حضوری جلو می رود بالقوه تالی فاسد دارد که هم حق دولت و هم حق مودی ضایع می شود. چنین سیستمی دارای کارایی لازم در پذیرش و اجرای مالیت های جدید است.

3-انعطاف ناپذیری قوانین: قوانین مالیاتی ایران هوشمند نیست و انعطاف لازم را در برابر مودیان متفاوت و در برابر شرایط رکود و رونق اقتصادی ندارد. لذا در شرایط رونق نمی تواند نسبت بالاتری مالیات و در شرایط رکود نسبت کمتری مالیات جذب کند.

4-توسعه ای نبودن نگاه مالیاتی: در فرایند و مسیر توسعه، نگاه مالیاتی متفاوت می گردد. به همین دلیل جایگاه انواع مالیات در ترکیب مالیات متفاوت می شود. مالیات بر مصرف، بر تولید، بر ثروت، بر درآمد و  ... در طول دوره توسعه و با درجه توسعه یافتگی متفاوت هست. چنین نگاهی به مالیات در ایران وجود ندارد. بعبارت مختصر مالیات باید در خدمت رشد و توسعه اقتصادی است.

5-اقتصاد زیرزمینی: بخش عمده ای از تولید اقتصاد ایران (تا چهل درصد برآورد شده) زیرزمینی است و لذا مالیاتی از آن اخذ نمی شود. بخش عمده ای هم مشمول بند پ و یا فرار مالیاتی و یا ... است. کار علمی، تخصصی و اجرایی برای جذب آنها صورت نگرفته است.

6-آزمون و خطایی عمل کردن و تکرار طرحهای مضرر و بی فایده ...مالیات بر کالاهای مهم مانند مسکن که موجب فرار سرمایه از این بازارها می شود و اینگونه مالیات ها که فاقد کار کارشناسی لازم است ، بطور معمول مضار بیشتری را بر اقتصاد عارض می نماید تا منافع.

7-دخالت غیر تخصصی  در یک سازمان تخصصی ...مالیات بر اجاره ، مسکن ، سکه ...متاسفانه در جایگاههای مختلفی چون مجلس و امثالهم بحث های غیرکارشناسی در مورد مالیات و یارانه (مالیات منفی) صورت می گیرد که ضررهایی را بر اقتصاد تحمیل می کند. این تصمیمات عمدتا غیر کارشناسی و برخورد و نگاه پوپولیستی نسبت به مالیات و یارانه است، که بطور معمول در عمل قابلیت اجرایی بالایی نداشته و تاثیرات روانی آن بر اقتصاد نامطلوب است.

جمع بندی: در دنیای تخصصی امروز گماردن افراد تخصصی و زبده در راس هرم مالیاتی و استخدام و جایکزینی افراد ذیصلاح در پایین هرم موجب می شود کارایی سیستم افزایش یافته و نسبت پایین درآمدهای مالیاتی را بصورت اصولی افزایش دهد. هماکنون بدلیل چابک نبودن سیستم مالیاتی نمیتوان انتظار معجزه داشت که بتواند بسرعت کسری بودجه دولت را جبران کند. تعریف مالیاتهای جدید و فشار در جذب آنها آثار تورمی، ضد تولیدی و مخرب خواهد داشت.

منبع: https://t.me/drmonjazeb