فرشاد مومنی، فقر را روی دیگر توسعه دانست و گفت: بزرگترین ریشه استمرار و گسترش فقر در ایران این است که ما تکلیف خود را با این پدیده، به لحاظ مفهومی و نظری روشن نکرده‌ایم و معیارهای سنجش آن، دچار کاستی‌های جدی است.

فرشاد مومنی، اقتصاددان و تحلیلگر اجتماعی، عصر امروز در نشست بررسی 40 سال سیاستگذاری حوزه فقر گفت: دو عبارت تاریخ‌ساز که از آنها به‌عنوان عالیترین شکل عینیت‌بخشی به برآیند مجاهدت‌های فکری یاد می‌شود، یکی رقابت بین کشورها و شرکت‌ها است و دیگری، رقابت میان اندیشه‌ها. هرجامعه که متقاضی تغییرات ارتقاء‌بخش است، باید تکلیف خود را با دو نیاز اندیشه‌ای روشن کند؛ یکی تعیین تکلیف بنیان‌های اندیشه‌ای وضع موجود و دیگری فهم خطوط کلی بنیان‌های اندیشه‌ای شکل‌دهنده وضع مطلوب.

این استاد دانشگاه افزود: ایرانیان در صورت‌بندی وضعیت مطلوب، به مراتب ناکارآمدتر از صورت‌بندی وضعیت نامطلوب هستند و این مسئله، ما را دچار سرگشتگی کرده است.

به عقیده مومنی، نمود این سرگشتگی است که در دنیا، ایران از کشورهای پیشگام برنامه‌های توسعه‌ای محسوب می‌شود اما در حال حاضر، نمود توسعه در برنامه‌ها و شرایط حال کشور دیده نمی‌شود.

این اقتصاددان ادامه داد: بزرگترین ریشه استمرار و گسترش فقر در ایران این است که ما تکلیف خود را با این پدیده، به لحاظ مفهومی و نظری روشن نکرده‌ایم و معیارهای سنجش آن، دچار کاستی‌های جدی است.

مومنی گفت: اگر قرار باشد در مورد مسئله فقر تحلیل داشته باشیم، پیشنهاد من این است که در ابتدا، بررسی‌های لازم در مورد نابرابری‌های ناموجه صورت گیرد.

وی در ادامه این نشست که به مناسبت روز جهانی مبارزه با فقر برگزار شد، ادامه داد: اساس ماجرای مناسبات رانتی این است که نظم اجتماعی متکی به اعتماد متقابل را به حاشیه می‌راند و به الگوی مبتنی بر ستیز و حذف نزدیک می شود.

مومنی ادامه داد: ساخت جغرافیایی و سیاسی و اقتصادی ایران در طول تاریخ، نقش نیروی محرکه بازتولید نابرابری‌های غیرموجه را داشته است.

این اقتصاددان افزود: در تمام ادبیاتی که در دنیا در زمینه مذمت فقر مطرح شده، فرض بنیادی، صحبت در مورد جامعه‌ای است که تولید را تشویق می‌کند. مناسبات نابرابرساز، بزرگترین نیروی شدت‌بخشی به وابستگی‌های ذلت‌آور دنیای خارج است.

شرایط نامطلوب تولید در ایران

مومنی در ادامه خاطرنشان کرد: در حال حاضر بخش تولید، مفلوک‌ترین بخش اقتصادی کشور است و میزان زیادی از این تولیدات اندک داخلی، مشتری ندارند؛ چراکه آنهاکه قادر به خرید محصولات ایرانی هستند، مایل به خرید نیستند و آنهاکه تمایل به خرید دارند، توانایی خرید ندارند.

این اقتصاددان، فقر را مسئله ساختاری دانست که حل آن، راه‌حل ساختاری می‌طلبد.

مومنی ادامه داد: برای فهم درست موضوع فقر، باید در سطح توسعه به این مهم نگاه کرد و نباید اینگونه انگاشت که فقر صرفا یک مسئله درآمدی است.

وی یادآور شد: موضوع اساسی این است که در ساختار اقتصاد سیاسی ایران، مسئله فقر را به عنوان یک موضوع انسانی نگاه کرده‌اند و ناکارآمدی این نگاه، اکنون برملا شده است. در واقع این موضوع باید از دو دیدگاه ساختار نهادی و مسئله فناوری مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.

این استاد دانشگاه گفت: اگر ساختار نهادی مشوق خلاقیت و تولید باشد، به یک سمت کشیده می شویم و اگر مشوق رانت و دلالی باشد، به سمت دیگر میل پیدا می‌کنیم. از سال 84 به بعد، نگاه ایران به موضوع فقر به طرز فاجعه‌آمیزی به سمت بخش دوم کشیده شده است. در این دوره با تغییر ماهیت دولت روبرو هستیم و تا تکلیف ما با این تعریف روشن نشود، نمی‌توانیم با موضوع فقر، برخورد چاره‌سازی داشته باشیم.

خطر آینده‌فروشی را باید جدی گرفت

این اقتصاددان با اشاره به گذار خطرناک «خام فروشی» به «آینده‌فروشی» افزود: در مواجه با مسئله کلی توسعه، فقر و نابرابری، کارنامه اولیه انقلاب اسلامی افتخارآمیز است اما هراندازه به سمت امروز حرکت می کنیم، روند توسعه شمایل منفی به خود گرفته و از سال 68 به بعد، تولید ملی به دلایل مختلف به حاشیه رانده شده است.

مومنی افزود: از سال 68 به بعد، طیف غیر مولدها جایگاه تولیدگران به عنوان متحدان استراتژیک کشور را تسخیر کردند و لازم است که ساختار مرکزی رانت و دلالی، جای خود را به ساختار تولید صنعتی مدرن بدهد؛ در غیر این صورت، بحران مشروعیت و وابستگی را در پی خواهد داشت.

90 درصد فقرای کشور، شاغلان سابق و حاضر هستند

مومنی ادامه داد: آخرین گزارش مرکز آمار ایران درباره فقر، نشان‌دهنده این است که 59 درصد فقرای کنونی کشور، شاغل هستند و 30 درصد نیز، بازنشستگان هستند و در مجموع، حدود 90 درصد تمام فقرای کشور، شاغلان سابق و کنونی هستند.

وی گفت: در دوره 6 ساله 85 تا 90 حدود 621 میلیارد دلار از محل درآمدهای نفتی به اقتصاد کشور تزریق شد اما در عوض، بی‌سابقه‌ترین صنعت‌زدایی اقتصادی کشور را شاهد بوده‌ایم.

به عقیده این اقتصاددان، در مناسبات کنونی ایران، تولید به محلی برای رانت بدل شده و مشخصه‌های تولید صنعتی مدرن باید بازتعریف شود چراکه به نظر می‌رسد حرکت کنونی، حرکت به سمت بازتولید نابرابری‌های ناموجه و فقر است.

 توجه به ارکان نهادی و فناوری در حل مشکلات تامین اجتماعی

این استاد دانشگاه با بیان اینکه کلید حل مشکلات سازمان تامین‌اجتماعی در شرایط حاضر، توجه به رکن‌های نهادی و فناوری است، اضافه کرد :هیچ عنصری به اندازه سیاست‌های تورم‌زا و اشتغال‌زدا نمی‌تواند شرایط مالی کنونی تامین اجتماعی را تعریف کند.

به گفته مومنی، فناوری حلقه تکمیلی ساختار نهادی است و در غیاب فناوری، تولید نمی‌تواند به تنهایی مشکل فقر را حل کند.

مومنی ادامه داد: به ازای هر یک میلیارد دلار واردات کالاهای قابل تولید در کشور، 100 هزار فرصت شغلی از بین می‌رود.

وی افزود: سیاست‌های تورم‌زا و اشتغال‌زدا تحت هر توجیهی اتخاذ شود، تهدید‌کننده کشور خواهد بود.

نقش موثر تامین اجتماعی در تعدیل فقر

فرخ ملکوند فرد، مشاور ارشد مدیرعامل سازمان تامین‌اجتماعی نیز در این نشست گفت: سازمان تامین‌اجتماعی بین 4 تا 8 برابر آورده افراد را به آنها باز می گرداند.

وی به تبیین نقش این سازمان در فرایند فقرزدایی پرداخت و افزود: بر اساس شرایط خاص بیمه‌شدگان سازمان تامین‌اجتماعی، خدمات تعریف شده و مشخصی به آنها ارائه می‌شود. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که سازمان تامین اجتماعی، نقش موثری در تعدیل فقر ایفا می‌کند.

به گفته وی، نظام توزیع و بازتوزیع در کشور ارتباط تنگاتنگی با هم دارند و محاسبات نشان می‌دهد که نهادهایی مانند تامین‌اجتماعی، به هیچ عنوان نمی‌توانند و نباید از رانت‌های توزیعی استفاده کنند.

مردم وضعیت معیشتی را مهمترین مساله کشور می‌دانند

رئیس موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی نیز در این نشست گفت: موسسه، به مثابه اتاق فکری است که علاوه بر آنکه در خصوص مسائل مربـوط به حوزه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان تامین اجتماعی، پژوهش‌ها، تحلیل‌ها و توصیه‌های مبتنی بر سیاسـتگذاری ارائه می‌دهد، پلی میان سیاستگذاری و جوامع دانشگاهی برقرار می‌کند تا فرصتی برای افزایش کارآمدی سیاست‌گذاری اجتماعی ایجاد کند.

وی در ادامه گفت: آخرین نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که مردم، وضعیت معیشتی خود را مهمترین مساله کشور می‌دانند و بر این اساس، ضروری است که موضوع فقر، عدالت اجتماعی و نابرابری بیش از پیش در مرکز توجه قرار گیرد.

کردونی افزود: با اشاره به اینکه در گام دوم انقلاب به تعبیر رهبر معظم انقلاب باید به سمت خودسازی و جامعه‌پردازی حرکت کنیم، زمان آن رسیده که مروری نظام‌مند به سیاستگذاری فقر و مطالعات و تحقیقات انجام‌شده در این حوزه داشته باشیم تا در سیاست‌گذاری‌های آتی مورد توجه قرار گیرند.

منبع: تأمین24