وزیر سابق مسکن و شهرسازی گفت: ما یک مبنا برای اخلاق عمومی نداریم که هم حاکمیت و هم مردم خود را با آن سنجه هم‌راستا کنند.
به گزارش ایسنا- منطقه خراسان، عباس آخوندی در همایش «هزاره خواجه نظام‌الملک توسی» که صبح امروز در محل آمفی‌تئاتر دانشکده علوم اداری و اقتصادی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، با اشاره به اینکه «در ایران دارای چارچوب‌های ساختاری بسیار زیادی هستیم»، بیان کرد: من این چارچوب‌ها را مورد تحلیل قرار دادم و به یک ریشه بنیادین رسیده‌ام؛ قرن‌هاست در ایران از کمبودی رنج می‌بریم و آن ضعف در اخلاق عمومی است.
وی با بیان اینکه «گویی یک خلط میان اخلاق عمومی و خصوصی صورت می‌گیرد»، ادامه داد: اخلاق عمومی در این‌جا، به معنی چگونگی کنترل قدرت است و خلط مبحث جدی آن است که تصور می‌شود با معیارهای اخلاق خصوصی می‌توان قدرت را در حوزه سیاست کنترل کرد. معمولاً رسانه‌ها به طور ناخود‌گاه تصور دارند که اگر حاکم و وزیر را در حوزه اخلاق خصوصی نصیحت کنند، قدرت وی کنترل خواهد شد.
آخوندی اظهار کرد: دوره‌ای که خلافت اسلامی مبدل به یک سلطنت مطلقه شد، خواجه نظام در پی ایجاد مبنایی برای حکمرانی بود که این مبنا از سلطنت مطلقه فاصله بگیرد و وجهه‌ای اخلاقی پیدا کند. خواجه نظام‌الملک از بحث خلافت عبور کرد و به اندیشه ایرانشهری و فره ایزدی بازگشت. او داد و دهش را به عنوان مبنای اخلاقی خود انتخاب کرد.
وی با اشاه به لزوم در نظر گرفتن شرایط تاریخی آن دوران هنگام بحث در خصوص خواجه نظام‌الملک توسی، افزود: البته از نظر من داستان فره ایزدی در واقع یک نوع توجیه افسانه‌وار واقعیت قدرت است. این‌گونه نیست که فره ایزدی دارای یک چارچوب اخلاقی باشد، اما در آن زمان برای توجیه قدرت نیازمند موضوع فره ایزدی بودند.
وزیر سابق مسکن و شهرسازی تصریح کرد: اولین کسی که پس از اسلام به موضوع فره ایزدی و اندیشه ایرانشهری پرداخت، فردوسی بود. فردوسی در خصوص فره ایزدی بیان کرد که این مسئله ربط به نژاد ندارد و با داد و دهش، فره ایزدی به وجود خواهد آمد. در سیرالملوک نیز تلاش خواجه نظام‌المک بر این بود که ملکشاه را به افراسیاب متصل کند، اما در ادامه او شاه را به داد و دهش نصیحت می‌کند.
وی با بیان اینکه «در فرهنگ اسلامی می‌توان داد و دهش را به عنوان عدل و انصاف معرفی کنیم»، بیان کرد: خواجه نظام در خصوص ماجرای اینکه چگونه فره ایزدی به وجود می‌آید و سپس از دست می‌رود سخن گفته است.
آخوندی تأکید کرد: در شرایط فعلی دو گفتمان قانون و اصلاح وجود دارد. در آن شرایط اصلاح وجود نداشته، اما این مسئله که اگر قانون نباشد، حکومت نابود خواهد شد، وجود داشته است. جمشید نیز بر جهان حکمرانی می‌کرد، اما هنگامی که از داد و دهش فاصله گرفت، حکومت او نابود شد. شاید نتوان گفتمان اصلاح را در آن شرایط در نظر گرفت، اما گفتمان حکومت قانون وجود داشته است.
وی با طرح این پرسش که داد و دهش در اندیشه ایرانشهری به چه معنایی است و بیان آن چه نتیجه‌ای برای امروز ایران دارد؟، ادامه داد: برای اخلاق عمومی اگر بخواهیم یک بنیانی ایجاد کنیم، با چالش محدودیت قدرت روبه‌رو خواهیم شد. هنگامی که خواجه نظام این مسئله را مطرح کرد، از دو سنت عبور کرد. یک سنت خلفا و یکی دیگر سنت قبیله‌ای ترکان بود و به اندیشه ایرانشهری رسید. در حقیقت خواجه نظام‌الملک به بازخوانی گفتمان‌های سابق پرداخت. خواجه نظام‌المک از توجیه دو نظام حاکم گذشت.
آخوندی خاطرنشان کرد: در نظام ایرانشهری مسئله داد و دهش وجود دارد. داد در مفهوم ایرانشهری به دو بنیان مهم باز می‌گردد. یکی یزدان‌شناخت و دیگری گیهان‌شناخت است که متأسفانه کم به آن پرداختیم. من مفهوم یزدان‌شناخت را به اصل ایمان به غیب تعبیر می‌کنم. در اندیشه ایرانشهری و درحوزه تمدن ایرانی، یک اصلی به نام ایمان به غیب وجود داشته است. این اصلی است که در دوره مشروطه کاملاً مغفول واقع شد و این مسئله سبب شد که مشروطه با ایران نتواند تطابق پیدا کند.
وی با بیان اینکه «مفهوم دیگر، گیهان‌شناخت است»، عنوان کرد: بنیان گیهان‌شناخت، نظم طبیعی است. ایرانیان به نظم طبیعی معتقد بودند و اگر حکومتی این نظم را برهم بزند، دچار مشکل خواهد شد. نظم طبیعی بسیار مهم است و ما در دنیای مدرن از این دو اندیشه‌ها فاصله گرفته‌ایم.
وزیر سابق مسکن و شهرسازی بیان کرد: مفهوم گیهان‌شناخت، همان بحثی است که در حوزه اسلامی نیز موجود است. در گفت‌و‌گوی معروف با امام علی(ع) که از حضرت علی پرسیدند که جود بهتر است یا عدالت؟ انتظار این بود که امام علی(ع) بگوید جود بهتر است چرا که در آن بخششی وجود دارد، اما امیرالمومنین فرمودند که عدل بهتر است.
وی ادامه داد: از قضا نکته بسیار جالب دیگر از گفته‌های حضرت امیر آن است که عدل هر چیزی را در جای خود قرار می‌دهد و سخاوت و جود هر چیزی را از جای خود خارج می‌کند. قطعاً سخاوت و جود یکی از صفات پسندیده است، اما چگونه است که حضرت امیر، جود را خارج‌کننده مسائل از چارچوب خود معرفی می‌کند؟
آخوندی عنوان کرد: در حوزه خصوصی جود، ایثار و فداکاری از فضائل اخلاقی است، اما هنگامی که وارد حوزه عمومی می‌شویم، عدل از صفات پسندیده است و نمی‌توان در حوزه عمومی به حوزه خصوصی تأکید کرد. یکی از خلط‌های بزرگ در ایران، مفهوم مهرورزی است. مهرورزی در حوزه خصوصی پسندیده است و اگر آن را وارد به حوزه عمومی کنیم، بدل به ضد خود خواهد شد. نمی‌توان با معیار حوزه خصوصی، حوزه عمومی را مورد سنجش قرار دهیم.
وی اضافه کرد: حکومت برای اینکه بتواند یک مبنای مشروعی برای حکم‌فرمایی خود داشته باشد، نیازمند آن است که یک مبنای اخلاقی داشته باشد و مبنای اخلاقی آن است که مورد پذیرش مردم قرار گیرد و مردم احساس آرامش داشته باشند. در پرتو اندیشه ایرانشهری، این بحث روی دو مبنای داد و دهش قرار دارد.
وزیر سابق مسکن و شهرسازی اظهار کرد: با این وجود مشکل آن است که با مفهوم مدرنیته روبه‌رو شدیم و مبنای مدرنیته، علم است. علم تکنیکی به شما می‌دهد که یک قدرت فوق‌العاده است و بشر را قادر به رسیدن به بسیاری از تخیلات خود می‌کند. این تکنیک قدرت بیش از حدی به انسان می‌دهد. آدم که مسلط به تکنیک می‌شود. این بحث بسیار مهم است که چه می‌تواند این انسان را کننترل کند؟
وی ادامه داد: اگر به ایران خودمان نگاه کنیم و ببینیم که چگونه از تکنیک استفاده کردیم، می‌بینیم که تمام باغ‌ها در آن از بین رفته است و زندگی کردن در آن سخت است. در موضوع انواع پدیده‌های محیط زیستی و اجتماعی، با نگاه به همه آن‌ها متوجه می‌شویم که آنچه افراد را قادر به انجام آن کرده، تکنیک است. تکنیک دوباره نیازمند به یک پایه اخلاقی است. داعش با تکینک آن فاجعه‌ها را به وجود آورده است. شما نیاز به یک مبنای اخلاقی نیاز دارید تا تکنیک را کنترل کنید.
آخوندی با بیان اینکه «بحثی که اکنون در مشهد مطرح است، مشکل آب است»، تصریح کرد: خواسته پیشین آن است که آب را از دریا عمان به مشهد بیاوریم. از کجا این اندیشه به ذهن انسان می‌آید؟ تکنیک این اندیشه را به ذهن انسان می‌آورد. اگر با اندیشه ایرانشهری تطابق بدهیم، آیا با گیهان‌شناخت هم‌خوانی دارد؟ آیا می‌توان با انتقال آب، ظرفیت اقلیمی ایجاد کرد؟
وی اضافه کرد: بایستی به ظرفیت اخلاقی استفاده از تکنیک باز گردیم. تنها تکنیک در حوزه نظامی و سیاسی نیست و می‌تواند از تمام مرزهای اخلاقی نیز عبور کند. نکته بسیار مهم آن است که چگونه قدرت را کنترل کنیم؟ آیا می‌توانیم قدرت را بر مبنای نصیحت، کنترل کنیم یا آن‌‌که این قدرت را مسئله دیگری کنترل کند؟
وزیر سابق مسکن و شهرسازی با تأکید بر اینکه «در دنیای جدید قانون می‌تواند قدرت را کنترل کند»، گفت: جهان مدرن اکنون به حکومت قانون رسیده است. آیا می‌تواند با عبور از قانون، تنگناها را حل‌وفصل کرد؟ شاید با پرداختن بدهی عده‌ای از پول بیت‌المال کار خوبی باشد، اما آیا مبنای اخلاقی وجود داشه است؟
وی عنوان کرد: وقتی بخواهیم یک موضوعی را به عنوان یک تصمیم عمومی توجیه کنیم، باید از جهت اخلاقی و به خصوص اخلاق در اندیشه ایرانشهری هم‌خوانی داشته باشد. مهم آن است که این رفتار از نظر اخلاقی قابل توجیه باشد. در گزاره جدید حکومت قانون، باید به حق دسترسی برابر مردم نیز توجه کرد.
آخوندی با بیان اینکه «اکنون ما یک مبنا برای اخلاق عمومی نداریم که هم حاکمیت و هم مردم خود را با آن سنجه هم‌راستا کنند»، بیان کرد: باید برای اخلاق عمومی به یک چارچوب با سه‌پایه ایمان به غیب، گیهان‌شناخت و حکومت قانون برسیم. اگر به این باور برسیم، می توانیم حکومتی با آرامش در ایران داشته باشیم و از چالش‌ها عبور کنیم.