دکتر مهدی آزادواری.کارشناس ارشد بازار مالی

در شرق نوشت: با ایجاد و گسترش فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی، شاهد ظهور «فضای مجازی» در گستره و حوزه‌های تازه هستیم، به‌طوری‌که بسیاری از کارشناسان و پژوهشگران، قرن بیست‌ویکم را قرن «فضای مجازی» نامیده‌اند.
گسترش فناوری‌های جدید و ارتباطات جهانی مبتنی بر «شبکه» را شاید بتوان مهم‌ترین نماد «جهانی‌شدن» دانست که فضایی متفاوت از فضای جوامع قرون گذشته ایجاد کرده است؛ بیشینه‌شدن سرعت و کارایی مناسبات، کمینه‌شدن حاکمیت‌ها و قدرت نفوذ و تأثیرگذاری آن و تداوم قدرت‌یابی عناصر «فراحاکمیتی» را می‌توان از جمله مهم‌ترین تفاوت‌های عصر حاضر، تأثیرپذیرفته از روندهای جهانی‌شدن، فضای مجازی و ارتباطات وب‌پایه به حساب آورد.  ایجاد و گسترش روابط «فراحاکمیتی» از طریق شبکه به‌هم‌پیوسته‌ای به نام «اینترنت» مهم‌ترین پدیده‌ای بوده که بشر در دهه‌ها تلاش توانسته به آن دست پیدا کند. این شبکه عظیم فارغ از نقاط ضعف و قوت آن، امروز به یکی از تأثیرگذارترین و گسترده‌ترین پدیده‌های زندگی بشر تبدیل شده است، به‌طوری‌که توانسته با سرعتی باورنکردنی، عرصه‌های مختلفی از شئون سیاسی، اقتصادی و حاکمیتی را دربرگیرد.  با ظهور و گسترش پدیده «جهانی‌شدن»، فرایند و روندهایی از فرصت‌ها و تهدید‌ها پیشِ‌روی پژوهشگران، دولتمردان، سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی قرار گرفت.
در این میان، فضای مجازی به‌عنوان فضایی مبتنی بر بستر «وب» توانسته با پیوند افراد، سازمان‌ها و نهادها و دولت‌ها به یکدیگر، ظرفیت «هم‌پیوندی گسترده» را بسط بدهد و گستره و دورنمای تازه‌ای از فضا، مناسبات و توانایی را در حوزه اقتصاد، سیاست و امنیت ایجاد کند.  «بیت‌کوین یا پول مجازی» از جمله نوآوری‌ها در حوزه تجارت الکترونیکی و مالی (که از آن می‌توان به‌عنوان یک ابزار جدید مالی دیجیتالی نام برد) محسوب می‌شود که در هشت سال گذشته گسترش یافته است. بیت‌کوین در حقیقت، یک نوآوری اینترنتی با کارکردی مشابه «پول بی‌پشتوانه» است که در این سال‌ها ارزش آن در بازارهای جهانی از چند صدم دلار به صدها دلار افزایش یافته است.  رویکردها و نظرهای مختلفی درباره چیستی و کارکرد بیت‌کوین در میان کارشناسان حوزه فضای مجازی، اقتصاددانان و فعالان اقتصادی وجود دارد. برخی بیت‌کوین را مانند حباب می‌دانند و درباره تبعات و نتایج آن هشدار می‌دهند و برخی دیگر آن را واکنش قدرت‌گرفته از فناوری اطلاعات به نابسامانی‌های نظام مالی و پولی جهانی به‌شمار می‌آورند؛ واکنشی که با بازآفرینی مبنایی پول آغاز شده است. به عبارت دیگر از منظر منتقدان نظام مالی جهانی، معماری نظم نوین جهانی با جایگزینی ارزهای دیجیتال با دلار آمریکا پیگیری می‌شود. از این زاویه، دیدگاه‌های مختلف و متناقضی درباره بیت‌کوین وجود دارد که لزوم بررسی و پژوهش درباره این پدیده تازه اینترنتی و مالی را دوچندان می‌کند.
جمهوری اسلامی ایران نیز در سال‌های اخیر با این پدیده نوپای مجازی مالی روبه‌رو شده است و هم‌زمان با گسترش بیت‌کوین در جهان، این پدیده نیز در داخل کشورمان از طریق فضای مجازی گسترش یافته و به‌سرعت تارنماهای مختلفی برای ایجاد و خرید و فروش آن طراحی شده است؛ اما هنوز نهادهای مختلف، چگونگی مواجهه با این پدیده را به‌درستی نمی‌دانند. بر این پایه به‌نظر می‌رسد نخست باید این پرسش اصلی مطرح شود که چگونه می‌توان با این پدیده نوظهور به‌عنوان پول مجازی روبه‌رو شد که در کنار این پرسش، پرسش‌هایی فرعی مانند چیستی بیت‌کوین و چگونگی تحرک مالی آن نیز مطرح خواهد شد.
نکته مهم این است که پول مجازی به‌عنوان یک پدیده نوپای پولی و اینترنتی به‌دلیل نداشتن پشتوانه حاکمیتی ملی و بین‌المللی فقط ظرفیت کالایی - بورسی دارد، اما به‌دلیل قرارگرفتن در فضای مجازی، لزوم کنترل و نظارت بر آن از طریق رویه‌های مالی حاکمیتی انتظار می‌رود.  با اینکه زمان زیادی از معرفی «بیت‌کوین» (BitCoin) به‌عنوان واحد پولی «برخط» نمی‌گذرد، بحث‌های زیادی حول آن شکل گرفته و نظرها در این رابطه بسیار متفاوت بوده است. تعابیری متناقض، از «پول آینده» تا «پول مجازی» و «پول دیجیتال» برای آن به کار رفته است.
ایده نخستین ایجاد این واحد پولی اولین‌بار در سال ۲۰۰۹ در یک مقاله شرح داده شد، نویسنده مقاله یک برنامه‌نویس ژاپنی به نام «ساتوشی ناکاموتو» است که گویا هیچ‌کس تابه‌حال موفق به ملاقات یا تماس با او نشده است. تقریبا با اطمینان می‌توان گفت این نام یک نام مستعار است و خیلی‌ها معتقدند «ناکاموتو» فقط یک نفر نیست.
در نهایت امید می‌رود دستگاه‌های نظارتی بتوانند قبل از ورود سرمایه‌گذاران به‌‌ویژه سرمایه‌گذاران خرد به این بازار بی‌پشتوانه، زمینه آگاهی و تدوین مقررات خاص برای رویارویی جدی با آن در کشور را فراهم کنند.