استادیار گروه اقتصاد دانشگاه بجنورد
با توجه به نزدیکی انتخابات ریاست جمهوری دلیل تشدید سیاست زدگی و عوام گرایی در موضوعات اقتصادی چیست؟
یکی از پیش نیازهای اصلی جهت دست یافتن به توسعه اقتصادی کشور حرکت در مسیرهای کاملاً علمی و برنامه ریزی شده است. با توجه به آنکه فراهم نمودن تحولات اقتصادی نیازمند دوره های زمانی بلندمدت می باشد، بنابراین برنامه ریزی های علمی کوتاه مدت و میان مدت که زمینه ساز دستیابی به اهداف مورد نظر باشد، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
حال اگر برنامه ریزی های فوق را کنار گذاشته و رویکردهای غیر علمی در اقتصاد در پیش گرفته شود، شاهد سیاست زدگی و عوام گرایی در اقتصاد خواهیم بود. متأسفانه علی رغم آنکه معیشت و به تبع آن اقتصاد به یکی از اولویت های اصلی جامعه در طی سال های اخیر تبدیل شده است، اما شاهد آن هستیم که این موضوع سیاست زدگی و عوام گرایی را در اقتصاد تشدید نموده است و این مسأله می تواند حرکت اقتصاد در مسیر درست را کاملاً تحت تأثیر قرار دهد. این موضوع در زمان‌های نزدیک به انتخابات ریاست جمهوری به دلیل حساسیت آن بیشتر آشکار می‌شود.
نقش رسانه ها در شکل گیری افکار پوپولیستی چیست؟
طی سال های اخیر شاهد آن هستیم که اثر 'داننینگ-کروگر' در اظهارنظرهای اقتصادی جامعه به شدت رسوخ پیدا کرده است. به گونه ای که افرادی که کمترین اطلاع و دانشی نسبت به علم اقتصاد ندارند، اقدام به اظهار نظرهای تخصصی اقتصاد نموده و ارائه راهکار می نمایند. اثر داننینگ-کروگر بیانگر آن است که افرادی که دانش بسیار سطحی در موضوعات تخصصی دارند، با اعتماد به نفس بالایی در این موضوعات اظهار نظر نموده و هر چقدر هم کمتر بدانند، فکر می کنند بیشتر می دانند. از نشانه های افراد فوق می توان به اظهار نظرهای غیر قابل استناد، کاملاً غیر علمی اشاره نمود. همچنین از دیگر ویژگی های افراد فوق می توان به غیر قابل سنجش بودن معیارهای مورد استفاده توسط آنها اشاره نمود.
متأسفانه در طی سال های اخیر با گسترش اثر داننینگ-کروگر در حوزه اقتصاد، اظهار نظرهای عوام گرایانه در جامعه رواج پیدا کرده است و در نتیجه آن تحلیل های علمی در انبوه اظهار نظرهای فاقد ارزش و کم اعتبار گم می شود. در چنین شرایطی رسانه ها تبدیل به باز منتشر کننده اطلاعات غلط در سطوح مختلف جامعه می شوند. نتیجه این موضوع شکل گیری ابهام و عدم شفافیت برای عوام می باشد. این موضوع علی‌رغم رسالت اصلی رسانه ها جهت ایجاد شفافیت و بر طرف نمودن ابهامات موجود در سطح جامعه، افکار ضد توسعه ای و پوپولیستی افراد غیر متخصص را به افکار عمومی جامعه منتقل می کند. در نتیجه این امر رسانه ها بجای کمک به توسعه اقتصادی کشور نقش بازدارنده توسعه را بر عهده خواهند گرفت.
راه حل جلوگیری از عوام گرایی و سیاست زدگی در حوزه اقتصادی چیست؟
در رابطه با اقتصاد با یک علم رو به رو می باشیم و هر گونه اظهار نظر بدون در نظر گرفتن پایه های علمی آن فاقد هرگونه ارزش و اعتبار است. به عنوان مثال در این رابطه مشاهده می شود که موضوعات بسیار مهمی مانند اقتصاد مقاومتی توسط افرادی که حتی الفبای علم اقتصاد را هم نمی دانند مورد اظهار نظر تخصصی قرار می گیرد، در صورتی که مبانی اقتصاد مقاومتی و بررسی های تخصصی در این رابطه بایستی از دانشگاه منشأ بگیرد. در این راستا بایستی سخن شهید چمران را مد نظر قرار داد که افرادی که تخصص انجام کاری را ندارد و آن را قبول می نماید تقوا ندارد. اهمیت این سخن از آنجا ناشی می شود که افراد فاقد تخصص با اظهار نظرهای غیر علمی و دادن اطلاعات غلط به جامعه منجر به انحراف افکار عمومی جامعه به سمت نادرست خواهند شد، که هزینه های بالای پوپولیسم را به جامعه تحمیل خواهد نمود.
با توجه به آنکه اظهارنظرهای فوق با اهداف منافع شخصی یا سیاسی صورت می گیرد و فاقد هرگونه مبنای علمی می باشد، بنابراین انتظارات افکار عمومی را هدف قرار داده و به دنبال جهت دادن به آنها می باشند. زمانی که توده مردم بر اساس باز انتشار مطالب فوق توسط رسانه ها دچار افکار پوپولیستی شوند و انتظارهای غیر منطقی در آنها شکل گیرد، سیاست مداران مجبور خواهند شد تا خود را با افکار پوپولیستی القا شده به جامعه انطباق دهند و جهت کسب آرای مردم اقدام به ارائه شعارهای پوپولیستی نموده و این موضوع انتظارات مردم را غیر واقعی شکل خواهد داد. نتیجه این موضوع آن خواهد شد که کاندیداهای ریاست جمهوری نسبت کمتری از افراد علمی را در دامنه اطرافیان خود نگاه داشته و پس از پیروزی در انتخابات نیز به همین ترتیب مدیران سیاسی و غیر متخصص جهت انجام امور انتخاب خواهند شد، که در نتیجه آن پس از پایان دوره ریاست جمهوری شاهد آن خواهیم بود که در دستیابی به اهداف اقتصادی خود ناکام بوده و منجر به بدبینی افراد جامعه نسبت به حاکمیت می گردد.
نقش مردم، کاندیداها، رسانه ها و دانشگاه ها در برابر عوام گرایی و سیاست زدگی اقتصادی چیست؟
راه حل برگرداندن اقتصاد کشور به مسیر درست و رهایی از دام سیاست زدگی و عوام گرایی آن است که رسانه ها بایستی از انتشار اظهار نظرهای اقتصادی افراد غیر متخصص که تحصیلات عالی دانشگاهی در رشته اقتصاد ندارند و یا سابقه انجام هیچ گونه مطالعه علمی اقتصادی و انتشار مقاله های علمی و پژوهشی را ندارند به شدت خودداری نمایند. همچنین مردم نیز بایستی پیش از مطالعه هر گونه اظهار نظر اقتصادی ابتدا از تخصص اظهار نظر کننده اطمینان یافته و سپس نسبت به مطالعه آن اقدام نمایند. همچنین مردم نبایستی به هیچ عنوان رسانه هایی را که از افراد فاقد تخصص در مطالب خود استفاده می نمایند را دنبال نمایند. دانشگاه ها نیز به عنوان نماد علم گرایی بایستی با استفاده از نقدهای علمی و مستند نقش خود را در جهت ارائه مطالب صحیح به جامعه بیش از پیش بر عهده گرفته و افکار عمومی جامعه را در جهت دستیابی به توسعه اقتصادی به سمت عقل گرایی بجای پوپولیسم سوق دهند.
اصلاح افکار عمومی بر اساس عقل گرایی و منطق علمی به جای افکار پوپولیستی منجر به مهار پوپولیسم در جامعه شده و در نتیجه آن کاندیداهای ریاست جمهوری مجبور خواهند بود که عقلگرایی و برنامه محوری در انتخابات را به عنوان بخش اصلی تبلیغات انتخاباتی خود قرار دهند. برنامه محوری منجر به ورود افراد علمی در دامنه اطراف کاندیداهای ریاست جمهوری شده و نیز منجر به خروج از سیاست زدگی در حوزه اقتصادی خواهد شد، که این موضوع مسیر توسعه اقتصادی کشور را هموار خواهد نمود. کاندیداهای ریاست جمهوری نیز نبایستی وعده هایی را که از نظر علمی در اقتصاد قابل انجام نیست،ارائه دهند و محدودیت های موجود در اقتصاد را همواره در نظر داشته باشند. در این راستا مردم بایستی به نظرهای متخصصان اقتصادی مراجعه نموده و نباید به کاندیداهایی رأی دهند که وعده های آنها از نظر متخصصان رشته اقتصاد غیر قابل اجرا است تا زمینه برای رشد هر چه بیشتر جمهوری اسلامی ایران فراهم گردد.