سیدغلامحسین حسنتاش
کارشناس انرژی
در روزنامه دنیای اقتصاد - شماره 3953 نوشت:
اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در یکصد و هفتاد و یکمین اجلاس وزارتی خود در وین در 30 نوامبر 2016 توافق کردند که از ابتدای سال جدید (2017)، تولید نفت خود را به میزان 2/ 1 میلیون بشکه در روز کاهش دهند و 10 روز بعد از آن در دهم دسامبر در نشسست مشترک جمعی از وزرای سازمان اوپک و تولیدکنندگان غیراوپک که در محل دبیرخانه سازمان اوپک تشکیل شد، عده‌ای از کشورهای غیراوپک نیز به این توافق پیوستند و اعلام آمادگی کردند که آنها نیز همزمان با اوپک، حدود 600 هزار بشکه از تولید نفت خود کم کنند. در میان اوپکی‌ها بیشترین کاهش با حدود کمتر از 500 هزار بشکه مربوط به عربستان‌سعودی و در میان غیراوپکیها بیشترین کاهش با حدود 300 هزار بشکه مربوط به روسیه خواهد بود. البته روس‌ها اعلام کرده‌اند که کاهش تولیدشان تدریجی و در صورتی خواهد بود که مسائل فنی اجازه دهد، مطالبی که بیشتر می‌توان بهانه و به قول معروف «ان‌قلت» تلقی کرد.
حصول توافق برای کاهش تولید و کنترل بازار نفت در میان کشورهای عضو اوپک پس از چند سال حضور بسیار کم رنگ این سازمان در تنظیم بازار نفت، مساله‌ای قابل توجه و مغتنم است و پیوستن غیراوپکیها به توافق اوپک نشان از جدی گرفته شدن توافق این سازمان دارد. به نظر می‌رسد حصول به این توافقات بیش از هر چیز تحت تاثیر شلاق مشکلات اقتصادی بر پیکر اقتصاد دولت‌های مشارکت‌کننده و خصوصا بر پیکر اقتصاد دو کشور عربستان و روسیه باشد. واقعیت این است که بازار جهانی نفت در یکی دو سال گذشته عمدتا با اضافه عرضه یعنی با عرضه بیش از تقاضا روبه‌رو بوده است و دائماً بر حجم ذخیره‌سازی‌های نفتی اضافه شده است و با ادامه این وضع اگر چنین توافقی صورت نمی‌گرفت احتمال کاهش بیشتر قیمت‌های جهانی نفت وجود داشت. اما از آنجا که در آستانه تنظیم بودجه سال 1396 قرار داریم و باید برآورد نسبتا دقیق و قابل تحققی از درآمد نفتی سال آتی داشته باشیم، باید دقت کنیم که با توجه به سوابق اینگونه توافقات و به‌ویژه با توجه به تغییرات اساسی که در ساختار بازار نفت به‌وجود آمده است، در مورد میزان اثرگذاری این توافق بر قیمت‌های جهانی نفت دچار گزافه و برآوردهای بیش از واقع نشویم. در این باره نکات زیر قابل توجه است:
1- چه تصمیم اوپک و چه توافق اوپک و جمعی از غیراوپکیها، فاقد هرگونه ضمانت اجرایی است. سوابق نشان می‌دهد تعهد اوپکی‌ها به اجرای سهمیه‌هایشان، در بهترین شرایط از 65 درصد فراتر نرفته است علاوه بر این، در این دور دو کشور لیبی و نیجریه به دلیل مشکلاتی که داشته‌اند در سهمیه‌بندی قرار نگرفته‌اند و خصوصا در مورد لیبی با حل نسبی مشکلات این کشور، تولید نفتش در حال افزایش و ممکن است بخشی از کاهش دیگر اعضا را خنثی کند. کاهش تولید واقعی غیراوپکیها نیز طبعا متناسب با اوپکی‌ها خواهد بود. با این اوصاف تاثیر روانی این توافقات تا اواسط فوریه سال جدید میلادی بر بازار حاکم خواهد بود اما پس از آن آمار و اطلاعات تولید نفت کشورها و میزان پایبندی به توافق به تدریج منتشر خواهد شد. بعید به نظر می‌رسد از مجموع 8/ 1 میلیون بشکه توافق کاهش اوپک و غیراوپک، بیش از حدود 60 درصد یا حدود یک میلیون بشکه از آن محقق شود.
2- واقعیت این است که پدیده نفت و گازهای غیرمتعارف به‌ویژه از منابع شِیلی، ساختار بازار نفت را متحول کرده است. تحولات فناورانه هزینه‌های تولید از این منابع را کاهش داده است و به نظر می‌رسد در قیمت‌های نفت‌خام بالاتر از 50 دلار در بشکه، تولید از این منابع به سرعت واکنش نشان می‌دهد و افزایش می‌یابد و کاهش تولید دیگران را جبران می‌کند. هم‌اکنون تعداد زیادی چاه‌های حفر شده در مناطق نفت شِیل ایالات‌متحده وجود دارد که به سیستم‌های لازم برای استخراج تجهیز نشده‌اند و به محض مقرون به صرفه بودن قیمت، اقتصادی شده و تکمیل و تجهیز خواهند شد. گرچه توافق اوپک و غیر اوپک جلوی سقوط بیشتر قیمت را گرفته است اما در ساختار فعلی بازار نفت و حداقل در میان‌مدت انتظار قیمت‌های چندان بالا را نباید داشت و به نظر می‌رسد البته در غیاب تحولات خاص ژئوپلیتیکی که قابل پیش‌بینی نیستند، یک دامنه قیمتی 42 تا حداکثر 52 دلاری تا چند سال آینده در بازار حاکم باشد.