دکتر فرخ قبادی

در روزنامه دنیای اقتصاد - شماره 3947 نوشت:

«استیو آیزمن»1، مدیر یک شرکت سرمایه‌گذاری در «وال‌استریت»، از معدود کسانی بود که بحران مالی سال 2007 را پیش‌بینی کرد و با شرط‌بندی روی نکول وام‌های خرید مسکن، مبلغ هنگفتی (به یک روایت بیش از یک میلیارد دلار) سود برد. سال گذشته فیلمی براساس ماجرای «آیزمن» (و چند سرمایه‌گذار دیگر که با پیش‌بینی همین بحران سودهای کلان برده بودند) به نمایش درآمد.

این فیلم با اقبال عمومی مواجه شد و نام «آیزمن» را به‌عنوان یک صاحب‌نظر و «پیشگوی» بازار‌های مالی بر سر زبان‌ها انداخت.2

ماه گذشته روزنامه «گاردین» انگلیس، مصاحبه‌ای با آیزمن انجام داد که ضمن آن این صاحب‌نظر بازارهای مالی، عملا آغاز یک بحران مالی بزرگ دیگر (این بار از اروپا) را محتمل دانست و به‌ویژه نسبت به ورشکستگی بانک‌های ایتالیا و تاثیر مخرب آن بر کشورهای حوزه یورو هشدار داد.

به روایت «آیزمن»، بانک‌های ایتالیا انبوهی از مطالبات «غیرجاری» (سررسیدگذشته، معوق و مشکوک‌الوصول)3 در دفاتر خود دارند که حاضر نیستند به‌عنوان مطالبات سوخته از دفاتر خود خارج کنند. به جای آن، چند صد میلیارد دارایی موهوم همچنان در دفاتر آنها وجود دارد که به ارزش 45 تا 50 درصد ارزش اسمی و اولیه این وام‌ها در ستون بستانکار آنها ثبت شده است.

این در حالی است که تلاش برای فروش این مطالبات در بازار و خارج کردن آنها از دفاتر بانک‌ها با مشکل بزرگی مواجه است. خریداران بالقوه خواستار خرید این مطالبات به ارزش واقعی آنها هستند (یعنی بر این مبنا که چه درصدی از بدهکاران به راستی قادر به بازپرداخت بدهی‌های خود هستند و دست آخر چه مقدار از این مطالبات برای خریداران این بدهی‌ها قابل وصول خواهد بود). محاسبات بازاری نشان می‌دهد مطالبات مورد بحث باید به میزان 20 درصد ارزش اولیه آنها قیمت‌گذاری شود نه 45 تا 50 درصد که بانک‌ها طلب می‌کنند. مشکل اینجا است که اگر بانک‌های ایتالیا این مطالبات را به ارزش واقعی آنها ارزیابی و در دفاتر خود ثبت کنند، سرمایه آنها ناپدید می‌شود و «بانک‌ها یک‌شبه ورشکسته خواهند شد.»4 با توجه به مبلغ سنگین این مطالبات معوق و مشکوک‌الوصول و دشواری خلاصی از آنها، «آیزمن» به خبرنگار «گاردین» می‌گوید: «دخل اروپا آمده است. دخل همه شما آمده است.»

نه‌تنها «آیزمن» که بسیاری از تحلیلگران دیگر نیز معتقدند حوزه پولی یورو بحران مالی دیگری را پیش‌رو دارد که آغازگر آن موج ورشکستگی در بانک‌های ایتالیا خواهد بود. با توجه به مقررات کنونی (و سختگیرانه‌‌تر شده) حوزه پولی یورو برای نجات بانک‌ها توسط دولت‌های متبوع، برخی از تحلیلگران حتی از احتمال خروج ایتالیا از حوزه پولی یورو سخن به میان آورده‌اند.

بد نیست بدانیم که مطالبات غیرجاری بانک‌های ایتالیا «فقط» حدود 5/ 8 درصد کل تسهیلات پرداختی آنها است که البته رقم بسیار بالایی است؛ هر چند در مقایسه با رقم مشابه در کشور ما رنگ می‌بازد. براساس اطلاعات موجود، نسبت مطالبات غیرجاری به کل تسهیلات پرداختی در کشور ما دو برابر این رقم است و مبلغ آن، براساس برآوردهای محافظه‌کارانه، از 60 درصد سرمایه بانک‌های کشور تجاوز می‌کند. به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس «مقدار مطالبات غیرجاری سیستم بانکی ما در قیاس با سرمایه بسیار نگران‌کننده است... به‌عبارت دیگر سرمایه بانک‌ها تکافوی مطالبات غیرجاری آنها را نمی‌دهد.» بی‌جهت نیست که مرکز پژوهش‌ها در این گزارش صریح و کم‌سابقه، وضع بانک‌های کشور را بسیار نامطلوب ارزیابی کرده است.5

مشکلات بانک‌های ایتالیا و افزایش مطالبات غیرجاری آنها ریشه در رکود و کسادی اقتصاد این کشور در سال‌های بعد از بحران مالی جهانی دارد. از سال 2009 که نرخ رشد اقتصادی این کشور به منفی 3 درصد رسید، تا سال جاری، رشد اقتصادی این کشور بین منفی یک درصد تا مثبت 3/ 0 درصد در نوسان بوده است. جدا از مسائل دوران تشدید تحریم‌ها، افزایش مطالبات غیرجاری و دیگر مشکلات نظام بانکی کشورما نیز با رشد منفی اقتصاد در سال‌های ابتدایی دهه 1390 و رشد کم‌رمق سال‌های بعد از آن ارتباط آشکار دارد. در کنار این مشابهت‌ها، اما تفاوت نگران‌کننده‌ای در ماهیت واکنش‌ها به این معضل کم و بیش مشابه در دو کشور به چشم می‌آید. تحلیلگران سرشناس، بحران بانکی ایتالیا را در بوق و کرنا کرده‌اند و روزی نیست که رسانه‌های اقتصادی غرب از خطرات تداوم این شرایط و ضرورت حل و فصل عاجل آن نگویند و ننویسند. در همین حال، دولت این کشور برای حل این مشکل، نه‌تنها تمام امکانات خود را بسیج کرده، بلکه بزرگان حوزه پولی یورو را نیز به کمک فراخوانده است. ما اما ظاهرا نه بحرانی پیش روی خود می‌بینیم و نه به فکر حل و فصل مطالبات غیرجاری، کفایت سرمایه بانک‌ها و سالم‌سازی نظام بانکی خود هستیم.

یا اروپایی‌ها وسواس دارند یا ما به نحو خطرناکی بی‌خیالیم.

منابع و پانوشت‌ها

1- Steve Eisman

2- این فیلم «The Big Short» نام داشت که ازجمله فیلم‌های خوب درباره بحران مالی جهانی سال‌های 2008 -2007 است.

3- Non- Performing Loans (NPL)

4- The Guardian(19 Nov. 2016)

5- دنیای اقتصاد: 17/ 03/ 1395