عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان گفت: «سرمایه‌های نمادینِ» هر جامعه‌ای منشا تحولات نهادی آن هستند و اگر بخشی از نظام مدیریتی ناکارآمد است، بدین‌معناست که در آن حوزه فقدان «سرمایه نمادین» وجود دارد.

به گزارش دارایان به نقل از اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی؛ دکتر محسن رنانی در نشست تخصصی « سرمايه‌های نمادين، پيش شرط توسعه نهادين» در مشهد، در تببین مفهوم انواع سرمایه‌های اجتماعی بیان کرد: اعتماد، مشارکت و همدلی؛ سرمایه‌های اجتماعی یک جامعه به شمار می‌آیند، حالا اگر همین سرمایه‌ها با چاشنی احترام، افتخار و شهرت درآمیزند؛«سرمایه‌های نمادین» را تولید می‌کنند. یک فرد، یک مکان یا حتی یک آیین نیز می‌تواند حائز این مشخصه باشد.

تضعیف اقتصاد امروز ما، به واسطه کم شدن سرمایه‌های اجتماعی است

این پژوهشگر اقتصادی در ادامه از تاثیر سرمایه‌های اجتماعی و نمادین در جوامع مختلف گفت و توضیح داد: در غرب حاکیمت با «عدل» است و در شرق با «فضل». همین رویکرد شرقی که اصول اجتماعی خود را بر وظایف اخلاقی و شئون آن بنا نهاده است، باعث می‌شود تا تاثیر سرمایه‌های اجتماعی و نمادین در آن‌ها به مراتب بیشتر باشد.

وی به نمونه‌هایی از تاثیرپذیری جامعه از سرمایه‌های خود اشاره کرد و افزود: در چرخه تولید بسیاری تجهیزات و سرمایه را فاکتور اصلی می‌دانند و شماری نیز از نیروی انسانی به عنوان مولفه محرک تولید یاد می‌کنند؛ حال آنکه اگر هردوی این‌ها باشد اما به خلاء سرمایه‌های اجتماعی نظیر تعهد، احترام به سلسله مراتب سازمانی، پذیرش قواعد محیط کار، پاکدستی و... دچار باشیم؛ این چرخ نخواهد چرخید.

رنانی ادامه داد: اگر اقتصاد امروز ما زمینگیر است، به خاطر بی‌پولی نیست؛ بلکه به خاطر کم شدن سرمایه‌های اجتماعی است. همچنین اگر عملکرد دولت در بخش‌هایی با ناکارآمدی روبه‌روست، به خاطر عدم گفتمان قواست که این مسئله نیز از تضعیف سرمایه‌های اجتماعی نشات می‌گیرد.

این استاد دانشگاه خاطر نشان کرد: حقیقت آن است که اگر در پِی جهش، رشد و توسعه هستیم، باید گامی در جهت ارتقای سرمایه‌ها برداریم. در این راستا یک سرمایه نمادین نیاز است تا همه به او اقتدا کنند و همراه او شوند. این اعتماد و احترامی که به سرمایه‌های نمادین وجود دارد باعث می‌شود تا افراد توان خود را مصروف رویکردی کنند که این سرمایه‌ها حامی آن هستند.

وی با تاکید بر اینکه، توانایی جامعه باید به گونه‌ای باشد تا از «هیچ»، «سرمایه نمادین» بسازد و از آن «توسعه» حاصل کند، یادآور شد: اما متقابلا در جامعه‌ای که درک این موضوع وجود نداشته باشد، سرمایه‌های نمادین اجازه رشد نمی‌یابند و یا قربانی می‌شوند. اینجاست که یک میان‌مایگی در سطوح موثر جامعه شکل می‌گیرد و مسیر تعالی متوقف می‌شود.

سرمایه‌های نمادین و توان اصلاح «سنت‌های بازدارنده» و «عادات اجتماعی غلط»

عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان، همچنین از گام‌هایی گفت که یک سرمایه نمادین در مسیر تحول برمی‌دارد و توضیح داد: آن‌ها هرکجا که بروند، می‌توانند منشاء جلب دیگر سرمایه‌ها شوند. سرمایه‌های نمادین در اوج آشفتگی، ثبات‌آور هستند. چنانکه امروز در سوریه شاهد هستیم، گروه‌های معارض به دلیل نداشتن یک سرمایه نمادین، ماه‌هاست که نتوانسته‌اند گامی در جهت اتحاد و کسب قدرت بردارند. اما گام مهم دیگر سرمایه‌های نمادین، ایجاد تحولات بنیادین در جامعه است چنانکه «سنت‌های بازدارنده»، «آداب و عادات اجتماعی غلط» و... را اصلاح کرده و صدایی رسا برای بیان حرف‌های جدید می‌شوند.

رنانی متذکر شد: چهره‌ها و سرمایه‌های نمادین می‌توانند آن تحولاتی را رغم بزنند که جامعه در برهه‌های مختلف نیاز دارد و اگر جامعه‌‌ای از خلاء آن‌ها رنج ببرد، با افزایش فشار بر توده‌ها، شاهد وقوع انقلاب خواهیم بود، از این حیث است که باید برای حفظ ثبات و بقا، اجازه بروز به این سرمایه‌ها بدهیم.

وی تاکید کرد: در مقابل تخریب سرمایه‌های نمادین ما را به شرایطی می‌رساند که امروز کشورهایی نظیر سویه و افغانستان از آن رنج می‌برند. عدم انسجام اجتماعی امروز آن‌ها، مرهون سرمایه‌هایی است که در سالیان گذشته از دست رفته است. از این روست که حتی سرمایه‌های نمادین جریان‌های چپ و راست را هم در کشورمان نباید تخریب کنیم، چرا که ایشان نمادهای بخشی از جامعه‌اند و صدای آن‌ها محسوب می‌شوند که اگر تخریب گردند، آن توده از مسیری مخرب، کنش‌های خود را نمایش خواهند داد.

رنانی با انتقاد از عملکرد صدا و سیمای ایران، عدم بهره‌گیری از سرمایه‌های نمادین در برنامه‌های این سازمان را عاملی در جهت گرایش مردم به شبکه‌های ماهواره‌ای برشمرد و گفت: ساختارهایی که از وجود این سرمایه‌ها خالی می‌شوند، به ناکارآمدی دچار می‌گردند. متاسفانه هنوز نزد سیاستمداران و دولتمردان ما، اهمیت سرمایه‌های نمادین تبیین نشده و آن‌ها را جدی تلقی نمی‌کنند یا حتی بی‌اعتبارشان می‌نمایند.

این استاد دانشگاه در بیان راهکارهایی که می‌توانند به ارتقای سرمایه‌های اجتماعی و نمادین منجر شوند، توضیح داد: نهادهای محلی و مدنی، باید پتانسیل‌های بالقوه‌ای که می‌توانند به هر کدام از انواع سرمایه‌ای بدل شوند را شناسایی کنند، دولت نیز بخشی از برنامه‌های توسعه‌ای و توامان خود را بر حمایت و ارتقای همین سرمایه‌های نمادین و اجتماعی متمرکز کند تا بعدها بتواند از آن‌ها برداشت شایسته‌ای به نفع اجتماع داشته باشد. اما اقدام دیگر ما باید ایجاد الگوهای اخلاقی با کمک همین نمادها باشد تا از این مسیر، تحول ممکن شود، این در حقیقت گامی درجهت بالفعل نمودن ظرفیت‌های نمادین موجود است.

وی با تاکید بر اینکه، آحاد جامعه باید بکوشند تا در زندگی روزمره خود، رویکرد و دیدی نمادین داشته باشند، افزود: حکومت‌ها نیز باید اجازه رشد به سرمایه‌های نمادین بدهند و دست از تخریب آن‌ها بردارند چرا که از میان رفتن این سرمایه‌ها به انحطاط جوامع می‌انجامد و نمونه‌های آن در حال حاضر به خوبی قابل مشاهده هستند.

شرایط حاد اقتصادی کشور و ضرورت یک آشتی ملی و وفاق حول سرمایه‌ها

این پژوهشگر اقتصادی در ادامه، نمونه‌های موفقی را برشمرد که به اتکای سرمایه‌ها، رشد و توسعه را تجربه می‌کنند. وی گفت: مدیری که از توان چهره‌های نمادین بهره می‌گیرد فکر توسعه‌ای دارد. بعضا مشاهده می‌کنیم یک شرکت بزرگ تجاری، اقدام به خرید یک برند کوچک می‌کند، در حالیکه می‌توانسته با اتخاذ تدابیری، این برند را از عرصه رقابت، بیرون براند اما متقابلا آن را به تیم سرمایه‌گذاری خود می‌افزاید، این اقدام از آن جهت انجام می‌گیرد که مدیر توسعه‌خواه این شرکت می‌داند برند مذکور، سرمایه‌ای نمادین برای بخشی از جامعه است و به جای هزینه برای تخریب ، بر روی همراهی آن، سرمایه‌گذاری می‌کند.

رنانی نسبت به از دست رفتن منابع و شرایط حاد اقتصادی و سرمایه‌ای کشورمان هشدار داد و گفت: به نظر می‌رسد هنوز بخشی از ساختار حکومت و دولت متوجه وضعیت موجود و تحلیل شدید منابع کشور نیست، پس قدم اول در راستای بهبود این شرایط، می‌تواند هشیاری و پذیرش وضع فعلی باشد. گام دیگر را نیز باید در راستای احیای سرمایه‌های اجتماعی و نمادین برداریم تا حول آن‌ها، تحرکی در شئون مختلف شکل بگیرد و از این بحران به مدد عزم ملی، به سلامت بیرون بیاییم.

وی در پایان، برقراری «آشتی ملی» با هدف اصلاح خسارت‌ها، نفاق‌ها و دوری‌هایی که از وقایع این سال‌ها نشات می‌گیرد را یک راه حل موثر در جهت برقراری وفاق حول سرمایه‌های موجود دانست و افزود: اگر بخواهیم انبوه نخبگانی که در این سال‌ها چمدانشان را به نیت مهاجرت از کشور بستند، به میهن بازگردانیم و از توان آن‌ها برای بهبود شرایط موجود بهره ببریم، نیازمندیم یک عفو عمومی برای 37سالی هستیم که از انقلاب می‌گذرد. امیدواریم سیاستمداران ما هرچه زودتر متوجه مشکلات و خلاء‌های موجود شوند، پیش از آنکه فرصت‌ها از دست بروند.