محسن بهرامی‌ارض‌اقدس
رانت شهرت، هم وجه مثبت دارد و هم وجه منفی. وجه مثبت رانت شهرت تحت عنوان «برند» شناخته می‌شود که اشخاص حقوقی و حقیقی به‌خاطر سوابق مثبت خود در جامعه به برند تبدیل شدند و به پشتوانه آن نام و اعتبار و شهرت از مزایای خاصی برخوردار هستند تا جایی که اشخاص دارای رانت شهرت در معاملات نیز شرایط بهتری دارند. به‌عنوان مثال شخصی که از رانت شهرت برخوردار است، در خرید یک ملک و ساختمان نیز شرایط بهتری نسبت به یک فرد معمولی دارد به‌طوری‌که فروشنده در معامله با افراد سرشناس و مشهور شرایط برتری را در معامله مطرح می‌کند. افرادی که از رانت شهرت برخوردارند، در اخذ تسهیلات بانکی نیز شرایط مناسب‌تری نسبت به افراد عادی و معمولی دارند. البته این افراد به‌سادگی می‌توانند تسهیلات و اعتبارات از بانک دریافت کنند اما افراد عادی و معمولی برای دریافت تسهیلات باید چندین‌ماه در صف باشند و در آخر هم معلوم نیست که تسهیلات به آنها اختصاص پیدا کند اما افراد دارای رانت شهرت از حیث دریافت تسهیلات و اعتبارات بانکی نیز مزیت‌های بسیاری نسبت به افراد دارند. در خیلی از موارد، بانک‌ها و مؤسسات پولی و اعتباری با اشخاص حقیقی و حقوقی دارای رانت شهرت در ازای دریافت وام همکاری زیادی می‌کنند و حتی نسبت به آوردن ضامن‌های معتبر با آنها وارد چانه‌زنی نمی‌شوند و وام‌های میلیاردی را با اخذ یک چک و سفته به آنها پرداخت می‌کنند درصورتی‌که افراد فاقد برند شهرت نمی‌توانند از بانک‌ها وام بگیرند چه برسد به اینکه بدون ضامن معتبر بتوانند این وام را دریافت کنند. با بررسی دقیق روی تسهیلات اعطایی گذشته، به‌خوبی می‌توان فهمید که شرکت‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی صاحب برند شهرت و صاحب نفوذ قسمت اعظمی از تسهیلات اعطایی را به خود اختصاص داده‌اند. این در حالی است که بانک‌ها در رابطه با افراد عادی و معمولی و پرداخت تسهیلات به آنها سخت‌گیری‌های بسیاری دارند. به‌عنوان‌مثال بانک‌ها در پرداخت وام ناچیز ازدواج به زوجین خواستار چندین ضامن معتبر هستند تا مطمئن شوند تسهیلاتی که به آنها می‌دهند حتما به بانک برمی‌گردد اما هزاران میلیارد به اشخاص دارای برند شهرت و شرکت‌های بزرگ صاحب‌نام تنها به دلیل رانت مشهوربودن آنان پرداخت می‌کنند. اشخاصی که رانت شهرت را به‌واسطه موقعیت شغلی و اجتماعی کسب کرده‌اند، بعضا در معاملات و امور مالی از جایگاه و موقعیت خود سوءاستفاده‌هایی می‌کنند. البته در کشورهای توسعه‌یافته شرایط از این حیث متفاوت است و در کشورهای پیشرفته افراد نمی‌توانند به‌راحتی و با استفاده از رانت شهرت سوءاستفاده‌های مالی داشته باشند. سیستم مالی کشورهای پیشرفته به‌خاطر شفافیت بسیار و نظارت دستگاه‌های نظارتی و رسانه‌های عمومی و مطبوعات امکان استفاده از رانت شهرت را به اشخاص نمی‌دهد و اشخاص حقیقی و حقوقی صاحب برند و شهرت کمتر می‌توانند از این حربه برای پیشبرد اهداف خود استفاده کنند. اما متأسفانه در کشورهای جهان‌سوم از جمله ایران به‌وضوح این مسئله شایع و رایج است و صاحبان شهرت به‌کرات در امور خود از رانت در اختیار خود استفاده می‌کنند. رانت شهرت اختلالاتی را برای اقتصاد کشور به‌همراه دارد ازجمله اینکه استفاده از این رانت توسط اشخاص و سوءاستفاده از موقعیت و جایگاه خود می‌تواند به توزیع ناعادلانه منابع کشور منجر شود. اشخاص با سوءاستفاده از رانت شهرت و به‌خاطر برخورداری از این رانت در اختصاص منابع به‌نفع خود حرکت و عرصه را در دریافت منابع برای دیگران تنگ و تنگ‌تر می‌کنند. مسلم آن است که ما منابع نامحدودی در اختیار نداریم که در اختیار متقاضیان تسهیلات قرار بدهیم و طبیعی است که این عده که از رانت شهرت برخوردارند و جایگاه ویژه‌ای در کشور دارند، با استفاده از این رانت، جلو صف قرار می‌گیرند و موجب توزیع ناعادلانه منابع می‌شوند. تنها می‌توان به این نکته اشاره کرد که با تهیه گزارشی از وضعیت معوقات سیستم بانکی می‌توان دریافت که بیش از ٦٠ درصد تسهیلات معوق‌شده در اختیار افراد محدودی قرار دارد که از رانت قدرت و شهرت استفاده کردند و با استفاده از این رانت شهرت توانستند میلیارد‌ها تومان وام و تسهیلات دریافت کنند. این افراد محدود همان‌هایی هستند که در خبرها از آنها به‌عنوان بدهکاران بزرگ بانک‌ها یاد می‌شود. درثانی این اشخاص با استفاده از رانت شهرت و قدرت به رانت‌های اطلاعاتی قوی دسترسی دارند و در یک کلام می‌توان گفت دستشان برای دریافت منابع باز است.
منبع: شرق