جیک سالیوان، نامزد تصدی سمت مشاور امنیت ملی کاخ سفید در دولت بایدن گفت بازگشت آمریکا به برجام در دسترس است. سالیوان همچنین مدعی شده است که با لغو تحریم‌ها، زمینه برای مذاکرات بعدی با ایران درباره مسائل گسترده‌تر فراهم می‌شود. موضوعی که دولت‌های عربی خلیج فارس در دو هفته اخیر آن را تکرار کرده و از لزوم حضور در مذاکرات آتی سخن گفته‌اند. این در حالی است که وزیر امور خارجه ایران در واکنش به این درخواست‌ها تاکید کرده است که ما با غرب درخصوص منطقه مذاکره نمی‌کنیم.
احیای برجام در دسترس است
در شرایطی که ایران بارها اعلام کرده درباره مسائل موشکی و منطقه‌ای مذاکره نخواهد کرد، نامزد تصدی سمت مشاور امنیت ملی کاخ سفید در دولت احتمالی بایدن مدعی شده، بازگشت آمریکا به برجام در دولت آینده و لغو تحریم‌ها، زمینه را برای مذاکرات بعدی با ایران درباره مسائل گسترده‌تر فراهم می‌کند. همزمان وزیر امورخارجه ایران در واکنش به درخواست برخی دولت‌های عربی برای حضور در مذاکرات احتمالی تاکید کرده که ما با غرب درخصوص منطقه مذاکره نمی‌کنیم. پیش‌تر عربستان و بحرین اعلام کرده بودند باید بخشی از مذاکرات بر سر برجام باشند. در همین ارتباط، «جیک سالیوان» نامزد معرفی شده «جو بایدن» برای تصدی سمت مشاور امنیت ملی کاخ سفید گفت، دولت آینده آمریکا قصد دارد با بازگشت به توافق هسته‌ای ایران و مجبور کردن تهران به پایبندی به مفاد توافق‌نامه اصلی، برنامه هسته‌ای ایران را بار دیگر تحت کنترل قرار دهد. به گزارش خبرگزاری فارس، او در سخنانی در اجلاس شورای مدیریت «وال‌استریت‌ژورنال» در روز دوشنبه گفت: در عوض، آمریکا به مفاد توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ احترام خواهد گذاشت. ما فکر می‌کنیم این، عملی و دست‌یافتنی است. سالیوان افزود: در وضعیت خطرناکی قرار داریم. آنها اورانیوم بیشتری غنی کرده‌اند. ما (از توافق) خارج شدیم و تنها هستیم. وی ادعا کرد: بازگشت به توافق که به معنای لغو تحریم‌های میلیارد دلاری برای تهران است، زمینه را برای مذاکرات بعدی درباره مسائل گسترده‌تر فراهم خواهد کرد.
درحالی‌که آمریکا کشوری بوده که از برجام خارج شده، سالیوان در ادامه مدعی شد به ایران بستگی دارد و اگر حاضر به همراهی نشود، آن زمان آمریکا می‌تواند از کشورهای دیگر بخواهد به آن بپیوندند تا به ایران نشان دهند گزینه دیگری ندارد. گزینه بایدن برای سمت مشاور امنیت ملی آمریکا در ادامه صحبت‌هایش به قصد دولت آتی برای اصلاح نهادهای بین‌المللی و تقویت روابط آمریکا با متحدان خود در عین مقابله با دشمنان و رقبای جهانی از جمله چین هم اشاره کرد. او درخصوص خاورمیانه هم توافقات عادی‌سازی روابط میان برخی کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی در دولت ترامپ را باارزش توصیف کرد و گفت دولت بایدن این روند را ادامه خواهد داد. سالیوان گفت: به تقویت و تعمیق و گسترش عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و کشورهای عربی امیدواریم.
پیش‌تر روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی با اشاره به وعده‌های جو بایدن درباره بازگشت به توافق هسته‌ای ایران نوشت، جیک سالیوان، کسی که در مذاکرات محرمانه با ایران قبل از آغاز مذاکرات منتهی به برجام نقش داشت گفت اگر ایران موافقت کند که به تعهداتی که نقض کرده است (اشاره به کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران) بازگردد و آماده پیشبرد مذاکرات باشد، بایدن هم آماده است همان کار را انجام دهد. جو بایدن که در آستانه ورود به کاخ سفید قرار دارد، در رقابت‌های انتخاباتی گفته بود اگر ایران به پایبندی کامل به تعهداتش ذیل برجام بازگردد، او واشنگتن را به این توافق بازخواهد گرداند. این اظهارات درحالی مطرح شده که سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت‌خارجه ایران روز دوشنبه در نشست خبری با تاکید بر اینکه برجام چیزی مربوط به گذشته است و مذاکرات مربوط به آن در گذشته انجام شده است، گفت: این توافق بین‌المللی موافقان و مخالفان خود را داشته است، فراز و نشیب‌های خود را طی کرده است. با دقت نکات در آن لحاظ شده، مهر و موم شده و هرگونه دست زدن به آن از لحاظ شکلی و محتوایی به منزله پایان برجام است. خطیب‌زاده تاکید کرد: اینکه برخی فکر می‌کنند مسیری که آمریکا و رژیم ترامپ با سیاست فشار حداکثری ضدملت ایران طی کرد و نتوانست به اهداف خود دست پیدا کند، از طرف دیگری که اسم آن را گفت‌وگو یا مذاکرات جدید بگذارند می‌توانند به آن برسند، موضوعی است که کسی در تهران خریدار آن نیست. سخنگوی وزارت‌خارجه تاکید کرد: ایران گفته است که اگر همه طرف‌های مقابل به تعهداتشان عمل کنند اقدامات کاهشی که ایران در چارچوب برجام انجام داده است برگشت‌پذیر است و ایران در قبال اجرای کامل تعهدات از سوی طرف مقابل تعهدات خود را نیز انجام می‌دهد. محمدجواد ظریف، وزیرخارجه ایران نیز اخیرا در توییتی نوشت: ایران در ۱۵ گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حسن‌نیت خود را ثابت کرده است. دولت بایدن باید حسن‌نیت خود را با پیروی کامل از قطعنامه ۲۲۳۱ و پایان دادن به جنگ اقتصادی ترامپ علیه ایرانیان نشان دهد. در آن زمان ایران از اقدامات جبرانی خود ذیل برجام بازمی‌گردد. دولت آمریکا اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷ از این توافق خارج شد و ضمن اعمال تحریم‌های متوقف شده ذیل این توافق، تحریم‌های دیگری علیه ایران وضع کرد. تروئیکای اروپا به‌‌رغم مخالفت‌های لفظی با خروج آمریکا از برجام به وعده‌های خود برای جبران آثار این خروج عمل نکردند. جمهوری اسلامی ایران در واکنش به بی‌عملی کشورهای اروپایی در پنج گام طبق مفاد برجام تعهدات خود ذیل این توافق را کاهش داد.
اخیرا نمایندگان مجلس شورای اسلامی در چارچوب گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای و نامه رئیس‌جمهور ایران به کشورهای اروپایی و در پاسخ به روند اقدامات خصمانه آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران و همراهی کشورهای اروپایی طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها را به تصویب نهایی رساندند. کشورهای فرانسه، آلمان و انگلیس در واکنش، روز دوشنبه در بیانیه‌ای مشترک از تصمیم ایران برای نصب سانتریفیوژهای جدید در تاسیسات غنی‌سازی نطنز، ابراز نگرانی کردند.
تروئیکای اروپایی که این روزها چشم به تصمیم دولت جدید آمریکا درباره برجام دوخته، با ادعای اینکه تصمیم ایران برای نصب سانتریفیوژهای جدید در نطنز، نقض توافق هسته‌ای است، گفتند: «اگر ایران درباره حفظ فضای دیپلماسی جدی است، باید از توافق تبعیت کند.» پیش‌تر «محمدجواد ظریف» وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران در پیامی توییتری، خطاب به این سه کشور گفت: «به تعهداتتان در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل پایبند باشید و نقض برجام را متوقف کنید.»
واکنش ظریف خطاب به همسایگان و غربی‌ها
همزمان با این تحولات، وزیر امورخارجه ایران در توییتی به زبان عربی خطاب به همسایگان در خلیج‌فارس و همچنین غربی‌ها با بیان اینکه به‌نظر می‌رسد برخی کشورهای همسایه از غرب درخواست کرده‌اند که بخشی از روند مذاکره با ایران باشند، اعلام کرد: ما با غرب درخصوص منطقه مذاکره نمی‌کنیم. به گزارش خبرگزاری فارس، محمدجواد ظریف روز سه‌شنبه ۱۸ آذر ماه در توییتی به زبان عربی خطاب به کشورهای همسایه در خلیج‌فارس و همچنین غربی‌ها، نوشت: به‌نظر می‌رسد برخی کشورهای همسایه از غرب درخواست کرده‌اند که بخشی از روند مذاکره با ایران باشند. وی افزود: ما با غرب درخصوص منطقه مذاکره نمی‌کنیم. مشکل اصلی، مداخله‌های آنان است. در عین حال ما همیشه آماده مذاکره با همسایگان هستیم و طرح‌هایی همچون امنیت منطقه‌ای ۱۹۸۶، مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای ۲۰۱۶ و ابتکار صلح هرمز ۲۰۱۹ بیانگر این موضوع است. فیصل بن‌فرحان وزیر امورخارجه عربستان‌سعودی روز شنبه ۱۵ آذر ماه در اظهاراتی خواستار مشورت آمریکا با کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس در هر توافق هسته‌ای احتمالی با ایران شد و گفت: «درباره هر توافق هسته‌ای [احتمالی] بین واشنگتن و تهران، باید با کشورهای [حاشیه] خلیج [فارس] مشورت شود. از سوی دیگر«عبداللطیف بن‌راشد الزیانی» وزیرخارجه بحرین نیز در اظهاراتی عنوان کرده بود هرگونه اصلاحی در توافق هسته‌ای ایران باید شامل جنبه‌هایی باشد که نگرانی کشورهای منطقه را برانگیخته است. سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امورخارجه روز (دوشنبه) ۱۷ آذر درباره اینکه عربستان و بحرین خواستار مشارکت در مذاکرات احتمالی آمریکا با ایران شده‌اند، گفته بود: برخی کشورها تمامی حیثیت خود را گذاشتند که در دوران رئیس‌جمهور در حال خروج از کاخ‌سفید به اهدافشان برسند و پول مردم خود را خرج شرکت‌هایی کردند که چند روزی امنیت بخرند. کسانی که امنیت خود را روی پایه‌های سست خارجی بنیان گذاشتند مشخص است که کمی نگران هستند. وی خطاب به این کشورها افزود: صدای رسای تهران به این کشورها این است که ایران لنگرگاه ثبات در منطقه و کشور بزرگ و تاریخی در منطقه است و مثل یک برادر بزرگ‌تر سعی کرده خطاهای برخی از این کشورها را نادیده بگیرد. این کشورها باید بدانند جایگاهشان چیست و در روابط بین‌الملل و ترتیبات منطقه‌ای تمام اینها برای آنهایی که آشنا هست، روشن است و این کشورها در حد ظرفیت خود صحبت کنند.
در ادامه دبیرکل اتحادیه عرب، در رابطه با روی کار آمدن بایدن در کاخ سفید و چگونگی تعامل با ایران گفت: با توجه به تلاش دولت بایدن برای بازگشت به برجام این دولت پرونده هسته‌ای ایران را به شکل مختلفی مدیریت خواهد کرد. به گزارش «ایسنا» به نقل از الوطن، احمد ابوالغیط، دبیرکل اتحادیه عرب در یک سخنرانی در مقر این اتحادیه در قاهره ابوالغیط، بازگشت به برجام بدون آنچه اصلاح رفتارهای منطقه‌ای ایران می‌خواند را منجر به تهدید کشورهای منطقه دانست. او همچنین گفت بهار عربی را منجر به ضعیف شدن بسیاری از کشورهای منطقه خواند، اما در مقابل آن را به سود ایران و ترکیه دانست. همزمان شورای اتحادیه اروپا روز دوشنبه با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد با ایالات‌متحده آمریکا بر سر برنامه جامع اقدام مشترک همکاری می‌کند. در بخشی از بند چهارم این بیانیه آمده است: ما باید برای حفظ برنامه جامع اقدام مشترک که به تایید قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل رسیده است و یکی از ستون‌های معماری منع اشاعه هسته‌ای محسوب می‌شود با یکدیگر همکاری کرده، دستاوردهای آن را بیشتر کنیم و به چالش‌های آینده بپردازیم.
واکنش سخنگوی دولت ایران
از سوی دیگر، علی ربیعی سخنگوی دولت جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به پرسشی درباره موضع تهران در زمینه اظهارات برخی مقامات خارجی برای توافق بهتر با ایران، گفت: به زبان ساده بازگشت به شرایط ۲۸ اردیبهشت ۹۷ یا ۱۸ می۲۰۱۸ یعنی همان روزی که آمریکا به انجام تعهداتش خاتمه داد، چیزی است که ما انتظار داریم آمریکا با همان سرعتی که ترامپ چنین کاری را انجام داد و البته بدون هیچ‌گونه پیش‌شرطی، انجام دهد و تمام روندهای مخرب طی شده را معکوس کند. دولت بعدی آمریکا به خوبی می‌داند که چه کارهایی را برای جلب اطمینان ایران باید انجام بدهد و از چه اقدامات زیانباری که می‌تواند به دیپلماسی آسیب بزند، خودداری کند.
سخنگوی دولت روز سه‌شنبه در نشست خبری تصریح کرد: تا پیش از بازگشت آمریکا به نقطه‌ای که خود را از انجام تعهداتش جدا کرد، امکان بررسی مذاکرات تازه‌ای اساسا وجود ندارد. وی در پاسخ به پرسشی درباره اعلام تمایل ژاپن و کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس برای حضور و مذاکرات جدید برجام، تصریح کرد: ما به‌طور کلی از نقش‌آفرینی بیشتر ژاپن به‌عنوان یک کشور دوست و شریک مهم در مسائل بین‌المللی استقبال می‌کنیم. اما مذاکرات برجام از دیدگاه ما تمام شده و قرار نیست مذاکرات تازه‌ای انجام بگیرد که نیازی به تجدید ساختار مذاکرات وجود داشته باشد. امروز تنها مساله باقی مانده، بازگشت همه طرف‌ها به تعهداتشان مطابق توافق انجام گرفته است و این موضوع پیچیده‌ای نیست. ربیعی در پاسخ به پرسشی درباره اینکه اخیرا تروئیکای اروپا از نصب سانتریفیوژها در نطنز ابراز نگرانی کرده‌اند و اینکه در زمینه نصب و نگرانی‌های طرف اروپایی پاسخ دولت چیست، تصریح کرد: اقدام ایران برای نصب ۵۰۰ سانتریفیوژ در نطنز از مدت‌ها قبل و در راستای کاهش متوازن تعهدات به‌دلیل خروج آمریکا از برجام پیش‌بینی شده بود. سانتریفیوژهای نصب شده از نسل IR۲M هستند و ۵ تا ۶سو ظرفیت دارند که نسبت به IR۱ حدود ۶ برابر توان غنی‌سازی بیشتری دارد.
ربیعی یادآور شد: آنچه ایران انجام داده در چارچوب گام‌های پنج‌گانه کاهش تعهدات برجامی است و این موضوع به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم گزارش شده و نصب این نسل از سانتریفیوژها تحت نظارت آژانس است. وی تاکید کرد: درخصوص سانتریفیوژها دو نکته را باید اضافه کنیم؛ یکی اینکه این اقدامات در چارچوب برجام و حقوق مندرج در آن برای طرفین انجام می‌گیرد و دیگر اینکه همان‌طور که بارها گفته‌ایم تمام اقدامات ما برگشت‌پذیرند و هر زمان که آمریکا به تعهداتش برگشت، به سرعت به وضعیتی که در برجام توافق کرده‌ایم بازخواهیم گشت.
طرف‌های برجام مسوولیت نشان دهند
همزمان با این تحولات، «سرگئی ریابکوف» معاون وزیرخارجه روسیه ضمن درخواست برای خویشتن‌داری و مسوولیت‌پذیری همه طرفین برجام، گفت در روزهای آینده در تماس‌ها با طرف‌های اروپایی و دیگر طرف‌های برجام همین روند پیگیری خواهد شد. به گزارش خبرگزاری روسی «تاس»، وی در سخنانی در جمع خبرنگاران گفت: قصد ایران برای نصب سانتریفیوژهای جدید در سایت نطنز چیز مثبتی به وضعیت متشنج پیرامون برجام اضافه نمی‌کند. معاون «سرگئی لاوروف» وزیرخارجه روسیه افزود: سوال اکنون این است که چه کاری باید برای افزایش شانس بقای برجام و اطمینان از کارهای بیشتر در چارچوب توافق سال ۲۰۱۵ انجام شود. وی تاکید کرد: لازم است همه طرف‌ها خویشتن‌داری و مسوولیت نشان دهند. در تماس‌ها با همکاران اروپایی و طرف‌های دیگر به‌صورت حضوری یا از راه دور درباره این موضوع در روزهای آینده، به همین ترتیب عمل خواهیم کرد. ریابکوف تاکید کرد: ریشه اصلی وضعیت کنونی رفتار غیرسازنده آمریکا است. متاسفانه قدرت‌های تاثیرگذاری وجود دارند که خواهان نابودی برجام و مجبور کردن ایران به این کار هستند. وی همچنین از احتمال برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام در سطح وزیران در آینده نزدیک خبر داد و گفت: ما درحال بحث درباره تاریخ دقیق برگزاری این نشست هستیم که ممکن است تا پیش از پایان سال جاری باشد. ما درباره دستور کار و برنامه‌های این رویداد نیز بحث و رایزنی می‌کنیم که باید مورد توافق تمام طرف‌ها باشد. احتمال دارد نشست تا قبل از آغاز سال جدید (میلادی) برگزار شود.
آمریکا به برجام و ایران به تعهداتش باز گردد
در ادامه اظهارات ریابکوف، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز بر ضرورت بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای ایران تاکید کرد. به گزارش تابناک به نقل از اسپوتنیک، جوزپ بورل روز سه‌شنبه اعلام کرد لازم است تا راهی برای پیوستن دوباره آمریکا به توافق هسته‌ای ایران و پایبندی کامل ایران به تعهدات خود بیابیم. این دیپلمات ارشد اروپا با ارزیابی برجام به‌عنوان یک نمونه برجسته از دیپلماسی موفق گفت ما به این توافق به‌عنوان بزرگ‌ترین موفقیت در دیپلماسی خود افتخار می‌کنیم.
تحلیل جروزالم‌پست از توافق ایران با بایدن
درحالی‌که برخی شنیده‌ها از تمایل «جو بایدن» رئیس‌جمهور بعدی احتمالی آمریکا برای تغییر توافق هسته‌ای ایران و مشمول کردن موضوعات دیگر در برجام حکایت دارد، اما مسوولان امنیتی آمریکایی، انگیسی و صهیونیستی در حصول این موضوع برای سال بعد شک دارند. به نوشته روزنامه «جروزالم‌پست»، مسوولان ارشد و کنونی سازمان‌های جاسوسی «سیا»، «موساد» و «ام‌آی۶» طی سخنرانی در کنفرانس مجازی اندیشکده مطالعات داخلی اسرائیل (INSS) از شک خود درباره احتمال به‌دست آمدن توافق فراگیر بزرگ بین ایران و دولت احتمالی بایدن در سال ۲۰۲۱ گفتند. در این کنفرانس، «جان ساورز» رئیس پیشین ام‌آی۶ و «جان بولتون» مشاور سابق امنیت ملی آمریکا گفتند اگر هم قرار باشد که توافق جدیدی بین ایران و دیگر کشورهای امضاکننده برجام حاصل شود، بیشتر از یک سال طول خواهد کشید. ساورز که در سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۷ جزو تیم مذاکره‌کننده انگلیس با ایران بود، اذعان کرد: «فقط با فشار حداکثری، راهی برای توافق‌ها (جدید) پیدا نمی‌کنیم. ایرانی‌ها، مردمانی مغرور هستند». وی با کنایه به اقدامات جنایت‌کارانه رژیم‌های آمریکا و صهیونیستی در ترور دانشمندان هسته‌ای و فرماندهان نظامی ایران، تصریح کرد: «استفاده از زور، ویران کردن، کشتن افراد ساده است. کار دشوار این است که پل (ارتباط) بسازیم، اعتماد ایجاد کنیم و فضایی که در آن مردم با مسالمت کنار یکدیگر زندگی کنند، درست کنیم.»
بولتون نیز از دولت کنونی آمریکا به ریاست «دونالد ترامپ» به‌دلیل سهل گرفتن به ایران انتقاد کرده و مدعی شد تحریم‌ها را باید سریع‌تر و به‌صورت همزمان اعمال می‌کرد تا ایرانی‌ها را شوکه کند. او ضمن اشاره به تمایل بایدن برای مذاکره با ایران برای بازگشت به توافق هسته‌ای، اما گفت که رئیس‌جمهور احتمالی آمریکا در آینده وضعیت منطقه را بسیار پیچیده‌تر از حالت کنونی و چیزی که انتظارش را دارد، خواهد دید. بر این اساس، «نورمن رول» عضو ارشد پیشین سیا- که در حوزه ایران فعالیت داشت- نیز اظهار کرد که موضع‌های ایران و دولت احتمالی بایدن در هرگونه مذاکرات آتی، بسیار از یکدیگر فاصله داشته و تلاش برای هرگونه توافق فراگیر، بسیار طولانی خواهد شد. رول البته افزود: با اینکه احتمال حصول توافق فراگیر در زمان کم بسیار پایین است، اما ممکن است اعتمادسازی‌های کوتاه‌مدتی به شکل توافق موقت صورت بگیرد. به نوشته جروزالم‌پست، وی تحلیل کرد ایران فقط زمانی به تبعیت کامل از برجام برمی‌گردد، که مطمئن شود آمریکا راهی برای بازگشت ساده و سریع به مکانیزم احیای تحریم‌های سازمان ملل نداشته باشد. این مقام سابق سیا همچنین گفت: اتحاد جهانی برای مقابله با برنامه موشکی و فعالیت‌های «ثبات‌زدای» ایران در منطقه نمی‌بیند. بر این اساس، «عاموس یادلین» رئیس پیشین رکن اطلاعاتی ارتش رژیم صهیونیستی و مدیر کنونی اندیشکده INSS، در این جلسه گفت: «چیزی که واقعا مهم است، بستن حفره‌های برجامِ قدیمی است. رها کردن اهرم فشاری که دولت [دونالد] ترامپ با کارزار تحریم‌های فشار حداکثری ایجاد کرده، آن هم بدون گرفتن امتیازی از ایران در حوزه موشک‌های بالستیک و فعالیت‌های ثبات‌زدای منطقه‌ای آن، یک اشتباه بزرگ است.»
دنیای اقتصاد