دفاتر اطلاع رسانی گردشگری در خارج از کشور از آن دست پروژه‌هایی است که بیش از یک دهه از طرح آن می‌گذرد و همچنان با آمد و رفت گروه‌های مختلف شاهد رو شدن موضوعات متفاوت در این خصوص هستیم. آیا این مهم یک پروژه شکست خورده است یا سودجویانه؟
در عصر دیجیتال و جامعه جهانی، نمی‌توان از نقش پررنگ تبلیغات به عنوان مهمترین ابزار موفقیت سازمان‌ها چشم‌پوشی کرد. صنعت گردشگری نیز از این امر مستثنی نیست و صد البته ممکن است بیش از سایر بخش‌ها، نیازمند توجه به حوزه تبلیغات باشد. خاصه آنکه برای جذب گردشگران خارجی و افزایش تعداد گردشگران ورودی، نیاز است تا جاذبه‌های گردشگری ایران، خارج از کشور معرفی شوند.
موضوع تبلیغات گردشگری برعهده معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گذاشته شده است. این معاونت در سال ۹۲ به فکر راه‌اندازی مجدد دفاتر اطلاع رسانی گردشگری در خارج از کشور افتاد چراکه اواخر دهه ۸۰ و در سال‌های ۸۶ و ۸۷ مجید اسفندیاری (مدیرکل وقت دفتر بازاریابی و تبلیغات سازمان میراث فرهنگی و گردشگری) از راه‌اندازی دفاتر اطلاع‌رسانی در کشورهای سوئد، کانادا، آلمان، فرانسه و ژاپن با همکاری ایران‌ایر خبر داده بود تا علاوه بر تبلیغات و اطلاع‌رسانی به گردشگران علاقه‌مند به ایران، مکانی نیز برای بازاریابی هواپیمایی ایران‌ایر باشد. البته ۹ دفتر اطلاع‌رسانی گردشگری ایران نیز، سال گذشته در کشورهای یونان، سوریه، پاکستان، بحرین، عمان، تایلند، ترکیه و کره جنوبی و کویت راه‌اندازی شده‌اند.
او همچنین از برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی ۲۰ دفتر اطلاع‌رسانی گردشگری در کشورهای مختلف جهان خبر داده و عنوان کرده بود: براساس مطالعات تطبیقی، دفتر بازاریابی و تبلیغات هریک از کشورهای مقصد گردشگری حداکثر ۴۰ دفتر اطلاع‌رسانی موفق را در نقاط مختلف جهان دارند.
گروه جدید، دور جدید
اما درنهایت دفاتر اطلاع رسانی گردشگری ایران در خارج از کشور کاری از پیش نبردند و در اواخر سال ۹۳ بود که سیدمحمدکاظم خلدی نسب (مدیرکل وقت بازاریابی و توسعه گردشگری) از منفعل شدن این دفاتر خبر داد و گفت: دفاتر اطلاع رسانی گردشگری ایران در کشورهای خارجی مدتها بود که منفعل شده بودند به همین علت قصد داریم تا ۴۰ دفتر را دوباره فعال کنیم این دفاتر اطلاع رسانی وظیفه ایجاد هماهنگی بین ایران و کشور مقصد را برعهده دارند چون این دفاتر در کشورهای هدف گردشگری ایران مانند مالزی، ارمنستان، ترکیه، امارات و... راه‌اندازی می‌شوند.
در آن زمان هم همچنان از کمبود بودجه برای معرفی و تبلیغات جاذبه‌های گردشگری ایران در خارج از کشور صحبت به میان می‌آمد و گفته می‌شد؛ تبلیغات گردشگری ایران در سایر کشورها زیاد نیست چون بودجه کافی نداریم. منتها می‌توان از ارتباطاتی که با کشورهای دیگر داریم نسبت به تبلیغ ایران استفاده کنیم دفاتر اطلاع رسانی نیز می‌توانند با برقراری تعاملات و این ارتباطات به ایران کمک کنند.
دفاتر مجوز گرفتند
اوایل سال ۹۴ خبرها از اعطای مجوز به ۹ نمایندگی اطلاع رسانی گردشگری در خارج از کشور حکایت کردند. مدیرعامل وقت کانون جهانگردی و اتومبیلرانی نیز در مراسم اعطای مجوز به ۹ دفتر نمایندگی اطلاع‌رسانی گردشگری ایران، گفته بود: پس از تصویب آیین‌نامه ایجاد دفاتر اطلاع‌رسانی گردشگری از سال ۹۲، انتخاب نمایندگان آغاز شد و ۵۶ نفر از ۴۹ کشور متقاضی بودند که اکنون نخستین گروه که شامل ۹ نماینده در کشورهای ژاپن، سوئیس، ایتالیا، اسپانیا، عمان، مالزی، سنگاپور و چین هستند پس از بررسی در کمیته فنی راهبردی انتخاب شده‌اند. البته به دلایل مختلف ضرورت داشت در برخی کشورها مثل چین دو دفتر نمایندگی اطلاع‌رسانی گردشگری ایجاد شود.
براساس قراردادی که این ۹ نماینده با کانون جهانگردی و اتومبیلرانی ایران امضا کرده‌اند وظایف دفاتر اطلاع‌رسانی گردشگری در چهار بند اطلاع‌رسانی، تبلیغات، بازاریابی و سرمایه‌گذاری مشخص شده است که از آن جمله می‌توان به توزیع اقلام اطلاع‌رسانی گردشگری بین دفاتر خدمات مسافرتی کشور هدف، انجام نظرسنجی و نیازسنجی از گردشگران، انتشار گزارش و اطلاعات گردشگری در رسانه‌های کشور هدف، هماهنگی برای تبلیغ سفر به ایران در رسانه‌ها، برنامه‌ریزی و برگزاری نمایشگاه عکس از جاذبه‌های گردشگری ایران، برنامه‌ریزی و حضور برای اطلاع‌رسانی، تبلیغ و بازاریابی گردشگری ایران در جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های جهانی، ملی و محلی، برنامه‌ریزی و برگزاری تورهای آشناسازی، معرفی و ارائه بسته‌های مختلف سفر به ایران، مطالعه و بررسی بازار هدف، تشکیل شبکه بازاریابی، اطلاع‌رسانی و معرفی بسته‌های سرمایه‌گذاری و پاسخگویی به نیازها و انتظارات سرمایه‌گذاران، اشاره کرد.
البته بارها تاکید شده بود که نمایندگان اطلاع‌رسانی گردشگری ایران در خارج از کشور کارمند و حقوق‌بگیر کانون جهانگردی یا سازمان میراث فرهنگی نیستند. آنها کسب و کار خودشان را دارند و تنها به‌دلیل علاقه به ایران این مسئولیت ملی را در کشورهای هدف برعهده گرفته‌اند. با این وجود در سال ۹۶ برای تبلیغ سفر به ایران در نمایندگی‌های گردشگری ایران در خارج از کشور ۱ میلیارد تومان اختصاص یافت که گفته شد نه به‌عنوان دستمزد که برای تهیه اقلام تبلیغاتی است.
هرچند قرار بود این دفاتر اطلاع رسانی، نماینده عام صنعت گردشگری و دیده‌بان‌های اصلی صنعت گردشگری باشند و دفاتر گردشگری که در داخل کشور فعالیت می‌کنند بتوانند از مزیت‌ها و قابلیت‌های آنها بهره‌مند شوند؛ اما در نهایت اینگونه نشد.
نوشدارو بعد از مرگ سهراب
ولی تیموری (معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی) چندی پیش با قاطعیت اعلام کرد که نمایندگی‌های اطلاع‌رسانی گردشگری ایران در خارج کشور غیرفعال شدند چراکه از اجرای طرح نمایندگی‌های اطلاع رسانی گردشگری ایران در خارج از کشور راضی نبوده است و فعلا این طرح را متوقف کرده.
البته این قاطعیت زمانی می‌توانست کارآمدتر باشد که بخش خصوصی و سایر فعالان حوزه گردشگری، انتقادهای خود را درخصوص عدم فعالیت مناسب دفاتر اطلاع رسانی گردشگری در خارج از کشور، عنوان می‌کردند نه حال که اعتبار زمانی قرارداد نمایندگی‌های اطلاع رسانی گردشگری ایران در خارج از کشور به اتمام رسیده و نیازمند بازنگری دوباره است.
تیموری در این خصوص گفت: هرچند بهترین روش برای معرفی جاذبه‌های ایران در خارج از کشور حضور بخش دولتی است اما به دلیل آنکه فعالیت نمایندگی‌های بخش دولتی در خارج از کشور هزینه‌بردار است و دولت از پس این هزینه‌ها برنمی‌آید، کار به بخش خصوصی واگذار شد. البته این افراد معمولاً آژانس دارند و طبیعی است هر کاری که می‌کنند به سمت منافع خودشان باشد هرچند عملکرد نمایندگی‌ها نه تنها مثبت نیست بلکه به نظر می‌رسد باید روی نوع کار تجدیدنظر کرد. با این وجود هنوز فعالیت آنها ادامه دارد و غیر فعال نشده‌اند. البته کانون نیز در حد وسع و توان خود این دفاتر را انتخاب کرده است.
هرچند او برآوردی از هزینه‌کردی که برای راه‌اندازی یک دفتر اطلاع رسانی در خارج از کشور نیاز است در دست نداشت اما گفت: در دنیا روش‌های دیگری برای راه‌اندازی و فعال‌سازی دفاتر اطلاع رسانی وجود دارد. به طور مثال، اتاق‌های بازرگانی، شرکت‌هایی خاص یا افرادی خاص که علاقه‌مندی‌هایی بر اساس منافع خود دارند، حتا انجمن‌های خیریه و ... هستند که می‌توانند در زمره گزینه‌های ما قرار گیرند.
تیموری در پاسخ به این سئوال که باتوجه به آنکه بیش از یک دهه از آغاز فعالیت دفاتر اطلاع رسانی خارج کشور می‌گذرد اما هنوز در پی انجام آزمون و خطا دراین خصوص هستیم، گفت: بهترین روش آن است که دفاتر اطلاع‌رسانی با هزینه و بودجه دولتی ایجاد شود. حال که این پول را نداریم کاری که انجام می‌شود در نبود و خلاء آن چیزی است که نیست. از این رو بخش خصوصی را فعال کردیم. حتا اگر یک آژانس‌دار این کار را انجام دهد بازهم دستش درد نکند. اگر روش بهتری پیدا کردم، به او می‌گویم که دیگر ادامه ندهد. اکنون که انحصار ایجاد شده به آن رسیدگی می‌کنیم. البته مشکلاتی که آنها با آن روبه رو بودند را نیز مورد بررسی قرار دادیم.
معاون گردشگری در توضیح این مهم که اکنون ۶ سال از قرادادهای منعقد شده گذشته است، چگونه اکنون که قرارداد به پایان رسیده به یاد مثبت نبودن عملکرد آنها افتاده‌اند، گفت: طی این سال‌ها با آنها جلساتی داشتیم و مدل کارشان را گرفتیم. با توجه به آنکه در گذشته در اداره نظارت بر گردشگری فعال بودم و شکایات را دریافت می‌کردم، در نهایت به این نتیجه رسیده‌ام که روش ما کارآیی که به دنبال آن هستیم ندارد. اکنون هم روش‌های بهتری در ذهن داریم که باید مد نظر قرار گیرد. ضمن آنکه غیر فعال نشده‌اند و همچنان با فرمول قبلی ادامه می‌دهند. اما داریم به روش جامع‌تر فکر می‌کنیم که تلفیقی از مدل‌های موجود خواهد بود.
ایجاد بازار انحصاری، فعالیت به نفع خود به جای اطلاع رسانی و معرفی گردشگری ایران، بهره‌گیری از برند ایران برای منافع سودجویانه شخصی، حضور در برنامه‌های رسمی کشورهای مختلف به عنوان نماینده ایران و ... از جمله مواردی است که معاون گردشگری درخصوص فعالیت سال‌های گذشته دفاتر اطلاع رسانی گردشگری در خارج از کشور ذکر کرده است.
تمام این صحبت‌ها درحالی مطرح می‌شود که بر لزوم نظارت و ارزیابی به منظور توسعه و توانمندسازی فعالیت دفاتر اطلاع رسانی گردشگری در داخل و خارج از کشور به عنوان یکی از وظایف دفتر بازاریابی و تبلیغات گردشگری معاونت گردشگری تاکید شده است اما براساس گفته‌های معاون گردشگری اینگونه به نظر می‌رسد که این معاونت نه تنها طی سال‌های گذشته نظارتی به این مهم نداشته بلکه آن را پشت گوش انداخته و تا پایان زمان قرارداد منتظر نشسته است.
اینگونه به نظر می‌رسد که بازهم قرار است دور جدیدی از فعالیت دفاتر اطلاع رسانی گردشگری در خارج از کشور شروع شود چراکه تیموری از آماده شدن پیشنهادات جدید معاونت گردشگری برای عقد قرارداد خبر داده است.
موازی کاری از نوع دولتی و خصوصی
حرمت الله رفیعی (رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی) دراین خصوص گفت: مصمم هستیم کمیته تورهای ورودی و دیجیتال الکترونیک را راه‌اندازی کنیم؛ چنانچه دولت بخواهد سرسختی نشان دهد و به سایر جوامع غیرقانونی رسمیت ببخشند در مقابل آنها پایداری خواهیم کرد. هر چند طی صحبت‌هایی که انجام دادیم دولت نیز به این مهم قائل شده است که تشکل قانونی و ثبت شده را مورد توجه قرار دهد و دیگر به شرکت‌های خصوصی نپردازد چراکه برخی از دوستان در این خصوص منافعی داشتند و ممکن است این منافع به گونه‌ای به خطر بیفتد.
او با تأکید بر آن که تورهای ورودی با ۲۰ یا ۳۰ هزار نفر گردشگر یک جفا در حق صنعت گردشگری ایران است، ادامه داد: اگر عملکرد دفاتر اطلاع رسانی گردشگری در خارج از کشور خوب و مثبت بود اکنون تعداد گردشگران ورودی ما این گونه نبود. نباید فراموش کرد که اگر آماری که مسئولان در خصوص تعداد گردشگران ورودی ارائه می‌دهند درست باشد و می‌گویند ۸ میلیون گردشگر ورودی داریم؛ درآمدی که می‌توان از ۸ میلیون گردشگر ورودی به دست آورد برابر است با درآمدی که از فروش نفت به دست می‌آوریم. حال این سوال مطرح می‌شود که اگر ۸ میلیون گردشگر ورودی داریم پس ارزی که به واسطه این تعداد گردشگران ورودی به کشور تزریق می‌شود، کجاست؟
رفیعی در ادامه افزود: نیاز است تا تمام دفاتر و آژانس‌های حوزه گردشگری فعال شوند و نسبت به ورود گردشگران به کشور اقدامات لازم را انجام دهند. تاکنون اگر بخش خصوصی و حتا بخش دولتی نتوانسته به وظایف خود در این خصوص عمل کند، خیانت کرده است. اکنون شرایط به گونه‌ای پیش رفته که باید به این مهم سرعت ببخشیم و دولت هم باید حمایت کند. اگر دولت بخواهد حمایت لازم را نداشته باشد و راه‌های موازی دیگر را در پیش بگیرد، بازهم سعی ما آن است که کار خود را پیش ببریم. البته دولت نیز با آنچه که ما می‌گوییم هم‌سو و هم‌نظر است.
رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی خاطرنشان کرد: با پیگیری ما، اکنون کنسرسیوم چین، عمان و عراق راه‌اندازی شده است و ۱۰ مقصد اصلی گردشگری مشخص شده، در این میان بخشی از کشورهای اروپایی مقاصد یازدهم به بعد ما را دربرمی‌گیرند. این در حالی است که بیشتر هزینه‌های دولت در ادوار گذشته تاکنون صرف مقاصدی می‌شد که در واقع در رده یازدهم به بعد اهداف گردشگری ما قرار دارند.
آمار گردشگران ورودی
تیموری همچنین درخصوص آماری که فعالان حوزه گردشگری درخصوص تعداد گردشگران ورودی ارائه می‌دهند، گفت: فعالان و آژانس‌داران حوزه گردشگری، عموما آماری که از گردشگران ورودی ارائه می‌دهند در حد تورها و گروه‌هایی است که خودشان می‌آورند این درحالی است که همه گردشگران ورودی ما در قالب تور وارد کشور نمی‌شوند بلکه گردشگران انفرادی نیز داریم. همه این افراد از مرزها وارد می‌شوند و ما آمار آنها را ارائه می‌دهیم.
به گفته او، تعداد کل گردشگران ورودی کشور در سال ۹۸طی دو ماه نخست ۱۳۰۳۲۴۴ نفر است که نسبت به دو ماه نخست سال ۹۷ با ۳۳ درصد افزایش روبه روست.
ایلنا