سامانه شفافیت شهرداری تهران با انتشار هفتمین لایه اطلاعات مهم پایتخت، مات شد. از ابتدای سال جاری با راه‌اندازی سامانه شفافیت در شهرداری تهران، یک زورآزمایی میان مدافعان شفافیت و شکل‌گیری شهرداری شیشه‌ای و مخالفان قطع ریشه فساد شهری در زمان انتشار هر یک از لایه‌های اطلاعاتی شکل گرفت. زورآزمایی‌ای که در زمان انتشار هر شش لایه اطلاعاتی گذشته اوج می‌گرفت و به نفع یکی از طرفین تمام می‌شد. پس از گذشت ماه‌ها برای تحقق وعده مدیریت شهری برای انتشار عمومی مجوزهای شهرداری، همزمان با رونمایی از لایه جدید اطلاعاتی در این سامانه، زورآزمایی مجدد میان مدافعان و مخالفان شفافیت، به نفع طرف دوم تمام شد. مطابق با وعده مدیران جدید شهری پایتخت و مصوبه شورای شهر تهران بنا بود در لایه هفتم اطلاعات بارگذاری شده در سامانه شفافیت (shafaf.tehran.ir) تمامی جزئیات قابل انتشار مربوط به مجوزهای شهرداری تهران (پروانه‌های ساختمانی) منتشر و اعلام عمومی شود تا تمامی شهروندان بتوانند خیلی ساده و از طریق یک کلیک، تمامی اطلاعات و امضاهای مربوط به صدور مجوز ساختمانی را مشاهده کنند اما آنچه اواخر هفته گذشته مربوط به این لایه اطلاعاتی در سامانه شفافیت بارگذاری و رونمایی شد یک نسخه فیلتر شده از اطلاعات پروانه‌های ساختمانی شهر تهران از ابتدای سال جاری تاکنون است.

مجوزهای ساختمانی صادر شده از سوی شهرداری تهران، مهم‌ترین و پرتکرار‌ترین و در عین حال پردرآمدترین مبادله‌ای است که میانشهرداری و یک گروه خاص از شهروندان(سرمایه‌گذاران ساختمانی، سازندگان، بسازبفروش‌هاو...) وجود دارد. صدور تعداد زیادی از مجوزهای مغایر با اسناد فرادست شهری (طرح جامع و تفصیلی) طی سال‌های گذشته در مناطق متعدد شهر تهران که منجر به احداث حجم زیادی از پروژه‌های ساختمانی متفاوت از محدوده مجاز تعریف شده برای ساخت و ساز در هر منطقه (شامل کاربری، تراکم و...) شده بود به گونه‌ای که کارشناسان شهری صدور مجوزهای ساختمانی مغایر با طرح تفصیلی را به‌عنوان پدیده شهرفروشی به دلیل کسب درآمدهای گسترده برای شهرداری از محل فروش مجوزها تعبیر کنند. این روند سبب شد تا گروهی از مدیران جدید شهری به‌عنوان مدافعان ایجاد شهرداری شیشه‌ای، یکی از راهکارهای مقابله با ادامه فساد شهری از محل فروش مجوزهای ساختمانی مغایر را انتشار عمومی اطلاعات شهرسازی و افزایش هزینه امضاهای طلایی بدانند. مدافعان این ایده معتقدند در صورتی که بخش‌های قابل انتشار مربوط به مجوزهای ساختمانی صادر شده در شهر تهران در سامانه شفافیت ارائه شود، نوعی مبارزه هوشمندانه و خودکار با نظام شهرفروشی شکل می‌گیرد چراکه گروهی از مدیران شهری که امتیازات طلایی برای صدور مجوزهای ساختمانی را صادر می‌کنند در معرض دید عموم شهروندان قرار می‌گیرند و از این طریق ریسک تخلف افزایش پیدا می‌کنند در نتیجه این شیوه انتشار می‌تواند در حکم یک اهرم بازدارنده عمل کند.

معماران اتاق شیشه‌ای در شهرداری در قالب این ایده بنا داشتند بخش‌هایی از اطلاعات پروانه‌های ساختمانی را منتشر کنند که علاوه بر افزایش ریسک تخلف برای دارندگان امضاهای طلایی، هویت اطلاعات  شخصی تک‌تک شهروندان در قالب آن حفظ شود و برای حرکت در یک مسیر ساختاری نیز شکل انتشار اطلاعات شهرسازی را در قالب یک طرح، به تصویب نهایی اعضای شورای شهرتهران رساندند. مطابق با مصوبه فصل پاییز شورای شهر، بنا بود فاز اول انتشار عمومی اطلاعات پروانه‌های ساختمانی تا اواخر سال جاری عملیاتی شود. مطابق با این وعده، پنج‌شنبه هفته گذشته، بهاره آروین به‌عنوان معمار اصلی شهرداری شیشه‌ای خبر از رونمایی این لایه اطلاعاتی در سامانه شفافیت شهرداری تهران داد.

همزمان با انتشار این خبر، اولین مراجعه به سامانه شفافیت برای دسترسی به اطلاعات پروانه‌های ساختمانی نشان می‌دهد: به جای آنکه جزئیات قابل انتشار از پروانه‌های ساختمانی به راحتی و سادگی برای تمامی شهروندان قابل دسترسی باشد، اطلاعات پروانه‌های ساختمانی سال ۹۷ شهر تهران قبل از انتشار در سامانه، ابتدا فیلتر و سپس نسخه دوم آنها در سامانه منتشر شده است. از این رو مسیر پیش روی عموم شهروندان ساکن پایتخت برای دسترسی مجازی به اطلاعات پروانه‌های ساختمانی در سال جاری با ۹ مانع بزرگ مواجه است که شانس پایتخت‌نشینان را برای دسترسی به اطلاعات ساخت وسازهایی که در هر منطقه از شهر انجام شده است تا حد صفر کاهش می‌دهد. این در حالی است که اطلاعات مربوط به اطلاعات پروانه‌های ساختمانی بیش از شش لایه اطلاعاتی که پیش از این انتشار عمومی پیدا کرده‌اند موردنیاز و درخواست شهروندان تهرانی بوده است چراکه کم نیستند محله‌هایی که در حال حاضر با وجود آنکه مدیریت شهری پوست‌اندازی کرده همچنان درگیر ساخت و سازهای مزاحم هستند و شهروندان نسبت به پروژه‌های ساختمانی در جریان محله خود به دلایلی همچون سدمعبر، گود ساختمانی پرخطر و... رضایت ندارند. از این رو انتشار این لایه اطلاعاتی از روز پنج‌شنبه سبب می‌شود تعداد زیادی از شهروندان به سامانه شفافیت مراجعه کنند که آیا ساخت و سازهای مزاحم در محله آنها مطابق با ضوابط ساختمانی فرادست شهری ساخته می‌شوند یا خیر؟ اما این نه مانع که به نظر می‌رسد به شکل معنادار در این مسیر دسترسی تعبیه شده‌، امکان آن را از بسیاری شهروندان سلب می‌کند. اما این موانع چگونه بر سر راه دسترسی شهروندان به اطلاعات مجوزهای ساختمانی مناطق ۲۲گانه شهر تهران ظاهر می‌شوند؟ در زمان ورود به سامانه شفافیت، علاوه بر شش لایه اطلاعاتی شامل انتشار اطلاعات مربوط به معاملات مالی (قراردادهای کلان بیش از ۲۵۰ میلیون تومان شهرداری)، اطلاعات دریافت‌کنندگان طرح ترافیک، گزارش عملکرد مالی شهرداری تا ۶ ماه نخست سال جاری، تصویر کلی ازلایحه و بودجه مصوب اداره پایتخت با تاخیر زمانی، انتشار اطلاعات تحصیلی و کاری مدیران شهرداری، انتشار اطلاعات مربوط بهلایحه پییشنهادی بودجه ۹۸ شهرداری تهران، یک لایه جدید تحت عنوان اطلاعات شهرسازی مشاهده می‌شود. با کلیک روی این لایه اطلاعاتی برای ورود به این بخش، اولین مانع شفاف‌سازی کامل نمایان می‌شود. مدیریت شهری برخلاف تمامی لایه‌های اطلاعاتی که تاکنون بارگذاری شده‌اند، مرجع اصلی این لایه را به جای سامانه شفافیت، سامانه تهران من قرار داده‌اند. سامانه‌ای که بسیاری از شهروندان تهرانی به دلیل عدم استفاده از طرح ترافیک آشنایی با آن ندارند. برای ورود به این بخش نیز، هر شهروندی که تاکنون در طرح ترافیک ثبت‌نام نکرده است ناگزیر به ثبت نام چندمرحله‌ای در این سامانه است. نکته جالب آنکه پس از ثبت نام و ورود به سامانه تهران من، از دیدگاه بسیاری از کارشناسان دیجیتالی، چیدمان سامانه به شکل ساده و کاربرپسند تعریف و طراحی نشده است. به این معنی که بدون ارائه یک تصویر و اطلاعات کلی از پروانه‌های ساختمانی صادر شده در کل شهر تهران به همراه ارائه جزئیات تیراژ پروانه‌های ساختمانی هر منطقه از پایتخت، به یکباره یک نقشه گیج‌کننده بدون وجود راهنما برای شهروند نمایش داده می‌شود (نحوه ورود به نقشه به شکلی که مشخص شود چه پروانه ساختمانی در کدام منطقه از شهر صادر شده است ارائه نشده است)به‌طوری که این برداشت برای مخاطب ایجاد می‌شود که ممکن است کارآیی نقشه هنوز کامل نشده است. به تعبیر دیگر به جای آنکه همه اطلاعات پروانه‌های ساختمانی به شکل ساده برای شهروندان اعلام عمومی شود نرم‌افزار به گونه‌ای طراحی شده کهشهروند برای دسترسی به اطلاعات ناگزیر باشد یک مکان خاص را روی نقشه انتخاب کند(مانع دوم). برای ورود به نقشه، در گوشه سمت چپ تصویر، سه گزینه شامل «کلی»، «انتخاب» و «عرصه» بارگذاری شده است. بنابراین اگر شهروندی بخواهد از ساخت وسازهای محدوده سکونت خود اطلاع پیدا کند می‌تواند با کلیک روی گزینه «انتخاب» در محله‌ موردنظر از شهر که با کوچک و بزرگ کردن نقشه قابل انتخاب است، در بخش‌هایی از نقشه که تصویر خانه مشخص شده مجددا کلیک کند. با کلیلک روی تصویر خانه، هفت کد اطلاعاتی برای هر پروانه ساختمانی شامل پروانه، پهنه ملک، طرح تفصیلی، شورای معماری، کمیسیون ماده ۱۰۰، مهندسی و وضعیت درختان نمایان می‌شود. مانع سوم در این مرحله نمایان می‌شود چراکه مشخصات مفید و معنادار قید شده در برگه‌های کاغذی پروانه‌های ساختمانی که شهرداری برای سازنده‌ها صادر می‌کند در این زیراطلاعات فیلتر شده است. آنچه در این قسمت مشاهده می‌شود شامل اطلاعاتی همچون تعداد طبقه، مساحت عرصه و... است در حالی که ۸ دسته اطلاعات مهم که در برگه‌های کاغذی پروانه ساختمانی ارائه می‌شود در سامانه بارگذاری نشده است. تعداد واحدهای مسکونی و مساحت واحدها، تعداد پارکینگ‌ها و پارکینگ‌های مزاحم، بهای انواع عوارض ساختمانی که شهرداری اخذ کرده است، مشخصات ساختمان احداثی شامل نوع اسکلت و نوع مصالح به کاررفته، تعداد آسانسورها، امضای شهردار منطقه، امضای معاون شهرسازی منطقه و تعهدات سازنده به شهرداری همچون مدت زمان ساخت پروژه در این سامانه ارائه نشده است در حالی که ارائه هر یک از این اطلاعات می‌تواند به سلامت‌سنجی ساختمان و جلوگیری از بروز تخلفات ساختمان منجر شود. مانع چهارم مربوط به کد زیراطلاعاتی مهندسان است. در این بخش فقط اسامی مهندسان ناظر پروژه ذکر شده است اما خبری از گزارش مهندسان ناظر به شهرداری تهران نیست. این گزارش شامل اطلاعاتی حیاتی از کیفیت ساخت و رعایت یا عدم رعایت ضوابط طرح تفصیلی در پروژه و همچنین هشدارهای مهندسان ناظر در بازدیدهای دوره‌ای از پروژه به شهرداری تهران است. بررسی‌ها نشان می‌دهد ارائه این اطلاعات می‌تواند کانال امضافروشی در سیستم نظارت بر ساخت را مسدود کند. علاوه بر این در لایه زیراطلاعاتی شورای معماری مناطق نیز یک مانع بر سر راه شفافیت و دسترسی کامل به اطلاعات وجود دارد.

در این لایه فقط یکسری متون ساده بدون ارائه صورتجلسات این شورا همراه با امضا آمده است.

ارائه اطلاعات مربوط به این شورا به‌صورت کامل به این دلیل مهم است که معمولا زمانی برای پروژه‌های ساختمانی در شورای معماری مناطق تصمیم‌گیری می‌شود که نیاز به انعطاف در خطوط قرمز اسناد فرادست شهری وجود داشته باشد. شوراهای معماریمناطق به دلیل اخذ تصمیمات فراتر از خطوط قرمز طرح تفصیلی به‌عنوان یکی از گلوگاه‌های اصلی فساد در مجموعه مدیریت شهری شناخته می‌شوند. در عین حال با وجود ارائه اطلاعات ناقص از این بخش از صدور مجوزهای ساختمانی، هیچ لایه اطلاعاتی در مورد مصوبات کمیسیون ماده ۵ ارائه نشده است. نبود اطلاعات از روند تصمیماتی که کمیسیون ماده ۵ شهرداری در مورد برخی پروژه‌های ساختمانی شهر می‌گیرد یک مانع دیگر بر سر راه دسترسی آزاد به اطلاعات شهرسازی است. آنچه به‌عنوان مانع هفتم در این سامانه شناخته می‌شود عدم ارائه اطلاعات کامل در مورد مجوز فروش امتیاز مغایر طرح تفصیلی است. بررسی‌ها در مورد برخی پروانه‌های ساختمانی نشان از تفاوت تعداد طبقات مجاز برای ساخت در یک پهنه و تعداد طبقات ساخته شده در آن پهنه دارد اما اینکه مجوز فروش امتیاز مغایر طرح تفصیلی از سوی چه نهادی و چگونه صادر شده است در این سامانه ارائه نشده است. مانع هشتم نیز به لینک مربوط به اطلاعات ریز درختان در هر پروانه ساختمانی مربوط می‌شود. از آنجا که قطع درختان برای شروع پروژه‌های ساختمانی تخلف محسوب می‌شود ارائه اطلاعات مربوط به تعداد درختان در محدوده آغاز پروژه مهم تلقی می‌شود اما بررسی‌های موردی از اطلاعات موجود در این زیرلایه نشان می‌دهد فعلا اطلاعات خاصی در این بخش بارگذاری نشده است.

مانع نهم نیز «تعریف دسترسی به لحاظ تعداد استعلام‌های روزانه در سامانه» است. در صورتی که شهروندان بیش از ۵ بار در یک روز اقدام به استعلام اطلاعات پروانه‌های ساختمانی در سایت کنند با یک خطا با عنوان «از حداکثر سقف روزانه استعلام خود استفاده کرده‌اید» مواجه می‌شوند، این در حالی است که دسترسی محدود برای استعلام اطلاعات شهرسازی با اصل تعریف انتشار عمومی در تضاد است.

برخی نکات دیگر همچون ارائه اطلاعات کامل از تیراژ ساخت وسازهای هرمنطقه یا آنکه پروژه ساختمانی توسط یک سازنده صاحب صلاحیت در حال اجرا است یا خیر نیز در لیست اطلاعات منتشر شده مشاهده نمی‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد سه توجیه در سیستم مدیریت شهری در فرآیند انتشار اطلاعات نفوذ کرده و توانسته شکل انتشار اطلاعات را تاکنون به نفع مخالفان قطع ریشه فساد ساختمانی قرار دهد. توجیه نخست آنکه سامانه اصلی مربوط به ذخیره اطلاعات تمام ۹۰۰ هزار پلاک ثبتی(پارسل) قدیمی، مهم و حاوی تمامی ذخایر اطلاعات ساختمانی است و در صورت ارائه تمامی اطلاعات امکان هک کردن سامانه اصلی وجود دارد. توجیه دوم که به تعریف سقف استعلام روزانه از سامانه مربوط می‌شود و سبب شده که شفافیت در این بخش تاکنون شکل کاریکاتوری به خود بگیرد این است که گروهی در مجموعه مدیریت شهری معتقدند استعلام بدون وجود محدودیت باعث می‌شود یکسری واسطه در بازار ملک به سوء استفاده از اطلاعات روی آورند، این در حالی است که کارشناسان شهری در مقابل این توجیه عنوان می‌کنند دسترسی یک گروه محدود در مجموعه مدیریت شهری تحت تاثیر شفافیت ناقص خود خطر بزرگ‌تری برای این سوء استفاده است. توجیه دیگر مخالفان ایجاد شفافیت کامل نیز به مشکلات فنی و سیستمی باز می‌گردد.

کارشناسان شهری در مقابل ارائه این سه توجیه عنوان می‌کنند ارائه اطلاعات پروانه‌های ساختمانی به این شکل نه تنهامنجر به ارائه یک تصویر «مات» از اطلاعات شهرسازی به شهروندان شده بلکه سبب شده تا این مرحله مدافعان ایجاد شفافیت در مقابل مخالفان «مات» شوند.

دنیای اقتصاد