همه‌چیز درباره سازوکار ویژه مالی اروپا
اینستکس چیست و چگونه کار می‌کند؟
اروپایی‌ها بالاخره 4 ماه پس از اعلام تصمیم‌شان برای مقابله با تحریم‌های ثانویه آمریکا، سازوکار ویژه مالی خود برای تجارت با ایران موسوم به «اینستکس» راه راه‌اندازی کردند. اینستکس یا INSTEX مخفف عبارت Instrument in Support of Trade Exchanges به معنای «ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری» است.
اروپایی‌ها بالاخره 4 ماه پس از اعلام تصمیم‌شان برای مقابله با تحریم‌های ثانویه آمریکا، سازوکار ویژه مالی خود برای تجارت با ایران موسوم به «اینستکس» را راه‌اندازی کردند.
اینستکس یا INSTEX مخفف عبارت Instrument in Support of Trade Exchanges به معنای «ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری» است. اینستکس در پاریس و در چارچوب قوانین فرانسه ثبت شده است. غیر از فرانسه، آلمان و انگلیس نیز سهامداران اصلی آن هستند اما دیگر کشورهای اروپایی و کشورهای جهان از جمله چین و روسیه نیز می‌توانند وارد آن شوند. سرمایه اولیه این شرکت 3 هزار یورو است که از سوی وزارت اقتصاد فرانسه تأمین شده است.
شرکت اداره کننده اینستکس به آدرس شماره 139 در خیابان برسی پاریس جایی که ساختمان وزارت اقتصاد فرانسه قرار دارد ثبت شده است. بر اساس اطلاعات منتشر شده، تاکنون 4 چهره کلیدی این نهاد مشخص شده‌اند. اینستکس بانک محسوب نمی‌شود و یک «شرکت تسویه مالی» است. به عبارت دیگر، این شرکت وظیفه تسویه حساب بین شرکت‌های ایرانی و اروپایی که در زمینه صادرات و واردات به یکی از دو مقصد را دارند به عهده خواهد داشت.
اینستکس موسسه‌ای است که این اجازه را می‌دهد که بدون انجام مراودات مالی بین ایران و اتحادیه اروپا تجارت همچنان صورت گیرد. یک شرکت ایرانی کالایی به اروپا صادر می‌کند و در قبال آن اعتباری به دست می آورد که خود او یا یک واردکننده ایرانی می‌تواند از آن برای واردات کالا از اروپا به ایران استفاده کند؛ بدون اینکه پولی بین طرفین مبادله شود. در مقابل، همین سازوکار برای صادرکنندگان و واردکنندگان اروپایی نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
طبق بیانیه مشترکی که از سوی وزرای خارجه 3 کشور تأسیس کننده اینستکس صادر شده، این نهاد در مرحله نخست، روی مبادله مواد غذایی، محصولات کشاورزی، دارو و تجهیزات پزشکی متمرکز خواهد شد. آن‌ها همچنین اعلام کرده‌اند که کشورهای دیگر نیز می‌توانند در ادامه کار وارد اینستکس شوند.
گام بعدی چیست؟
ثبت اینستکس در فرانسه به معنای اعلام موجودیت سازوکار ویژه مالی اروپا برای تجارت با ایران است اما تا عملیاتی شدن آن هنوز فاصله‌ای وجود دارد. بانک مرکزی ایران نیز باید همچون اروپایی‌ها شرکتی در تهران ایجاد کند که طرف حساب اینستکس باشد. علاوه بر این، همان‌طور که در بیانیه اروپایی‌ها نیز آمده، اینستکس قرار است در چارچوب قوانین مربوط به شفافیت مالی عمل کند و از این رو ایران باید برای بهره‌گیری از خدمات این نهاد جدید، برنامه اقدام خود در زمینه گروه کاری اقدام مالی (FATF) را اجرا کند.
ابهامات کار کجاست؟
برخی اینستکس را کانال مالی مختص 3 کشور اروپایی و ایران دانسته‌اند اما فرانسه، آلمان و انگلیس آن را سازوکاری برای استفاده همه کشورهای اروپایی است. عدم حضور دیگر کشورها از جمله چین و روسیه در بدو راه‌اندازی این سازوکار همچنین باعث شده تا در مورد جامعیت آن تردیدهایی ایجاد شود. با این حال طبق بیانیه صادر شده از سوی اروپایی‌ها، در گام بعدی دیگر کشورها می‌توانند به عضویت اینستکس درآیند. تمرکز این مکانیسم بر غذا و دارو در گام نخست، نقطه ضعف آن دانسته شده است. اینستکس اما به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران می‌تواند مسیر گسترش مبادلات تجاری میان ایران و اروپا و ایران و دیگر کشورهای جهان را غیر از غذا و دارو، در دیگر حوزه‌های تجاری نیز فراهم کنند. گسترش دامنه فعالیت تجاری اینستکس مرحله‌ای زمان‌بر اما امکان‌پذیر است.
چهره‌های کلیدی اینستکس
قرار است همه افرادی که در دفتر اینستکس فعالیت دارند، پاسپورت دیپلماتیک دریافت کنند تا آمریکا نتواند طی سفر آن‌ها به کشورهای دیگر درخواست بازداشت و استرداد آن‌ها را مطرح کند.
پر فیشر: فیشر 69 ساله ریاست اینستکس را به عهده خواهد داشت. او سابقه فعالیت 29 ساله در مؤسسات بانکی اروپایی را دارد. بخش اعظم فعالیت او در سطوح ارشد مدیریت در کومرزبانک آلمان بوده است.
سیمون مک‌دونالد: مک‌دونالد دیپلمات باسابقه انگلیسی عضو هیئت نظارت بر اینستکس است و ریاست این هیئت را نیز به عهده خواهد داشت. سیمون مک‌دونالد در کشورهای مختلف خاورمیانه سفیر بوده و اکنون معاون وزیر خارجه انگلیس است.
میگوئل برگر: برگر مدیرکل اداره روابط اقتصادی و توسعه پایدار وزارت خارجه آلمان است. او از سوی آلمان عضو هیئت نظارت اینستکس خواهد بود.
موریس گوردو مونتین: گوردو مونتین 69 ساله نیز از دیپلمات‌های کهنه‌کار فرانسوی است. او در کشو. راهی مختلف آسیایی از جمله هند، ژاپن و چین، سفیر بوده است. گوردو مونتین نماینده فرانسه در هیئت نظارت خواهد بود.
چهره پشت پرده
برونو لومر
اگرچه ثبت اینستکس را وزرای خارجه فرانسه، آلمان و انگلیس در نشست اتحادیه اروپا در بلغارستان اعلام کردند اما به سرانجام رسیدن ایده ایجاد این سازوکار را باید ثمره تلاش وزارتخانه‌های اقتصادی این 3 کشور دانست. در این میان، باید نقش «برونو لومر» وزیر اقتصاد فرانسه را بی‌بدیل دانست. لومر جزو نخستین مقام‌های اروپایی بود که پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت‌ماه اعلام کرد اروپا زیر بار خواسته آمریکا نمی‌رود و مقابل تحریم‌های آمریکا مقاومت خواهد کرد. لومر پس از ثبت اینستکس نیز در پستی توییتری نوشت: «ایجاد اینستکس یک گام مهم در راستای احقاق حق حاکمیت واقعی اروپاست. اروپا این حق را دارد که انتخاب کند با چه کشوری تجارت داشته باشد.»
اتاق ایران