بازار ارز بعد از آرام‌شدن چند‌هفته‌ای، دوباره وارد کانال افزایشی شد. موج تازه بالارفتن نرخ ارز از سه روز پیش شروع شده و نرخ دلار بازار آزاد در یک حرکت تدریجی، ۱۳هزار‌و ۵۰۰ تومان در روز دوشنبه قیمت‌گذاری شد و دیروز به ۱۵هزارو ۳۰۰ تومان رسید؛ افزایشی که جو روانی حاصل از آغاز تحریم‌های چهارم نوامبر و شکل‌گیری انتظارات در آن بی‌تأثیر نبوده است.

به گزارش شرق، بازار آزاد بیش از هفت ماه است که درگیر نوسانات مداوم است و همین تلاطمات باعث شد نرخ دلار در بازار آزاد در ماه‌های گذشته تا مرز ۲۰ هزار تومان هم پیش برود. حالا این بازار با مداخله دولت و کنترل برخی از محرک‌ها (مانند کانال‌های تلگرامی و تعیین نرخ دلالان) کنترل شده است؛ اما چیزی که بیم آن می‌رود، نوسان و تلاطم دوباره در این بازار با ورود ایران به فاز دوم تحریم‌هاست. به گفته کارشناسان بازار ارز آزاد این مرحله بیش از هر زمان دیگری به سیاست دولت و بانک مرکزی بستگی دارد. اگر دولت در لحظه مناسب و در محدوده مشخصی از نرخ ارز، نقش مداخله‌گر و کنترل‌گری خود را حفظ کند، می‌تواند جو روانی حاصل از تحریم‌ها را مهار کند؛ اما اگر بازار آزاد به حال خود رها شود، دلار به نرخ‌های بالایی خواهد رسید که کشش و قدرت تحمل آن در جامعه احساس نمی‌شود.

افزایش ۲ هزار تومانی در ۲ روز

بانک‌ها دیروز دلار و یورو را با قیمت بیشتری در مقایسه با اوایل هفته خریدند. دیروز بانک‌ها قیمت خرید یورو و دلار را افزایش دادند؛ به‌طوری‌که دلار را با قیمت ۱۱‌هزار‌و ۹۰۰ تومان و یورو را هم با قیمت ۱۳‌هزار‌و ۴۹۰ تومان خریداری می‌کنند. این در حالی است که اوایل هفته جاری بانک‌ها دلار را ۱۰‌هزار‌و ۷۰۰ تومان و یورو را تا ۱۲‌هزار‌و ۲۰۰ تومان خریداری کرده بودند. همچنین دیروز قیمت ارز مسافرتی توزیع‌شده از سوی بانک‌ها هم حدود ۱۴ هزار تومان و در تابلوی صرافی‌ها بین ۱۵‌هزارو ۳۰۰ تومان قیمت‌گذاری شد.بازار ارز شاهد کمترین نوسان در ماه‌های اخیر بود؛ به‌طوری‌که به‌ندرت در این بازه زمانی شاهد عبور نرخ دلار از کانال ۱۳ هزار تومان بودیم و اگر این اتفاق روی می‌داد، در کمترین زمان دوباره به این کانال بازمی‌گشت؛ اما از اوایل هفته جاری دوباره این نوسانات و تلاطم‌ها به بازار ارز بازگشته و نرخ هر دلار آمریکا در حرکت تدریجی خود از مرز ۱۵ هزار تومان نیز عبور کرد. همچنین نرخ فروش دیگر ارز معتبر یعنی یورو نیز در روند مشابه با عبور از مرز ۱۷ هزار تومان تقریبا ۱۷‌هزار‌و ۳۰۰ تومان است. بسیاری از کارشناسان اقتصادی جو روانی حاصل از آغاز تحریم‌های چهارم نوامبر و شکل‌گیری انتظارات مبنی بر افزایش نرخ ارز را در این افزایش تقاضا و قیمت مؤثر می‌دانند. از سویی با افزایش نرخ تورم در جامعه و احتمال افزایش آن در آینده نزدیک، بیشتر مردم سعی می‌کنند تا با خرید ارز به‌عنوان دارایی با قدرت بالای نقدشوندگی از کاهش ارزش دارایی خود در امان باشند.

بروز آثار ارزی تحریم با وقفه

فعالان بازار آزاد هم معتقدند فاز دوم تحریم‌ها تأثیر خود را از چند روز قبل از اجرائی‌شدن، روی بازار گذاشته و نرخ‌ها در نمودار صعودی حرکت می‌کنند. یکی از دست‌فروشان راسته خیابان فردوسی وضعیت بازار ارز در آستانه دور دوم تحریم‌ها را این‌طور شرح داد: الان سه روز است با اینکه یک روز تعطیلی هم در‌این‌بین وجود داشت، نرخ ارز حدود دو هزار تومان افزایش پیدا کرد و اگر به همین روال ادامه پیدا کند، می‌توان انتظار نرخ‌های خیلی بالایی بعد از ۱۳ آبان را داشت؛ اما همه‌چیز به بانک مرکزی بستگی دارد. بازار ارز به شکلی است که حتی نسبت به هر خبر مداخله بانک مرکزی واکنش مثبت نشان داده و قیمت‌ها پایین می‌آید؛ چون الان مشکل بازار کمبود عرضه و بالابودن تقاضاست. اگر بانک مرکزی به صرافی‌ها و بانکی‌ها ارز مورد نیاز را تزریق کند، قطعا نرخ‌ها خواهد شکست.

محسن قادری، یکی از فعالان بازار ارز و سکه، نیز درباره احتمال افزایش نرخ ارز بعد از اجرای دور دوم تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا علیه ایران توضیح داد: تجربه‌های قبلی ما در تحریم‌ها نشان داده ممکن است یکی، دو روز قبل از تحریم‌ها بانک مرکزی و دولت فشار آورده و قیمت نرخ ارز را پایین نگه دارند؛ اما اگر قرار باشد قیمت بالا برود، بعد از ۱۳ آبان خواهد بود. تجربه قبلی تحریم‌ها نشان داده افزایش نرخ ارز با تأخیر چندروزه بعد از شروع تحریم‌هاست؛ ولی در مجموع نسبت به آینده نرخ ارز خیلی مطمئن نیستم. خیلی به اینکه بانک مرکزی چه سیاستی را به کار بگیرد و چقدر بخواهد قدرت‌نمایی کند، بستگی دارد. آن‌چنان که تاکنون مقامات واکنش نشان داده‌اند، به نظر می‌ر‌سد اتفاق خاصی نخواهد افتاد و مانند روال همیشگی تحریم‌ها خواهد بود و با تأخیر آثار ارزی تحریم بروز پیدا می‌کند.او ادامه داد: واقعیت این است که در ماه‌های اخیر به‌هیچ‌عنوان بازار ارز بر مبنای یک منطق و قاعده حرکت نکرده و هیچ‌کدام از نرخ‌ها واقعی نبوده است. ما سال گذشته در پیش‌بینی‌های‌مان نهایتا افزایش نرخ ارز تا هشت ‌هزار تومان را برآورد می‌کردیم و به‌هیچ‌عنوان به نرخ‌های بالای ۱۵ هزار تومان فکر نمی‌کردیم؛ بنابراین نمی‌توان اکنون هم دنبال یک منطق و قاعده در پیش‌بینی‌ها باشیم؛ چراکه عوامل غیرمنطقی اکنون در نرخ ارز تأثیرگذارتر هستند. نرخ دلار را با هر فرمول اقتصادی حساب کنید، متوجه می‌شوید، ۱۵ هزار تومان زیاد است و جامعه هم کشش چنین نرخ‌هایی را ندارد. اکنون در بازارهایی به جز بازار ارز هم همه دست نگه داشته‌اند و همه معاملات را به بعد از اجرای تحریم‌ها موکول کردند؛ یعنی بازار به یک حالت انتظاری فرو رفته است. در اقتصادهایی شبیه ما گویا لزومی هم ندارد از منطقی پیروی شود. مثلا زمانی که مخالفان دولت دلار را خریداری می‌کنند و در تعیین نرخ‌های چندبرابری عملا مداخله و نقش‌آفرینی می‌کنند؛ یعنی این اقتصاد می‌تواند خارج از قاعده‌ها عمل کند.

بانک مرکزی هیجان‌زده عمل نکند

به گفته کارشناسان اینکه چقدر از فشار آمریکا که روی کاغذ در نظر گرفته، در عمل می‌تواند اجرائی شود، تأثیر بسزایی در تعیین نرخ ارز خواهد داشت. اگر فرض را بر این بگذاریم که این تحریم‌ها صادرات نفت ما را کاهش نداده و به صفر نرساند و ایران بتواند بالای یک میلیون بشکه در روز فروش داشته باشد، می‌توان امیدوار بود، بانک مرکزی توانایی مهار افزایش نرخ ارز بعد از آن را خواهد داشت؛ اما بانک مرکزی برای مداخله خود باید یک کف و سقف تعیین کند و به شکل هیجانی به بازار آزاد ورود نکند. به نظر می‌رسد بانک مرکزی زمانی که ورود پیدا کند، بازار واکنش مناسبی نشان می‌دهد؛ مانند مداخله‌ای که چند هفته پیش انجام شد و نرخ دلار را از ۱۸ هزار تومان به ۱۲ هزار تومان کاهش داد. میزان ارزی که بانک مرکزی به بازار تزریق کرد، گفته می‌شود حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیون دلار بود؛ اما همین میزان هم قابلیت کنترل و مهار نرخ ارز را داشت.

آن‌چنان که مشاهدات میدانی نشان می‌دهد، بازار ارز آزاد اکنون با کمبود عرضه و مازاد تقاضا مواجه است و حجم زیادی از این تقاضا مربوط به دلارهای خانگی و دلارهایی است که به‌عنوان سرمایه از کشور خارج می‌شود. این دلارهای خانگی که به منزله کسب سود به بازار می‌آیند، نسبت به تحولات بازار و مداخله بانک مرکزی بسیار تأثیرپذیر هستند و می‌توان به کنترل نرخ آنها با مداخله بانک مرکزی امیدوار بود.