هدف اصلی نظارت بانکی، حفظ ثبات نظام مالی و افزايش اعتماد به آن از طريق کاهش ريسک برای سپرده‌گذاران و ساير بستانکاران است. از اين رو نظارت در پی آن است تا اطمينان يابد بانکها و موسسات اعتباری به شيوه‌ای ايمن و صحيح عمل کرده؛ در مقابله با ريسک‌های فراروی خود، از سرمايه و ذخاير کافی برخوردارند.
بانک مرکزی که به موجب قانون پولی و بانکی کشور، وظيفه نظارت بر بانکها و موسسات اعتباری را برعهده دارد از اواخر دهه هفتاد شمسی و با بهره‌گيری از آخرين دستاوردهای مراکز و مجامع حرفه‌ای و تخصصی، رويکرد « نظارت مبتنی بر ريسک» را به عنوان رويکرد اصلی در نظارت بر بانکها و موسسات اعتباری کشور برگزيد و در اين راستا ضمن تجديد ساختار سازمانی حوزه نظارت بر بانکها، تدوين مقررات احتياطی و تعميق و گسترش ادبيات نوين بانکی در کشور را سرلوحه فعاليت‌های خود قرار داد.
به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، در ادامه مروری اجمالی بر اقدامات و دستاوردهای حوزه نظارت بر بانک ها و موسسات اعتباری در یک سال گذشته خواهیم داشت.
ادارات نظارت بر موسسات پولي غير بانکي و نظارت استاني
الف- ادامه ساماندهي موسسات موجود فعال در حوزه بازار غير متشکل پولي:
1- شناسايي اشخاص حقيقي و حقوقي غير مجاز فعال در زمينه پولي و اعتباري در سطح کشور(صندوق هاي قرض‌الحسنه، تعاوني هاي اعتبار،موسسات اعتباري،صرافي ها، شرکت هاي ليزينگ، . . . )
2- انجام اقدامات لازم جهت تجميع،تبديل و ارتقاء برخي موسسات پولي فاقد مجوز از بانک مرکزي و انجام تشريفات مربوط به تعطيلي و انحلال برخي واحدهاي پولي غير مجاز شناسايي شده از طريق همکاري مراجع انتظامي ، قضايي و ثبتي.
3- تدوين برنامه عملياتي ساماندهي نهادهاي فعال در بازار غيرمتشکل پولي.
ب- جلوگيري از ايجاد و توسعه نهادهاي پولي غيرمجاز با همکاري ساير دستگاههاي ذيربط:
1- بروز رساني فرايند شناسايي اشخاص حقيقي و حقوقي غير مجاز فعال در زمينه پولي و اعتباري در سطح کشور(صندوق هاي قرض‌الحسنه، تعاوني هاي اعتبار،موسسات اعتباري،صرافي ها ، تارنماهاي غير مجاز فعال در زمينه خريد و فروش ارز، شرکتهاي ليزينگ، . . . ).
2- همکاري با مراجع قضايي، انتظامي و ساير دستگاه ها برای جلوگيري از تداوم فعاليت اشخاص حقيقي و حقوقي و تارنماهاي غير مجاز فعال در بازار پولي
Ø طرح موضوع ساماندهي نهادهاي پولي غيرمجاز، در نهادها و مراجع حاکميتي ازجمله شوراي عالي امنيت ملي، مبارزه با مفاسد اقتصادي و . .
Ø برگزاري جلسات کارگروه ساماندهي بازار غير متشکل پولي موضوع مصوبه شوراي عالي امنيت ملي، ارائه گزارشات و اطلاعات و مدارک مورد نياز در کارگروه مزبور و ابلاغ مصوبات کارگروه به دستگاه ها و مراجع ذيربط.
Ø معرفي اشخاص حقيقي و حقوقي و تارنماهاي غير مجاز فعال در بازار پولي کشور به نيروي انتظامي و مراجع قضايي به منظورجلوگيري از تداوم فعاليت آنها.
ج- گسترش نظارت حضوري و غير حضوري بر بازار غير متشکل پولي (صندوق هاي قرض‌الحسنه، تعاوني هاي اعتبار،موسسات اعتباري،صرافي ها ، شرکتهاي ليزينگ، . . . )
1- گسترش بازرسي هاي دوره اي و موردي از نهاد هاي پولي فعال ( صندوق هاي قرض‌الحسنه، تعاوني هاي اعتبار،موسسات اعتباري،صرافي ها و شرکت هاي ليزينگ و . . . )
Ø انجام بازرسي هاي موردي از واحدهاي پولي فاقد مجوز و داراي مجوز براساس شرايط و حسب مورد.
Ø نظارت بر عملکرد موسسات اعتباري در شرف تاسيس تا زمان اخذ مجوز فعاليت از بانک مرکزي.
Ø بررسي فروش ارزهاي مداخله‌اي توسط شرکت هاي صرافي هاي منتخب بانکي به شرکتهاي صرافي به منظور اطمينان از ثبت آنها در سامانه سنا و همچنين بررسي ارزهاي خريداري شده توسط شرکت هاي صرافي از هلدينگ هاي پتروشيمي.
2- تدوين شيوه نامه جهت رسيدگي و برخورد با تخلفات موسسات پولي تحت نظارت
Ø تدوين شيوه نامه رسيدگي به تخلفات صرافي ها به استناد ماده 42 دستورالعمل اجرايي تاسيس، فعاليت و نظارت بر صرافي ها
Ø تدوين و تصويب شيوه نامه برخورد انضباطي با شرکتهاي تعاوني اعتبار به استناد ماده 24 دستورالعمل اجرايي تاسيس، فعاليت و نظارت بر شرکتهاي تعاوني اعتبار.
Ø -تدوين و تصويب شيوه نامه نحوه رسيدگي به شکايات مشتريان صرافيها، مطابق با ماده 42 دستورالعمل اجرايي تاسيس، فعاليت و نظارت بر صرافي ها.
3- پاسخگويی و رسيدگي به شكايات اشخاص حقيقي و حقوقي نسبت به تخلف يا عدم رعايت قانون، مقررات و دستورالعمل‌هاي بانكِ مركزي از سوی موسسات پولی غيربانکی.
4- استفاده از همکاري سازمان هاي مردم نهاد در نظارت بر موسسات پولي غير بانکي و انجام اقدامات و پيگيري هاي لازم در خصوص ادغام کانون و انجمن ليزينگ و تشکيل جامعه ليزينگ به منظور نظارت دقيق‌تر بر شرکت هاي ليزينگ.
5- بازرسي موردي از سرپرستي‌ها و شعب بانکها و موسسات اعتباري غير بانکي مستقر در حوزه جغرافيايي تحت نظارت استاني حسب در خواست مقامات محترم نظارتی بانک.
6- حضور در جلسات استاني دستگاههاي ذيربط از جمله مراجع قضائی، سیاسی و امنیتی، در راستاي ايفاي وظايف نظارتي محوله و تعیین تکلیف نهادهای پولی دارای مشکل و بحرانی.
اداره رسیدگی به شکایات و تقاضاها
الف- بررسی و رسيدگي به شکايات و تقاضاها
بررسي و رسيدگي به 5390 مورد شکايت و تقاضای دریافتی از اشخاص حقیقی و حقوقی، ادارات داخلی بانک و سازمان ها و نهادهای خارج از بانک
ب- تهيه و تنظيم گزارشات:
انجام 145 مورد بازرسي حضوري جهت بررسی تعدادی از شکایات و تقاضاها و ارائه گزارشات مربوطه.
ج- پاسخگويي به تلفن مشتريان :
لازم به توضیح است، بصورت میانگین، همکاران در هر روز، پاسخگوی 200 تلفن ارباب رجوع می باشند که زمان قابل ملاحظه ای را به خود اختصاص داده است .
هـ- تهيه و تنظيم و پیگیری بخشنامه ها و دستورالعمل‌ها:
Ø تهیه و تدوین دستورالعمل نحوه رسیدگی به شکایات مشتریان مؤسسات اعتباری .
Ø ابلاغ دستورالعمل به سیستم بانکی و تعیین تکالیف بانک ها در خصوص اجرای دستورالعمل .
Ø پیگیری اقدامات صورت گرفته توسط بانک ها و مؤسسات اعتباری در راستای اجرای دستورالعمل یاد شده.
Ø پیگیری مفاد ماده (25) مرتبط با نحوه اجرای قانون ارتقاء سلامت نظام اداری و اعلام نتایج به سازمان بازرسی کل کشور.
Ø تهیه 151 مورد گزارش درارتباط با بررسی و پی گیری شکايات دریافتی
اداره ارزيابي سلامت نظام بانکي:
الف- بررسي عملکرد و کارايي زير ساخت فناوري اطلاعات در شبکه بانکي
1- بررسي صحت و کارايي سامانه شناسه واريز حسابهاي دولتي؛ سامانه چکاوک و سپام
2- انجام بازرسي دوره اي و سر زده از واحد فناوري اطلاعات شبکه بانکي
3- بررسي و ارزيابي فني زير ساختهاي بانکها جهت اخذ مجوز هاي ارزي.
4- بررسي ابتدايي رتبه بندي فاوا بانک ها
5- پيگيري فرايند راه اندازي انبار داده در شبکه بانکي کشور
6- تعامل و بررسي در خصوص جدول اقدامات نظارتي و اخذ بازخورد اصلاحات صورت گرفته در بازه هاي زماني مصوب
7- پیگیری ارایه خدمات به موسسات فاقد مجوز
ب- تدوين رويه‌هاي نظارتي و ابلاغ آن به شبکه بانکي
1- تدوين رويه ارزيابي نظام کنترلهاي داخلی
2- تدوين رويه ارزيابي حاکميت شرکتي
3- تدوين رويه ارزيابي کفايت سرمايه و سرمايه پايه
4- تدوين رويه تسهيلات کلان
5- تدوين رويه تسهيلات اشخاص مرتبط
6- تدوين رويه نظارت بر قرعه‌کشي حسابهاي قرض‌الحسنه پس انداز
7- تدوين رويه شفافيت اطلاعات
8- تدوين رويه طبقه‌بندي دارايي ها و ذخيره گيري
9- تهيه رويه نظارتي طبقه‌بندي دارايي‌ها و ذخيره‌گيري
10- بررسي دستورالعمل حسابرسان منتخب و بروزرساني آن
11- تهيه گزارش تعامل حسابرسان مستقل و ناظران بانکي
12- تشکيل کميته سرفصل حساب‌ها و انجام امور دبيرخانه‌اي مربوطه
13- تشکيل کارگروه کارمزد خدمات بانکي و انجام امور دبيرخانه‌اي کارگروه مربوطه
ج- تهيه گزارش از عملکرد شبکه بانکي کشور
1- وضعيت شاخص‌هاي سلامت بانکي
2- رتبه‌بندي بانکها و موسسات اعتباري کشور بر اساس روش CAMELS
3- بررسي وضعيت سرمايه بانکها و موسسات اعتباري کشور
4- مطالبات غيرجاري بانکها و موسسات اعتباري و به روز رساني آن براي مقاطع زماني مختلف
5- بررسي عملکرد شعب و کارکنان بانکها و موسسات اعتباري
6- تعيين مبنايي جهت صدور مجوز تاسيس شعب جديد بانکها و موسسات اعتباري
7- اظهار نظر در خصوص آئين نامه‌هاي مختلف مانند کفايت سرمايه، آئئين‌نامه نقدينگي و صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري و ....
8- تدوين و تصويب شيوه نامه نحوه رسيدگي به شکايات مشتريان صرافيها، مطابق با ماده 42 دستورالعمل اجرايي تاسيس، فعاليت و نظارت بر صرافي ها.
9- اظهار نظر در خصوص اصلاح قانوني و مقرراتي مورد نظر بانک مرکزي جهت کاهش مطالبات معوق
ادارات نظارت بر بانک ها و موسسات اعتباري 1 و 2 :
1- بررسي مستمر رعايت/عدم رعايت نرخ سود سپرده هاي سرمايه گذاري و تسهيلات اعطايي در طول سال به صورت حضوري و صدور اخطاريه جهت برخي از بانک ها و موسسات اعتباري.
2- ارجاع پرونده برخي از بانک ها و موسسات اعتباري به هيات انتظامي بانک ها و موسسات اعتباري، در خصوص عدم رعايت نرخ سود سپرده هاي بانکي و نرخ سود تسهيلات اعطايي.
3- انجام مکاتبات مربوط به راي صادره در هيات انتظامي.
4- بررسي درخواست تجديد نظر به راي صادره هيات انتظامي.
5- بازرسي هاي موردي باتوجه به اطلاعات دريافتي و همچنين پيگيري موارد مشاهده شده در شعب بانک ها.
6- برگزاري جلسات با مديران عامل بانک ها و موسسات اعتباري در بانک هاي عامل و در اين اداره، با موضوع بررسي مشکلات اجرايي در شبکه بانکي و تعامل با بانک ها به منظورتذکر در اجراي صحيح و به موقع بخشنامه هاي بانک مرکزي.
7- شناسايي سهم سود قطعي سپرده‌گذاران، بررسي سود آوري بانک ها و موسسات اعتباري و تعيين سهم سود قطعي سپرده‌گذاران بر اساس ضوابط دستور العمل ذيربط.
8- کنترل محاسبات سپرده قانوني بر اساس اقلام عمده دارايي ها و بدهي هاي بانک ها به صورت هفتگي.
9- کنترل محاسبات سپرده دولتي بانکها و موسسات اعتباري به صورت روزانه.
10- پيگيري و اخذ اطلاعات مربوط به مواد 16 و 17 قانون رفع موانع توليد در خصوص فروش دارائيهاي ثابت (منقول و غيرمنقول) مازاد و کاهش ميزان سرمايه گذاري در سهام شرکتها در چارچوب ضوابط مورد نظر.
11- پيگيري و اخذ اطلاعات مربوط به اجراي ضوابط ناظر بر حداقل استانداردهاي شفافيت و انتشار عمومي اطلاعات.
12- بررسي حضوري فرايند نحوه طبقه بندي دارائيها (جاري، سررسيدگذشته، معوق و مشکوک الوصول) و محاسبه کيفيت ذخاير مطالبات مشکوک الوصول مطالبات غيرجاري به صورت حضوري و اعلام ميزان کسري ذخاير مذکور.
13- بررسي نحوه شناسايي و کيفيت درآمدهاي اعلامي در صورتهاي مالي بانک برخي از بانک ها و موسسات اعتباري.
14- نحوه محاسبه سود قطعي سپرده هاي سرمايه گذاري مدت دار.
15- صدور مجوز برگزاري مجمع عمومي عادي ساليانه جهت تصويب صورت هاي مالي سال 1394 به برخي از بانکها و موسسات اعتباري.
16- بررسي نامه هاي دادسراي عمومي و انقلاب ( رسيدگي به جرايم پولي و بانکي).
17- مکاتبات متعدد با مدير عامل محترم بانکها، ادارات مختلف بانکها، کانون بانک‌هاي خصوصي و شوراي هماهنگي بانک‌هاي دولتي درخصوص نرخ کارمزد و شرکت در کارگروه مربوط به تعيين نرخ کارمزد خدمات بانکي.
18- تهيه گزارش درخصوص بررسي اقدامات صورت گرفته توسط برخي از بانکها در راستاي فروش دارايي‌هاي مازاد در سال 1393
19- مکاتبات متعدد با سرپرست هيأت بازرسي بانک مرکزي – سازمان بازرسي کل کشور در خصوص تخلفات بانک ها.
20- بررسي عملکرد بانکها در ارتباط با عمليات صدور چک رمزدار بين‌بانکي و تهيه گزارش.
21- تهيه گزارش درخصوص وضعيت بانکها در رابطه با سرمايه پايه، نسبت کفايت سرمايه، ترکيب سهامداران، وضعيت حساب بدهکاران موقت، نسبت مطالبات غيرجاري، وضعيت تسهيلات و تعهدات کلان و مرتبط، وضعيت سرمايه‌گذاري‌ها و وضعيت دارايي‌هاي ثابت.
22- بررسي درخواست بانکها مبني بر صدور مجوز ارزي و تهيه گزارش هاي مربوطه در اين خصوص.
23- بازرسي حضوري و تهيه گزارش درخصوص معاملات املاک بانکها و شرکتهاي وابسته به آن آنها.
24- رسيدگی به گزارشات مردمی مبنی بر سوء‌استفاده برخی اشخاص از خدمات و تسهيلات بانک ها.
25- برگزاري جلسات مشترک با حسابرس مستقل بانک‌هاي تحت نظارت جهت بررسي ايرادات و مشکلات بانکها، کيفيت حسابرسي صورت پذيرفته و الزامات قانوني مرتبط با ارائه صورتهاي مالي بانکها.
26- بررسي کنترل داخلي بانک ها.
27- بررسي مجوز قرعه کشي برخي ازبانک ها.
28- بررسي و شناسايي سود موهومي در برخي از بانک ها
29- انجام مکاتبات مربوط به حق عضويت برخي از موسسات در صندوق ضمانت سپرده ها.
30- بررسی و گزارش وضعيت حسابهای موسسه ثامن‌الحجج در برخي از بانکها و پيگيری و انسداد آن.
31- بررسی اجرای بخشنامه تضمين معاملات دولتی و رسيدگی به بندهای فرمهای ضمانتنامه در بانک ها.
32- تهيه گزارش و مکاتبه با سازمان بازرسي، مرکز پژوهش های مجلس و دادستاني کل کشور در خصوص عملکرد ماده 5 قانون اجرای سياست های کلی اصل 44 قانون اساسی (وضعيت سهامداران بانکها و مؤسسات اعتباری).
33- مکاتبه با وزارت اقتصاد در خصوص سپرده های ريالی و سپرده قانونی نظام بانکی در پايان سالهای 1393 و 1394
34- بررسي سرمايه پايه و سقف اعتباري بانک ها جهت پاسخ استعلام اداره اعتبارات در خصوص ارائه مجوز تسهيلات کلان و انتشار اوراق صکوک.
35- پاسخ استعلام بخش حقوقي در خصوص حسابهاي اشخاص حقيقي و حقوقي در سيستم بانکي.
36- مکاتبه با ادارات مهندسي نرم افزار و سخت افزار جهت دسترسی ادارات نظارتی به سامانه سناب و فضاي مشترک.
37- تهيه گزارش شاخص هاي مالي کليه بانکها در مقاطع ماهانه.
38- به روز رساني سيستم (Allinone) جهت تهيه گزارش ها و نسبتهاي مالي.
39- تهيه و تجميع اطلاعات و شاخص هاي احتياطي و نظارتي مورد نياز IFSB به منظور مشارکت در مرحله سوم ايجاد پايگاه اطلاعاتی هيات خدمات مالی اسلامی.
40- تعيين سرفصل های مشمول پرداخت حق عضويت در صندوق ضمانت سپرده ها و شرکت در جلسات مربوطه و ارائه آمار و اطلاعات مورد نياز به صندوق ضمانت سپرده ها.
41- انجام امور مربوط به قرعه کشی حسابهای پس انداز قرض الحسنه وشرکت در جلسات مربوطه.
42- بررسی نحوه صدور کارت هديه.
43- بررسی حاکميت شرکتي و وضعيت کميته حسابرسی و کميته عالی مديريت ريسک و کميته های فرعی در بانک ها.
44- بررسی آمار و ارقام تعداد فقرات بالای چک های برگشتی به صورت حضوری و تذکر کتبی به برخي از بانکها مبنی بر رعايت مفاد دستورالعمل حساب جاری به صورت کامل
45- تهیه گزارشات کارشناسی حسب موضوعات ارجاعی از سوی نهاد های مختلف نظیر وزارت امور اقتصادی و دارایی، نمایندگان مجلس و سایر نهاد ها و موسسات دولتی و غیر دولتی.