«تضمین دسترسی به آموزش باکیفیت، برای کودکان کم‌درآمد و کودکان در معرض تبعیض»
این عبارت، چشم‌انداز مؤسسه مطالعاتی حامیان فردا (میزبان دبیرخانه دائمی «توسعه و عدالت آموزشی» است، مؤسسه‌ای که سند مأموریت خود را در قالب فعالیت‌های پژوهشی، تبلیغی- ترویجی، تسهیلگری و شبکه‌سازی برای کمک به تحقق چشم‌انداز فوق تعریف کرده است.
این مؤسسه در اسفند ۹۲ و پس از آن متولد شد که ۸۰ اقتصاددان، ۲۴ جامعه‌شناس و ۲۴ هنرمند از طیف‌های مختلف، در نامه‌ای به دکتر روحانی، اختصاص سهم ویژه‌ای از بودجه یارانه نقدی برای فقرزدایی آموزشی کودکان را مطالبه کردند. پس از شکل‌گیری هسته اولیه دبیرخانه دائمی «توسعه و عدالت آموزشی» در فروردین ۹۳، دومین نامه با متنی تحلیلی و مشروح در هفته معلم سال ۹۳ برای رؤسای قوای مجریه و مقننه ارسال شد؛ نامه‌ای با امضای ۱۰۸ اقتصاددان و جامعه‌شناس که پیشنهادهایی اجرائی را برای همراهی دولت و مجلس در زمینه طراحی برنامه جامع توسعه عدالت و کیفیت آموزشی کودکان مطرح کرده بود.
بعد از گذشت چند ماه و با پیوستن گروه‌هایی از خبرگان آموزش‌وپرورش، فعالان سازمان‌های مردم‌نهاد، مدیران شرکت‌های مسئولیت‌پذیرِ اجتماعی، فعالان رسانه‌ای، هنرمندان و نیز سیاست‌گذاران و مدیران اجرائی فعلی و سابق، پویش توسعه و عدالت آموزشی رونق بیشتری گرفت و زمینه برای برگزاری اولین کنفرانس ملی «توسعه و عدالت آموزشی» (دانشگاه شریف، آبان ۹۳) فراهم شد.
این کنفرانس در کنار دستاوردهای مطالعاتی خود، توانست زمینه‌ساز اضافه‌شدن بند ویژه «توسعه عدالت آموزشی کودکان» در لایجه بودجه از سوی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی (آذر ۹۳) و نیز تصویب مالیات ویژه «توسعه عدالت آموزشی» از سوی مجلس شورای اسلامی (بهمن ۹۳) باشد.
دومین کنفرانس ملی «توسعه و عدالت آموزشی» نیز با حضور ۸۳ سخنران در هشت پنل تخصصی و با حضور ۲۸ سازمان مردم‌نهاد، هفت و هشت آذر ۹۴ در دانشگاه تهران برگزار شد، کنفرانسی که یکی از دستاوردهای مهم آن، انتشار بزرگ‌ترین سند غیردولتی «فقرزدایی مدرسه‌محور» بود.
تلفیق پیشنهادهای صاحب‌نظران در ۹ مرحله
از ابتدای سال ۹۴، دبیرخانه دائمی توسعه و عدالت آموزشی تصمیم گرفت با بهره‌گیری از طیف وسیعی از کارشناسان، بزرگ‌ترین سند راهبردی غیردولتی در زمینه توسعه عدالت و کیفیت آموزشی کودکان را تهیه کند.
برای این منظور، ویرایش نخست سند فوق در اول شهریور ۱۳۹۴ از سوی دبیرخانه دائمی «توسعه و عدالت آموزشی» در سایت رسمی (www.Hamianefarda.com) منتشر شد. متن این سند، در ۱۳۰ روز در ۹ مرحله ویرایش شد و در فرایند ویرایش این سند، نقطه‌نظرات ۲۸ سازمان مردم‌نهاد، بالغ بر ۱۳۰ نفر از خبرگان آموزش‌وپرورش، ۲۶۰ نفر از استادان و پژوهشگران اقتصاد و مدیریت، بیش از ۱۶۰ نفر از استادان و پژوهشگران جامعه‌شناسی، بالغ بر ۱۳۰ نفر از مدیران اجرائی و سیاست‌گذاران فعلی و سابق، بالغ بر ۷۰ نفر از مدیران و کارشناسان شرکت‌های مسئولیت‌پذیرِ اجتماعی و نیز ۱۵ نفر از هنرمندان به متن سند تزریق شد.
همچنین نکات کلیدی ۸۳ سخنرانی ارائه‌شده در دومین کنفرانس ملی «توسعه و عدالت آموزشی» (دانشگاه تهران، آذر ۹۴) در متن این سند تلفیق شدند و سرانجام ویرایش ۹ (ویرایش نهایی) این سند راهبردی با نام «فقرزدایی مدرسه‌محور» و با شعار «همدلی و هم‌زبانی مردم و سیاست‌گذاران برای توسعه عدالت و کیفیت آموزشی کودکان»، در سالروز میلاد پیامبر اکرم (ص) منتشر شد.
تنظیم پیشنهادهای «عملیاتی» در ۸ سرفصل
سند راهبردی «فقرزدایی مدرسه‌محور» که سند مأموریت دبیرخانه دائمی توسعه و عدالت آموزشی در سال ۹۵ خواهد بود، مطالباتی «عملیاتی» را از مردم و سیاست‌گذاران، حول هشت محور کلیدی مطرح کرده است:
۱) تبدیل مدارس به پیشران «فقرزدایی چندبُعدی» در آموزش، سلامت و تغذیه؛
۲) آسان‌سازی و مانع‌زدایی از توسعه فعالیت‌های «سازمان‌های مردم‌نهاد» و «شرکت‌های مسئولیت‌پذیرِ اجتماعی»، در جهت اجرای برنامه‌های نوآورانه «توسعه عدالت آموزشی از بدو تولد»؛
۳) انتشار «عمومی» و «سالانه» شاخص‌های آماری متنوع و نشان‌دهنده سطح توسعه و عدالت آموزشی کودکان، به تفکیک استان و جنسیت، مطابق مصوبه ۸۸۶ شورای‌عالی آموزش‌وپرورش با ابلاغیه ریاست محترم جمهور در ١٥/٧/٩٢؛
۴) تثبیت سرفصل ویژه «توسعه عدالت آموزشی کودکان» در بودجه ۹۵ و برنامه ششم توسعه؛
۵) تدارک الزامات اجرائی فرمان مقام معظم رهبری برای توسعه عدالت آموزشی کودکان (با تأکید بر کودکان مهاجر)؛
۶) استفاده از نوآوری‌های «فناوری اطلاعات و ارتباطات» («فاوا» یا ICT) به منظور ارتقای کیفی آموزش‌وپرورش دانش‌آموزان کم‌درآمد و دانش‌آموزان در معرض تبعیض؛
۷) توسعه عدالت آموزشی از طریق «کاهش تمرکزگرایی» و «کاهش پایتخت‌سالاری» در محتوای درسی، افزایش «مدرسه‌محوری» در مدیریت بودجه و منابع انسانی و زمینه‌سازی حضور «رقابتی» تعاونی‌های معلمان در مدیریت مدارس مناطق محروم
۸) غنابخشی عدالت‌محور سرمایه انسانی کودکان و نوجوانان، از طریق ارتقای متوازن مهارت‌های رشد همه‌جانبه، به‌عنوان پیش‌نیاز کلیدی نیل به اهداف «اقتصاد مقاومتی» و «سیاست‌های کلان جمعیتی».
متن کامل سند راهبردی
اطْلُبُوا الْعِلْمَ مِنَ الْمَهْدِ إِلَی اللَّحْد
خداوند علیم را به خاطر توفیق استمرار این «وفاق ملی عدالتخواهانه» و مشارکت طیف‌های متنوع در حمایت از دغدغه اصلی دومین کنفرانس «توسعه و عدالت آموزشی»، یعنی «همدلی و هم‌زبانی مردم و سیاست‌گذاران برای کاهش فقر آموزشی کودکان»، شکرگزاریم.
ما شرکتکنندگان در این کنفرانس، امیدواریم برگزاری دومین کنفرانس «توسعه و عدالت آموزشی»، نقطه عطفی در شتاب بیشتر توفیقات ارزشمند کشور در زمینه توسعه و عدالت آموزشی کودکان و نوجوانان باشد؛ توفیقاتی که از سال اول پیروزی انقلاب اسلامی با تأکید معماران انقلاب اسلامی بر تکلیف انکارناپذیر حاکمیت در تضمین «دسترسی کلیه کودکان و نوجوانان به آموزش عمومی باکیفیت و رایگان» آغاز شد و با مشارکت جهادگونه مردم و سیاست‌گذاران استمرار یافت.
بنابراین، با هدف:
تحقق «اصل ٣٠»، «اصل ۳» (بندهای ٣ و ٩ و ١٢) و نیز «اصل ٤٣» (بند ١) قانون اساسی؛
بنانهادن پایه‌ای محکم برای «مقاوم‌سازی اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، امنیتی» کشور در چارچوب سیاست‌های کلی «اقتصاد مقاومتی» (به‌ویژه بندهای یک، ٣ و ٥)؛
کمک به «کیفی‌سازی جمعیت» در راستای «سیاست‌های کلی جمعیتی» (بندهای ٨ و ١٤)؛
کمک به تحقق هدف‌های کلان (۳)، (۷) و (۸) «سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش»؛
کمک به تحقق اهداف «نقشه جامع علمی کشور» در حوزه محرومیت‌زدایی آموزشی کودک و نوجوان؛
تحقق سیاست‌های کلی «تحول‌آفرینی در آموزش‌وپرورش» (به‌ویژه بندهای ٢، ٣، ٤، ٥، ٧، ٩ و ١٢)؛
کمک به دستیابی به جایگاه نخست منطقه به لحاظ توسعه انسانی در «سند چشم‌انداز ١٤٠٤»؛
توفیق هرچه بیشتر جمهوری اسلامی ایران در دستیابی به اهداف سند بین‌المللی سازمان ملل متحد با عنوان «آموزش برای همه» (Education For All)
کمک به توفیق بیشتر کشور در دستیابی به دغدغه کلیدی دبیرخانه دائمی کنفرانس «توسعه و عدالت آموزشی» در زمینه «تضمین دسترسی کودکان کم‌درآمد و کودکان در معرض تبعیض به آموزش‌وپرورش باکیفیت و رایگان» و به‌منظور تحقق سطحی از توسعه و عدالت آموزشی کودکان که در شأن جامعه اخلاقمدار، مذهبی، عدالتخواه و فرهنگدوست ایران اسلامی باشد، مهمترین مطالبات ما از «مردم» و «سیاست‌گذاران» به این شرح است:
١) تبدیل مدارس به پیشران «فقرزدایی چندبُعدی» در آموزش، سلامت و تغذیه؛
فقرزدایی مدرسه‌محور با توجه به رفع هم‌زمان ابعاد مختلف فقر، رکن کلیدی فقرزدایی «عالمانه» و «پایدار» است.
براساس پژوهش‌های متعدد مقایسه‌کننده انواع استراتژی‌های فقرزدایی، برنامه‌های فقرزدایی مدرسه‌محور، از طریق هم‌افزایی فقرزدایی در آموزش و سلامت و تغذیه، می‌توانند فساد و انحراف مالی در برنامه‌های فقرزدایی را به حداقل رسانده و بازدهی اقتصادی و اجتماعی برنامه‌های فقرزدایی را حداکثر کنند.
بنابراین ما شرکتکنندگان در این کنفرانس، با هدف «جلوگیری از به‌ارث‌رسیدن چرخه شوم فقر» و نیز «مقاوم‌سازی اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، امنیتی» کشور، در راستای هدف کلان (۳) سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، یعنی «گسترش همه‌جانبه عدالت آموزشی و تربیتی» و نیز ارزش‌های (۴) و (۱۰) بیانیه ارزش‌های این سند، با هدف اجرائی‌شدن توسعه عدالت‌محور «تعلیم و تربیت زیستی و بدنی» به عنوان یکی از ساحت‌های شش‌گانه فلسفه تعلیم‌وتربیت جمهوری اسلامی ایران و در جهت تحقق بند (۴) بیانیه اولین کنفرانس «توسعه و عدالت آموزشی»، اقدامات زیر را از سیاست‌گذاران ارشد کشور خواستاریم.
۱-الف) ابلاغ ممنوعیت فوری (از فروردین ۹۵) از طرف سازمان مدیریت‌وبرنامه‌ریزی، برای دریافت هرگونه هزینه از دانش‌آموزان مدارس دولتی تحت عنوان «مشارکت‌های مردمی» یا «بیمه» یا امثالهم، در همه مدارس مناطق حاشیه‌نشین شهرهای بالای یک‌میلیون نفر، همه مدارس پنج استان دارای ضعیف‌ترین شاخص‌های آموزشی و کلیه مدارس روستایی و عشایری؛
۱-ب) الزام به کاهش «کودکان بازمانده‌ازتحصیل» و دستیابی به پوشش تحصیلی صددرصد در «دوره ابتدایی» در کلیه استان‌های کشور، هم برای پسران و هم برای دختران، تا سال ۱۳۹۹ (پایان برنامه ششم توسعه)؛
۱-پ) الزام به دستیابی به پوشش تحصیلی ۹۵ درصد در «دوره متوسطه اول» در کلیه استان‌های کشور، هم برای پسران و هم برای دختران تا سال ۱۳۹۹ (پایان برنامه ششم توسعه)؛
۱-ت) توجه ویژه به «کیفیت‌بخشی آموزشی با تمرکز بر پنج استان دارای ضعیف‌ترین شاخص‌های آموزشی»، به عنوان یکی از اجزای کلیدی برنامه‌های ملی فقرزدایی در برنامه ششم توسعه؛
۱-ث) رشد کمی و کیفی برنامه ارائه شیر رایگان در مدارس مناطق محروم، به شکل توزیع سالانه دست‌کم ۱۴۰ نوبت شیر رایگان و باکیفیت، با تمرکز ویژه بر مدارس روستایی و عشایری و نیز مدارس شهرهای دور از مراکز استان، با هدف افزایش نرخ پوشش تحصیلی و نیز ارتقای عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان، با تأمین مالی از طریق افزایش مالیات بر دخانیات و مواد خوراکی مضر و نیز افزایش مالیات بر مسافرت‌های هوایی؛
۱-ج) ارتقای «سلامت جسمی» دانش‌آموزان مناطق محروم، به‌ویژه برنامه‌ریزی به منظور بهبود ناهنجاری‌های قامتی، از طریق توسعه کمی و کیفی برنامه‌های پایش و ارتقای سلامت جسمی، با به‌کارگیری تلفیقی از تیم‌های حرفه‌ای و نیز سربازان نظام‌وظیفه، در کنار انتشار عمومی گزارش‌های آماری مربوطه؛
۱-چ) ارتقای سطح «سلامت روانی» دانش‌آموزان، از طریق توسعه غربالگری به منظور شناسایی و پیشگیری از مشکلات روانی شدید، توسعه کمی و کیفی برنامه‌های پایش و ارتقای سطح سلامت روانی و نشاط دانش‌آموزان، طبقه‌بندی مدارس براساس شدت آسیب‌های اجتماعی در قالب «نقشه خطرپذیری مدارس»، در کنار ایجاد و توسعه واحدهای مددکاری اجتماعی در مدارس، با اولویت‌بخشی به مدارس مناطق محروم و مدارس در معرض آسیب‌های اجتماعی سنگین؛
۱-ح) بهبود امکانات تربیت‌بدنی و نیز امکانات تفریحی در مدارس مناطق محروم، با اولویت ویژه به مدارس دخترانه، با تأکید بر تحقق میانگین یک مترمربع فضای ورزشی استاندارد برای هر دانش‌آموز در مدارس مناطق محروم، با همکاری وزارت ورزش‌وجوانان و وزارت آموزش‌وپرورش.
۲) زمینه‌سازی توسعه همکاری استراتژیک «سازمان‌های مردم‌نهاد» و «شرکت‌های مسئولیت‌پذیرِ اجتماعی»، در جهت اجرای برنامه‌های نوآورانه «توسعه عدالت آموزشی از بدو تولد»
استفاده از تجربه انباشته سازمان‌های مردم‌نهاد در طراحی، اجرا، نظارت و ارزیابی برنامه‌های کلان فقرزدایی کشور، می‌تواند تاثیر محسوسی بر توفیق این سیاست‌ها داشته باشد.
از طرف دیگر، در دو دهه اخیر با توسعه سریع مفاهیمی چون «مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها»، «نوآوری اجتماعی شرکت‌ها» و «بازاریابی اجتماعی»، شاهد شکل‌گیری واحد مستقل «مسئولیت‌پذیری اجتماعی» در اکثریت شرکت‌های موفق کشورهای مختلف هستیم. ظرفیت‌های ناشی از هم‌افزایی تجربیات و نوآوری‌های سازمان‌های مردم‌نهاد با امکانات اجرائی و مدیریتی و مالی شرکت‌های مسئولیت‌پذیرِ اجتماعی، ظرفیت بالقوه عظیمی را برای تحقق آرمان‌های اجتماعی ارزشمندی چون «توسعه عدالت آموزشی از بدو تولد» فراهم کرده است.
ما شرکتکنندگان در این کنفرانس، در راستای تحقق راهکارهای (۹-۱) و (۲۰-۵) سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، خواستار اقدامات اجرائی زیر در جهت توسعه همکاری استراتژیک سازمان‌های مردم‌نهاد و شرکت‌های دارای مسئولیت‌پذیری اجتماعی هستیم:
۲-الف) آسان‌سازی صدور مجوزها برای فعالیت‌های متنوع سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه توسعه و عدالت آموزشی؛
۲-ب) به‌رسمیت‌شناختن جایگاه این سازمان‌های مردمی به عنوان پیشنهاددهنده، مجری و نقدکننده مستقل سیاست‌گذاری‌های کلان ملی مربوط به توسعه عدالت آموزشی؛
۲-پ) فعال‌سازی واحد تخصصی ارتباط با سازمان‌های مردم‌نهاد در وزارت آموزش‌وپرورش؛
۲-ت) حرکت کمیسیون مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها در اتاق‌های بازرگانی به سمت تعریف نشان «مسئولیت‌پذیری اجتماعی در توسعه عدالت آموزشی» و اعطای آن به شرکت‌های حامی مالی نوآورانه‌ترین پروژه‌های اجراشده از سوی سازمان‌های مردم‌نهاد؛
۲-ث) مشارکت وزارت اقتصاد و دارایی و وزارت آموزش‌وپرورش به‌منظور احتساب هزینه‌های شرکت‌ها برای پروژه‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی در جهت توسعه و عدالت آموزشی کودکان، به‌ویژه کودکان خانوارهای محروم و کودکان در معرض تبعیض (به دلیل قومیت، جنسیت، شرایط ویژه جسمی و امثالهم)، به عنوان «هزینه قابل قبول مالیاتی»؛
۲-ج) تأسیس واحد «مسئولیت‌پذیری اجتماعی» در انجمن‌های کسب‌وکاری مختلف، با مأموریت شبکه‌سازی میان شرکت‌های دارای مسئولیت‌پذیری اجتماعی، سازمان‌های مردم‌نهاد پرتجربه و نیز رسانه‌های دغدغه‌مند؛
۲-چ) ایجاد و توسعه «صندوق‌های نیکوکاری» تحت‌نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار، با تمرکز بر مأموریت‌های شفاف در زمینه تضمین دسترسی کودکان کم‌درآمد و کودکان در معرض تبعیض، به آموزش‌وپرورش باکیفیت و رایگان؛
۳) انتشار «عمومی» و «سالانه» شاخص‌های آماری توسعه و عدالت آموزشی کودکان، به تفکیک استان و جنسیت، مطابق مصوبه ۸۸۶ شورای‌عالی آموزش‌وپرورش.
غنای آمارهای رسمی، رکن کلیدی غنای پژوهشی و غنای سیاست‌گذاری است.
انتشار عمومی و منظم آمارهای مربوط به ارزیابی توسعه و عدالت آموزشی کودکان و نوجوانان از سوی یک «مرجع رسمی»، از یک سو آمارسازی‌های منتقدان مغرض را به حاشیه خواهد برد و از سوی دیگر فضای مثبت بحث و هم‌اندیشی ملی را در زمینه راهکارهای پویایی بیشتر نظام آموزش‌وپرورش، فراهم خواهد کرد.
بنابراین ما شرکتکنندگان در این کنفرانس، در راستای تحقق راهکارهای (۱۹ـ۱) و (۱۹ـ۳) سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، مصوبه جلسه ۸۸۶ شورای‌عالی آموزش‌وپرورش که در ۱۵ مهرماه ۱۳۹۲ با امضای ریاست محترم جمهور، دبیرکل شورای‌عالی آموزش‌وپرورش و وزیر محترم آموزش‌وپرورش ابلاغ شده و نیز تحقق بند (۳) بیانیه پایانی اولین کنفرانس «توسعه و عدالت آموزشی»، خواستار اقدامات اجرائی زیر از سوی سیاست‌گذاران ارشد وزارت آموزش‌وپرورش، سازمان مدیریت‌وبرنامه‌ریزی و مرکز آمار ایران هستیم.
۳-الف) تولید و انتشار عمومی سالانه شاخص «نرخ پوشش تحصیلی و نرخ افراد بازمانده‌ازتحصیل به تفکیک دوره تحصیلی، استان و جنسیت» (با احتساب کودکان مهاجر و نیز کودکان بدون شناسنامه)، برای رده سنی ۵ تا ۱۸ سال (شاخص‌های ۱، ۲ و ۳ مصوبه جلسه ۸۸۶ شورای‌عالی آموزش‌وپرورش)، در برنامه ششم توسعه؛
۳-ب) تولید و انتشار عمومی سالانه شاخص «سرانه دانش‌آموزی مدارس دولتی به تفکیک استان و دوره تحصیلی» (شاخص ۱۷ مصوبه مذکور)، به همراه شرح خدمات این سرانه دانش‌آموزی، در برنامه ششم توسعه؛
۳-پ) تولید و انتشار عمومی سالانه شاخص «نرخ ماندگاری دانش‌آموزان، به معنای درصدی از دانش‌آموزان ورودی هر دوره تحصیلی که تا پایان دوره در نظام آموزشی رسمی باقی می‌مانند، به تفکیک دوره تحصیلی، استان و جنسیت» (شاخص ۲۶ مصوبه مذکور) و حتی‌المقدور علت جدایی دانش‌آموز از سیستم آموزشی، در برنامه ششم توسعه؛
۳-ت) ایجاد نظام رتبه‌بندی سخت‌افزاری مدارس (شاخص ۴۳ مصوبه مذکور) در راستای راهکار (۱۹-۳) سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، به‌نحوی‌که شامل تعریف شفاف رتبه‌های یک تا چهار برای کلیه مدارس در چهار زمینه استاندارد «کالبدی»، استاندارد «سلامت»، استاندارد «ورزشی ـ تفریحی» و استاندارد «کمک‌آموزشی - فناوری اطلاعات» بوده و گزارش آماری مربوط به درصد دانش‌آموزان مشغول به تحصیل در مدارس رتبه یک تا چهار به تفکیک استان و جنسیت، هر ساله به‌طور عمومی منتشر شود
۳-ث) توجه به اقتضائات قرن ۲۱ و اصلاح تعریف «خط فقر آموزش» از وضعیت فعلی (یعنی ناتوانی کامل در خواندن و نوشتن) به «دست‌کم هشت سال تحصیل» (مطابق تعریف رایج در گزارش توسعه انسانی سازمان ملل متحد)؛
۳-ج) طراحی شاخص «هزینه کاتاستروفیک» (کمرشکن) آموزش کودک‌ونوجوان و انتشار عمومی سالانه آمارهای مربوطه؛
۳-چ) طراحی، تولید و انتشار عمومی شاخص‌های آماری سنجش مهارت‌های غیرشناختی (مانند خلاقیت، اعتمادبه‌نفس، مهارت کار تیمی، مهارت‌های ارتباطی و امثالهم) و نیز سطح نشاط دانش‌آموزان مناطق مختلف کشور؛
۴) تثبیت سرفصل ویژه «توسعه عدالت آموزشی کودکان» در بودجه ۹۵ و برنامه ششم توسعه.
در آذرماه ۱۳۹۳، مجلس شورای اسلامی در اقدامی ارزشمند و ماندگار، قانون مالیات ویژه توسعه عدالت آموزشی کودکان را به تصویب رساند. براساس این مصوبه، مجلس شورای اسلامی از شرکت‌های اقتصادی زیرمجموعه آستان قدس رضوی، ستاد اجرائی فرمان امام(ره) و نیروهای مسلح دعوت کرد به شکلی پویاتر در پویش ملی توسعه عدالت آموزشی کودکان مشارکت کنند.
به‌طور هم‌زمان، سازمان مدیریت‌وبرنامه‌ریزی هم با افزودن ردیف ویژه «توسعه عدالت آموزشی» در لایحه بودجه ۱۳۹۴، اقدامی ارزشمند در زمینه اهتمام بیشتر به محرومیت‌زدایی آموزشی را آغاز کرد.
ما شرکتکنندگان این کنفرانس، ضمن تقدیر از این دو اقدام عدالتخواهانه، در جهت تحقق اصل ٣٠، بند ٣ از اصل ۳ و نیز بند ١ از اصل ٤٣ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تحقق بندهای ۱، ۳ و ۵ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، تحقق هدف کلان (۳) سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، تحقق بندهای ۸ و ۱۴ سیاست‌های کلی جمعیتی، تحقق بندهای ۲، ۳، ۴، ۵، ۷، ۹ و ۱۲ سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری برای تحول‌آفرینی در آموزش‌وپرورش و نیز بند (۷) بیانیه پایانی اولین کنفرانس «توسعه و عدالت آموزشی»، از دولت و مجلس محترم تقاضامندیم با همدلی و هم‌زبانی حول موارد زیر در بودجه ۹۵ و برنامه ششم توسعه، نتایج اقدامات ارزنده سال گذشته خود را تثبیت کنند.
۴-الف) پیش‌بینی ردیف بودجه مستقل «توسعه عدالت آموزشی» در بودجه ۹۵، افزایش رقم این بودجه به پنج هزار میلیارد ریال (با تأمین اعتبار از مالیات یک‌در‌هزار از کلیه تراکنش‌های مالی بالای یک‌میلیارد‌ریالی) و اختصاص کامل این بودجه به پروژه‌های مرتبط با ارتقای «نرخ پوشش تحصیلی» و «ارتقای کیفیت آموزش» در مقاطع پیش‌دبستانی و دبستان و متوسطه اول در پنج استان دارای ضعیف‌ترین شاخص‌های آموزشی‌وپرورشی، در کنار الزام وزارت آموزش‌وپرورش به انتشار گزارش علنی نتایج پروژه‌های مذکور در مهرماه هر سال؛
۴-ب) پیش‌بینی ردیف بودجه‌ای مستقل در بودجه ۹۵، برای «توسعه عدالت‌محور تغذیه، سلامت جسمی، نشاط روحی و تربیت‌بدنی در مدارس»، با تأمین اعتبار از افزایش مالیات بر معاملات املاک گران‌قیمت و نیز دخانیات، با اولویت‌بخشی به مدارس مناطق حاشیه‌نشین کلان‌شهرها، مدارس روستایی و عشایری و نیز مدارس شهرهای دور از مراکز استان
۴-پ) انتشار رسمی گزارش عملکرد نهادهای ذی‌ربط درباره مصوبه دریافت مالیات ویژه «توسعه عدالت آموزشی» از نهادهای اقتصادی زیرمجموعه آستان قدس رضوی، ستاد اجرائی فرمان امام(ره) و نیروهای مسلح؛
۴-ت) توجه ویژه به ارتقای آموزشی «استان سیستان‌وبلوچستان» در برنامه ششم توسعه و الزام به رساندن وضعیت کلیه شاخص‌های آموزشی این استان به «میانگین کشوری در سال ۹۴» تا پایان برنامه ششم توسعه؛
۴-ث) توجه ویژه به «توسعه عدالت آموزشی کودکان»، در سرفصل «توانمندسازی اقشار کم‌درآمد» در برنامه ششم توسعه؛
۴-ج) الزام به دستیابی به نرخ ۹۵درصد در پوشش دوره پیش‌دبستانی در کلیه استان‌های مرزی و کلیه استان‌های دوزبانه کشور هم برای پسران و هم برای دختران، تا پایان برنامه ششم توسعه؛
۴-چ) پیش‌بینی تفاهم‌نامه وزارت آموزش‌وپرورش با «رسانه ملی»، به منظور مشارکت صداوسیمای استانی پنج استان دارای ضعیف‌ترین شاخص‌های آموزشی در زمینه اعتمادبخشی خانوارها به ساختار آموزش‌وپرورش رسمی، در برنامه ششم توسعه.
۵) تدارک الزامات اجرائی فرمان مقام معظم رهبری برای توسعه عدالت آموزشی کودکان (با تأکید بر کودکان مهاجر).
فرمان تاریخی مقام معظم رهبری در ۲۷ اردیبهشت سال ۱۳۹۴ درباره توسعه عدالت آموزشی کودکان مهاجر، بدون تردید سندی بین‌المللی و ماندگار در تأکید بر آرمان‌های نوع‌دوستانه مذهبی، اخلاقی و ملی ما محسوب می‌شود. همچنین در صورت فراهم‌شدن هرچه سریع‌تر مقدمات اجرای این فرمان حکیمانه، قطعا منافع اقتصادی، اجتماعی، امنیتی و نیز دیپلماتیک ارزشمندی نصیب کشور خواهد شد.
از سوی دیگر، تأکید رهبری بر توسعه عدالت آموزشی کودکان مهاجر فاقد مدارک قانونی حضور در ایران، به طریق اولی برای کودکان ایرانی فاقد شناسنامه و سایر کودکان ایرانی محروم از آموزش باکیفیت نیز مصداق خواهد داشت؛ بنابراین ما شرکتکنندگان این کنفرانس، ضمن حمایت قاطع از فرمان تاریخی مقام معظم رهبری، از گروه‌های مختلف مردم و سیاست‌گذاران خواستاریم که با اقدامات اجرائی زیر، به اجرائی‌شدن این فرمان ارزشمند کمک کنند.
۵-الف) ثبت سالروز صدور فرمان مقام معظم رهبری، به عنوان روز «توسعه عدالت آموزشی» در تقویم رسمی کشور؛
۵-ب) مشارکت کلیه رسانه‌ها، به‌ویژه «رسانه ملی»، در اطلاع‌رسانی «ملی» و «بین‌المللی» درباره نقاط قوت و ضعف برنامه‌های انجام‌شده در راستای فرمان مقام معظم رهبری؛
۵-پ) مشارکت کلیه رسانه‌ها به‌ویژه رسانه ملی، حوزه‌های علمیه و نیز سازمان اوقاف و امور خیریه، در اقناع افکار عمومی برای هدایت بیشتر منابع مالی و اجرائی داوطلبانه به سمت توسعه عدالت و کیفیت آموزشی کودکان؛
۵-ت) مشارکت اجرائی و مالی بنیادهای انقلابی و نهادهای حاکمیتی تحت نظارت مقام معظم رهبری، به‌منظور اجرائی‌شدن هرچه سریع‌تر دستور مقام معظم رهبری درباره برخورداری کلیه کودکان مهاجر از حق تحصیل رایگان؛
۵-ث) مشارکت دستگاه‌های اجرائی مرتبط به‌ویژه شورای‌عالی آموزش‌وپرورش، مجلس شورای اسلامی، شورای عالی امنیت ملی، وزارت آموزش‌وپرورش، سازمان مدیریت‌وبرنامه‌ریزی، اداره کل اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور، استانداری‌ها، وزارت دادگستری، مرجع ملی حقوق کودک و سازمان ثبت احوال، در رفع موانع قانونی یکسان‌سازی حق تحصیل کودکان پناهنده و طراحی و تصویب آیین‌نامه‌های اجرائی مربوطه، تا ۲۷ اردیبهشت ۹۵ (سالروز صدور فرمان مقام معظم رهبری)؛
۵-ج) مشارکت نهادهای فوق در تکمیل بانک‌های اطلاعاتی موجود «کودکان ایرانی فاقد شناسنامه» و «کودکان افغانستانی فاقد مدارک هویتی»، در کنار طراحی آیین‌نامه‌های لازم برای صدور فوری «کارت هویت تحصیلی» جهت ثبت‌نام رایگان کلیه کودکان فاقد شناسنامه در مدارس دولتی و ارائه گزارش اقدامات در ۲۷ اردیبهشت ۹۵؛
۵-چ) اصلاح آیین‌نامه آموزش کودکان مهاجر، مصوب هیأت وزیران سال ٨٢، در راستای فرمان مقام معظم رهبری.
۶) استفاده از نوآوری‌های «فناوری اطلاعات و ارتباطات» («فاوا» یا ICT) برای ارتقای کیفی آموزش‌وپرورش دانش‌آموزان کم‌درآمد و دانش‌آموزان در معرض تبعیض.
پیشرفت برق‌آسای جایگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات، شرایطی را فراهم کرده که پیش‌بینی می‌شود ظرف دو دهه آینده، مرز اصلی تفکیک «بی‌سواد» و «باسواد»، براساس سطح آشنایی با فناوری اطلاعات ترسیم خواهد شد.
استفاده از نوآوری‌های فاوا (ICT) و بهره‌گیری هوشمندانه از دستاوردهای فناورانه قرن ۲۱، می‌تواند در زمانی کوتاه و با صرف هزینه‌ای اندک، میزان نتیجه‌بخشی تلاش‌های معلمان زحمتکش مناطق محروم و نیز معلمان دانش‌آموزان در معرض تبعیض (مانند معلمان دانش‌آموزان دارای معلولیت، دانش‌آموزان دارای نیازهای ویژه، دانش‌آموزان بستری دارای طول درمان و امثالهم) را به طور محسوسی بهبود بخشد. همچنین ICT می‌تواند جذابیت محتوای درسی را ارتقا داده و تثبیت جایگاه مرجعیت تعلیم و تربیتی مدارس و معلمان را در رقابت با رقبای رسانه‌ای قرن ۲۱، به همراه آورد.
بنابراین ما شرکتکنندگان این کنفرانس، در راستای راهکارهای (۱۷-۱)، (۱۷-۲) و (۱۷-۳) سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، بندهای (۲-۱)، (۳-۲)، (۳-۳-۴) و (۵-۲-۲) تفاهم‌نامه همکاری وزارت آموزش‌وپرورش و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و نیز بند (۶) بیانیه پایانی اولین کنفرانس «توسعه و عدالت آموزشی»، خواستار اقدامات زیر هستیم.
۶-الف) افزایش سهم آموزش مهارت‌های فاوا (ICT) در دوره‌های آموزش ضمن خدمت معلمان؛
۶-ب) ایجاد زیرساخت‌های شبکه‌سازی مبتنی بر فاوا (ICT) در میان معلمان مناطق محروم و مناطق برخوردار، جهت اشتراک تجربیات در زمینه آموزش تلفیقی (تلفیق محتوای آموزشی معلم‌محور و ICT محور)
۶-پ) آسان‌سازی تعامل شرکت‌های دارای مسئولیت‌پذیری اجتماعی و نیز سازمان‌های مردم‌نهاد با مدارس در زمینه استفاده از ICT در جهت توسعه عدالت آموزشی و تدوین دستورالعمل اجرائی مربوطه توسط شورای‌عالی آموزش‌وپرورش؛
۶-ت) اختصاص اعتبار ویژه به مدارس روستایی و عشایری، کلیه مدارس پنج استان دارای ضعیف‌ترین شاخص‌های آموزشی، مدارس مناطق حاشیه‌نشین کلان‌شهرها، مدارس دانش‌آموزان دارای معلولیت و نیز بیمارستان‌های میزبان کودکان بستری دارای طول درمان، برای خرید خدمات از بخش غیردولتی جهت برگزاری کارگاه‌های یک‌روزه آموزش مهارت‌های فاوا (ICT) برای معلمان و دانش‌آموزان و نیز دوره‌های آموزشی مبتنی بر ICT برای توسعه مهارت‌های رشد همه‌جانبه دانش‌آموزان (مانند مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی، مهارت خلاقیت، کار تیمی، هوش مالی، اعتماد به نفس و امثالهم)؛
۶-ث) افزایش صددرصدی جمعیت تحت پوشش «خدمات عمومی اجباری روستایی» (USO) تا پایان برنامه ششم و اختصاص دست‌کم دوسوم بودجه این طرح به تولید و عرضه محتوای آموزشی باکیفیت، با توجه به تنوع زیست‌بومی و اقتصادی و اجتماعی و محیط زیستی، با همکاری نهادهای تخصصی دولتی و غیردولتی؛
۶-ج) زمینه‌سازی برای تعریف پروژه‌های مشترک با سازمان‌های بین‌المللی نظیر بانک توسعه اسلامی، UNESCO و UNDP، در حوزه استفاده از فاوا (ICT) در جهت توسعه عدالت آموزشی کودکان.
۷) توسعه عدالت آموزشی از طریق «کاهش تمرکزگرایی» و «کاهش پایتخت‌سالاری» در محتوای درسی، افزایش «مدرسه‌محوری» در مدیریت بودجه و منابع انسانی و زمینه‌سازی حضور «رقابتی» تعاونی‌های معلمان در مدیریت مدارس مناطق محروم و توجه به شرایط متفاوت اقتصادی و اجتماعی و قومیتی و اقلیمی دانش‌آموزان مختلف، یکی از ارکان کلیدی توسعه آموزشی و نیز توسعه عدالت آموزشی است.
کاهش تمرکز و کاهش پایتخت‌سالاری در امور اجرائی و سیاست‌گذاری‌های محلی از قبیل مدیریت بودجه‌ای، مدیریت منابع انسانی و مدیریت محتوای درسی، در کنار تمرکز مدیریت ارشد وزارت آموزش‌وپرورش بر سیاست‌گذاری ملی و ارزیابی عملکرد، می‌تواند وضعیت توسعه و عدالت آموزشی کودکان را بهبود بخشیده و درعین‌حال با خروج سطح کلان مدیریتی آموزش‌وپرورش از مسائل مدیریتی خُرد، ثبات مدیریت کلان را در این وزارتخانه به همراه آورد.
بنابراین ما شرکتکنندگان در این کنفرانس، در راستای تحقق راهکارهای (۵ـ۳)، (۵ـ۵) و (۵ـ۷) سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، خواستار اقدامات اجرائی زیر هستیم.
۷-الف) تسریع در اجرای راهکار (۵ـ۵) سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش به‌صورت زمینه‌سازی برای تألیف اختصاصی ۱۰ الی ۲۰ درصد محتوای درسی هر استان به شکل متناسب با ویژگی‌های بومی استان‌های مختلف؛
۷-ب) آموزش زبان مادری در کنار زبان ملی در استان‌های دوزبانه، به منظور پیشگیری از افت تحصیلی دانش‌آموزان؛
۷-پ) تسریع در اجرای راهکار (۹ـ۳) سند تحول بنیادین درباره چندتألیفی‌شدن کتب درسی، به صورت زمینه‌سازی توسعه مشارکت بخش غیردولتی در تألیف کتاب‌های درسی متنوع برای هر یک از دروس هر دوره تحصیلی، ذیل ضوابط عمومی مصوب شورای‌عالی آموزش‌وپرورش؛
۷-ت) حرکت به سمت «مدرسه‌محوری» در زمینه مدیریت بودجه و نیز منابع انسانی، در قالب افزایش هم‌زمان اختیارات و مسئولیت‌های مدیران مدارس و انجمن اولیا و مربیان؛
۷-ث) تحقق آموزش‌وپرورش «مردم‌نهاد» از طریق افزایش اختیارات مدیران مدارس و انجمن اولیا و مربیان، در طراحی محتوای آموزشی فوق‌برنامه، به‌عنوان بستر آموزش مهارت‌های زندگی در کودکان و نوجوانان؛
۷-ج) اجرای آزمایشی طرح «اعتبار آموزشی» در یکی از استان‌های محروم کشور به‌صورت واگذاری آزمایشی دو‌ساله مدیریت تعدادی از مدارس دولتی به تعاونی‌های معلمان، «رقابت تعاونی‌های معلمان» در ارائه آموزش «باکیفیت و رایگان» برای جذب تعداد بیشتر «دانش‌آموزان» و «کودکان بازمانده از تحصیل» و پرداخت مستقیم سرانه دانش‌آموزی از طرف وزارت آموزش‌وپرورش به هر مدرسه، به‌شکل متناسب با تعداد دانش‌آموزان ثبت‌نامی.
۸) غنابخشی عدالت‌محور سرمایه انسانی کودکان و نوجوانان، از طریق ارتقای متوازن مهارت‌های رشد همه‌جانبه، به‌عنوان پیش‌نیاز کلیدی نیل به اهداف «اقتصاد مقاومتی» و «سیاست‌های کلان جمعیتی».
کسب مهارت‌های اجتماعی_ارتباطی و نیز کسب توانایی ثروت‌آفرینی خلاقیت‌محور و دانش‌بنیان برای «تک‌تک» کودکان و نوجوانان کشور، کلیدی‌ترین رکن جانشینی سرمایه انسانی به جای سرمایه نفتی و مقاوم‌سازی پایدار اقتصادی،اجتماعی، سیاسی و امنیتی کشور است.
از سوی دیگر، در شرایطی که جهت‌گیری سیاست‌های کلان جمعیتی کشور به سمت توسعه کمی جمعیت بوده و بخشی از این توسعه کمی در خانوارهای محروم جامعه متمرکز است، تأمین زیرساخت‌های کیفیت‌بخشی آموزشی به این قسمت از جمعیت، از اهمیت مضاعفی دارد.
بنابراین ما شرکتکنندگان در این کنفرانس، در راستای تحقق بندهای ۱، ۳ و ۵ سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی و نیز بندهای ۸ و ۱۴ سیاست‌های ابلاغی جمعیتی، خواستار اقدامات اجرائی زیر در جهت ایجاد زیرساخت‌های کیفی‌سازی جمعیت در رده‌های سنی پایه هستیم.
۸-الف) توجه ویژه در طراحی «نقشه راه اقتصاد مقاومتی» به «توسعه عدالت آموزشی کودکان و نوجوانان»، به‌معنای ارتقای دسترسی کودکان کم‌درآمد و کودکان در معرض تبعیض به آموزش‌وپرورش باکیفیت و همه‌جانبه (شامل برنامه‌های ارتقای جنبه‌های مختلف سواد، برنامه‌های جامع کسب مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی، کسب مهارت‌های مالی و کارآفرینی، کسب مهارت خلاقیت و سایر مهارت‌های زندگی)؛
۸-ب) رفع موانع از «روش‌های نوآورانه آموزشی» سازمان‌های مردم‌نهاد، شرکت‌های دانش‌بنیان و مدارس غیردولتی فعال در اجرای روش‌های نوین آموزشی، با هدف کمک به توسعه تجارب موفق آموزشی در سرتاسر کشور؛
۸-پ) مسئولیت‌پذیری کلیه ارکان نظام آموزش‌وپرورش، نسبت به آموزش همه‌جانبه و پرورش توأمان مهارت‌های شناختی و مهارت‌های رشد همه‌جانبه کودکان و نوجوانان (مانند مهارت خلاقیت، مهارت کار تیمی، هوش مالی، مهارت اعتماد به نفس و امثالهم) و تشویق مدیران و معلمان براساس میزان موفقیت آنان در تحقق این امر؛
۸-ت) مشارکت بیشتر «بنیادهای انقلابی» و «نهادهای حاکمیتی» تحت نظارت مقام معظم رهبری، در جهت توسعه مهارت‌های رشد همه‌جانبه کودکان و نوجوانان، در جهت تثبیت اقتصاد مقاومتی؛
۸-ث) توجه ویژه به ارتقای رتبه بین‌المللی ایران در جنبه‌هایی از شاخص «رقابت‌پذیری اقتصادی بین‌المللی» که با توسعه و عدالت آموزشی کودکان مرتبط هستند، با هدف مقاوم‌سازی پایدار اقتصاد ملی در رقابت بین‌المللی؛
۸-ج) توجه ویژه به توسعه عدالت آموزشی کودکان استان‌های مرزی، به عنوان رکن تحقق «امنیت پایدار» در این مناطق.
به امید توفیق در کمک به توسعه ایرانی آباد و پرنشاط / دبیرخانه دائمی «توسعه‌وعدالت‌آموزشی» / هشت دی ۹۴، مقارن با ولادت پیامبر اکرم (ص).
گفتنی است برای ملاحظه متن کامل این سند راهبردی و امضای آن، می‌توانید به سایت دبیرخانه دائمی «توسعه و عدالت آموزشی» (www.hamianefarda.com) مراجعه فرمایید.
منبع: ویژه نامه شرق درباره فقرزدایی مدرسه محور: معلمان خط مقدم توسعه عدالت آموزشی