مروری بر زندگی و فعالیت‌های علمی نوبلیست 2013؛ یوجین فاما

یوجین فرانسیس فاما، اقتصاددان آمریکایی و یکی از برندگان نوبل اقتصاد سال 2013 میلادی در روز 14 فوریه سال 1939 میلادی در بوستون آمریکا متولد شد. او به دلیل سال‌ها مطالعه و پژوهش در زمینه نظریه پرتفوی و قیمت‌گذاری دارایی و تلاش برای مطالعه این نظریات در دنیای واقع و در مقام عمل در جهان شناخته‌شده است. فاما یکی از اقتصاددانان مکتب شیکاگو است که تدریس در زمینه اقتصاد مالی و فاینانس را در دانشگاه شیکاگو بر عهده دارد. اما این اقتصاددان برجسته کیست و سال‌های تحصیل و مطالعه خود را چگونه گذرانده است؟
یوجین در بوستون آمریکا متولد شد و مدرک کارشناسی خود را در رشته زبان فرانسه از دانشگاه تافس آمریکا در سال 1960 میلادی دریافت کرد. او برای ادامه تحصیل اقتصاد را برگزید و مدرک کارشناسی ارشد رشته اقتصاد و دکترا در زمینه فاینانس و امور مالی را از دانشگاه شیکاگو گرفت. استاد راهنمای فاما در دوره دکترا مرتون میلر بود که یکی از برجسته‌ترین برندگان نوبل اقتصاد دنیا شناخته می‌شود. البته هری رابرتس هم بر روی مطالعه او نظارت داشت و راهنمای دوم این پژوهش دانشجویی بود. فاما بعد از اتمام دوره دکترا، تدریس را به عنوان شغل اصلی خود برگزید و از همان ابتدا به تدریس در دانشگاه شیکاگو پرداخت. اما مطالعه او در زمینه بازار سهام از همان دوره دکترا آغاز شد. یوجین فاما در پایان‌نامه دوره دکترای خود به این نتیجه رسید که تحرکات قیمت سهام غیر‌قابل پیش‌بینی است و از یک گام تصادفی تبعیت می‌کند. مقاله‌ای که او بر مبنای یافته‌های پایان‌نامه‌اش تالیف کرد در سال 1965 میلادی در نشریه بازرگانی آمریکا چاپ شد و عنوان این مقاله «رفتار قیمت‌های بازار سهام» نام داشت. سپس او اقدام به بازنویسی این مقاله و تبدیل آن به یک مقاله ژورنالیستی کرد که کمتر اصطلاحات و مفاهیم علمی در آن وجود داشت و هر جایی برای تفهیم بهتر نیاز به وارد کردن آن اصطلاحات وجود داشت توضیحاتی کامل هم در آن گنجانده شده بود. عنوان مقاله باز‌نویسی‌شده که در نشریه تحلیل‌های مالی در سال 1965 و در نشریه سرمایه‌گذار سازمانی در سال 1968 میلادی چاپ شد و در مقالات مطالعات علمی به آن ارجاع داده شد «گام تصادفی در قیمت‌های بازار سهام» بود. یکی دیگر از مقالات او که «تعدیل قیمت‌های سهام با اطلاعات جدید» نام داشت در گذری بر اقتصاد بین‌المللی در سال 1969 میلادی چاپ شد. این مقاله اولین مقاله‌ای در جهان بود که به تحلیل عکس‌العمل قیمت‌های سهام نسبت به تحولات اقتصادی و غیر‌اقتصادی در کشور آمریکا و جهان می‌پرداخت.

فرضیه بازار کارا
در اغلب مواقع از فاما به عنوان پدر فرضیه بازار کارا یاد می‌کنند که مطالعه در این زمینه را از دوره دکترایش آغاز کرده بود. او در ماه می سال 1970 میلادی مقاله‌ای علمی درباره نظریه فاینانس با عنوان «بازارهای سرمایه کارا: گذری بر نظریه و کارهای تجربی» منتشر کرد و در این مقاله دو مفهوم کلی را به عنوان پیش‌فرض مطالعه خود در نظر گرفت.
1- فاما سه نوع کارایی را در نظر گرفت. اول فرم قوی، دوم فرم نیمه‌قوی و سوم کارایی ضعیف. تفاوت این سه مفهوم در نوع و سطح اطلاعاتی است که در فرآیند قیمت‌گذاری دخیل بوده‌اند.
در کارایی فرم ضعیف مجموعه اطلاعات استفاده‌شده قیمت‌های تاریخی هستند که می‌تواند از روند قیمت‌های تاریخی پیش بینی شود. اگرچه غیر‌ممکن است که بر مبنای این اطلاعات بتوان دید درستی در مورد سودهای بازار سهام به دست آورد. فرم نیمه‌قوی فرض می‌کند که تمامی اطلاعات عمومی در قیمت‌های سهام بازتاب داده شده‌اند و این اطلاعات عمومی را می‌توان اعلانات شرکت‌ها یا داده‌های مربوط به درآمد و سودآوری سالانه آنها دانست. در نهایت در فرم قوی تمامی اطلاعات از قبیل اطلاعات خصوصی در فرآیند قیمت‌گذاری در نظر گرفته شده است و هیچ بخشی از اطلاعات به صورت اطلاعات انحصاری در تعیین سود اهمیت ندارد. به تعبیر بهتر دلالان کارکشته و حرفه‌ای که به اطلاعات خاص دسترسی دارند نمی‌توانند سود بیشتری نسبت به دیگر گروه دلالان حرفه‌ای و حتی غیر‌حرفه‌ای به دست آورند.
2- فاما بیان کرد که مفهوم کارایی بازار بدون اینکه مدل تعادل بازار رد شود قابل رد شدن نیست (به عنوان مثال در مکانیسم تعیین قیمت). این مفهوم که به آن «مشکل فرضیه مشترک» هم می‌گویند مدت‌ها به موضوع اصلی مورد بحث و مطالعه توسط پژوهشگران تبدیل شده است. کارایی بازار نشان می‌دهد چگونه اطلاعات می‌تواند در فرآیند قیمت‌گذاری تاثیر داشته باشد و فاما در سال 1970 میلادی تاکید کرد که فرضیه کارایی بازار باید با توجه به نرخ‌های بازگشت سرمایه انتظاری آزمون و تحلیل شود. مشکل فرضیه مشترک بیان می‌کند که زمانی که یک مدل بازدهی بسیار متفاوت از بازده واقعی را نشان می‌دهد، نمی‌توان اطمینان داشت

  که در مدل نقص اطلاعاتی وجود دارد یا خیر یا اینکه دلیل این تفاوت در ناکارآمدی بازار است. پژوهشگران تنها با اضافه کردن فاکتورهای متفاوت به منظور از بین بردن هم‌خطی‌ها می‌توانند مدل را به سمت تعادل هدایت کنند. فاما در سال 1991 میلادی تاکید کرد کارایی بازار به طور کلی قابل آزمون نیست و تنها به طور مشترک با برخی از مدل‌های تعادلی می‌توان آن را آزمون کرد. مثلاً با کمک مدل قیمت‌گذاری دارایی می‌توان به آزمون کارایی بازار پرداخت.

مدل سه‌فاکتوری فاما- فرنچ
در سال‌های اخیر فاما دوباره به یکی از نظریه‌پردازان بحث‌برانگیز در حوزه اقتصادی تبدیل شد و دلیل این مساله هم مجموعه‌ای از مقالات اقتصادی بود که با همکاری کنث فرنچ در حوزه مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای تالیف کرد. او در این مقالات در مورد صحت و اعتبار این مدل‌ها تردید و بیان کرد که بتای بازار سهام به تنهایی می‌تواند متوسط بازدهی بازار را تشریح کند. این مقالات علمی دو فاکتور بالا را تشریح کردند و علاوه بر آن به بتای بازار سهام نیز پرداختند که می‌تواند تفاوت‌ها در نرخ بازگشت سرمایه را تشریح کند و ارزش نهایی سرمایه‌های بازار را نشان دهد. آنها همچنین مدارکی دال بر گونه‌های مختلفی از الگوهای با نرخ بازدهی متوسط پیشنهاد کردند که برای تشریح آنها باید از مدل سه‌فاکتوری فاما - فرنچ استفاده کرد.

مقالات تالیف‌شده
این اقتصاددان برجسته طی سال‌های کاری‌اش بالغ بر یکصد مقاله علمی و پژوهشی تالیف کرده است که اغلب آنها در حوزه قیمت‌گذاری بازار سهام و بازار سرمایه است. تلاش‌های این اقتصاددان برجسته سبب شد تا او به عنوان یکی از مهم‌ترین اقتصاددانان این حوزه شناخته شود. از جمله مهم‌ترین این مقالات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- «تراز نقدی دارایی و مسائل پرتفوی پویا به همراه هزینه‌های متناسب» که در سال 1969میلادی در نشریه اینترنشنال اکونومیک ریویو چاپ شد و در تالیف آن از گری ایپن نیز کمک گرفته شد.
- «برخی ویژگی‌های توزیع با‌ثبات در شرایط برابری اطلاعات» که با همراهی ریچارد رول تالیف شد و در سال1971 میلادی در نشریه اتحادیه آماری آمریکا چاپ شد.
- «بازدهی متوسط و بی‌/ ‌ام و مسائل مربوط به سهم» که با همکاری کنث فرنچ تالیف شد و در سال 2008 میلادی در نشریه فاینانس آمریکا چاپ شد.
- «آناتومی ارزش و رشد بازدهی سهام» که با همکاری کنث فرنچ در سال 2007 میلادی تالیف شد و نشریه فاینانس آن را چاپ کرد.
- «سودآوری، سرمایه‌گذاری و نرخ بازدهی متوسط» که با همکاری کنث فرنچ تالیف شد و نشریه اقتصاد مالی در سال 2006 میلادی آن را چاپ کرد.
- «رفتار نرخ‌های بهره» که در سال2006 میلادی تالیف شد و نشریه گذری بر مطالعات مالی آن را چاپ کرد.
- «مالیات‌ها، تصمیمات تامین مالی و ارزش بنگاه» که به همراه کنث فرنچ تالیف کرد و در سال 1998میلادی در نشریه فاینانس چاپ شد.

منبع : هفته نامه ی تجارت فردا شماره ی 62