اداره روابط عمومي بانک مرکزي به مناسبت هفته دولت، مصاحبه‌اي را با آقاي دکتر قرباني معاون اقتصادي اين بانک انجام داده که در آن به جهت‌گيري‌هاي بانک مرکزي در خصوص سياستهاي پولي پرداخته شده است. توجه خوانندگان گرامي را به مشروح اين مصاحبه جلب مي‌نمايد:
آقاي دکتر قرباني، لطفا راهبرد اصلي بانک مرکزي براي خروج از شرايط رکود تورمي اقتصاد کشور را تشريح کنيد.
پيش از تبيين راهبردهاي بانک مرکزي براي خروج از شرايط رکود تورمي فعلي اقتصاد کشور، لازم است به پيچيدگي‌هاي سياستگذاري در چنين شرايطي توجه داشته باشيم. مباني نظري و تجربي موجود راهبردهاي روشن و مشخصي را براي سياستگذاري پولي در شرايط تورمي يا رکودي ارايه مي نمايد. در شرايط بروز هر يک از اين موارد، بانکهاي مرکزي حسب ابزارهايي که در اختيار دارند از طريق تغيير در عرضه پول و يا نرخهاي سود، سطح تقاضاي کل اقتصاد را متاثر مي‌سازند و به اين ترتيب سطح توليد (رشد اقتصادي) و نرخ تورم را به سمت اهداف مورد نظر هدايت مي‌نمايند. اما سياستگذاري در شرايط وجود توامان تورم و رکود اقتصادي يا همان رکود تورمي به مراتب پيچيده‌تر است؛ چرا که در چنين وضعيتي معمولاً طرفين عرضه و تقاضاي اقتصاد به صورت هم‌زمان دچار اختلال مي‌شوند. به همين دليل نيز تجويز سياست پولي براي سامان‌دهي به هر يک از طرفين عرضه و تقاضا، به تشديد مشکلات در سمت ديگر اقتصاد منجر خواهد شد. بديهي است که در چنين شرايطي تنظيم يک سياست پولي مناسب بيش از هر چيز مستلزم آسيب‌شناسي دقيق از وضعيت اقتصاد به ويژه شرايط سمت عرضه اقتصاد است، به‌طوري که جهت‌گيري و شدت اعمال سياست پولي بايد حساسيت‌هاي عرضه کل اقتصاد نسبت به تغيير در مولفه‌هاي سياست پولي و عرضه پول را در محاسبات خود وارد کند.
اين رويکرد در سياستهاي پولي بانک مرکزي طي يک سال اخير و نيز در تنظيم سياستهاي پولي بسته خروج غيرتورمي از رکود اقتصادي نيز مورد توجه قرار گرفت و بانک مرکزي پس از بررسي تحولات کلان اقتصادي کشور و آسيب‌شناسي وضعيت موجود، راهبرد کلي خود را بر ارتقاي انضباط پولي قرار داد. وجود عواملي چون رشد بالاي نقدينگي و به دنبال آن رشد قابل توجه مانده واقعي نقدينگي در ماه‌هاي ابتدايي سال جاري، اجراي مرحله دوم اصلاح قيمت حاملهاي انرژي در کنار دنبال نمودن اهدافي نظير پرهيز از ناسازگاري زماني در اعمال سياستهاي پولي و حفظ ثبات در بازار ارز، تداوم انضباط پولي و صيانت از دستاوردهاي حاصله در خصوص کنترل فشارهاي تورمي را الزامي مي‌سازند. بديهي است کاهش نرخ تورم و نوسانات آن و همچنين کنترل، حفظ و استمرار ثبات در بازار ارز که در نتيجه پايداري بر انضباط پولي حاصل خواهد شد، به لحاظ کاهش نااطميناني و ارتقاي پيش‌بيني‌پذيري فعاليتهاي اقتصادي واجد آثار مثبت معني‌داري بر بخشهاي توليدي خواهد بود.
راهکارهاي بانک مرکزي براي حمايت از توليد در شرايط رکود تورمي چيست؟
بانک مرکزي در تنظيم سياستهاي پولي، اعتباري و ارزي جهت خروج غيرتورمي از رکود به بهبود شرايط واحدهاي توليدي و رفع مشکلات موجود در اين حوزه توجه داشته است. علاوه بر رويکرد اتخاذ شده در حوزه سياستهاي پولي مبني بر تقويت انضباط پولي که به واسطه کاهش نوسانات نرخ تورم و نرخ ارز، واجد آثار مثبت بر حوزه توليد ميباشد، رويکرد اصلي بانک مرکزي در حوزه سياستهاي اعتباري بر اولويت‌بندي و بهبود تخصيص منابع بانکي، هدايت منابع به سمت فعاليتهاي توليدي، تنوع‌بخشي به منابع تامين مالي اقتصاد و تقويت توان تسهيلات دهي بانکها متمرکز ميباشد. در خصوص بهبود تخصيص منابع بانکي، اولويت اصلي سياستهاي اعتباري بر تامين مالي سرمايه در گردش واحدهاي توليدي قرار گرفته و حداقل سهم تامين سرمايه در گردش واحدهاي توليدي از مجموع اعتبارات پرداختي بانکها معادل 60 درصد تعيين شده است. مجموع تسهيلات پرداختي بانکها در سال 1392 به 2362.2هزار ميليارد ريال بالغ گرديده که حدود 54 درصد آن به تامين سرمايه در گردش واحدهاي توليدي مربوط بوده است. در اين ميان، سهم تسهيلات سرمايه در گردش از کل تسهيلات پرداختي به بخش صنعت و معدن 73.7 درصد بوده که نشان دهنده جهت‌گيري صحيح شبکه بانکي در بهره‌برداري از ظرفيتهاي خالي اقتصاد ميباشد. با توجه به عملکرد شبکه بانکي در سال گذشته، تعيين سهم 60 درصد سرمايه در گردش از اعتبارات بانکي هدفي منطقي و قابل حصول خواهد بود.
علاوه بر اولويت بخشي به تامين سرمايه در گردش در تنظيم سياستهاي اعتباري، به ظرفيتهاي بازار سرمايه براي تامين مالي اقتصاد نيز توجه شده است و سعي بر اين بوده است تا به تدريج تامين مالي واحدهاي بزرگ اقتصادي به بازار سرمايه منتقل شود. هم زمان با اتخاذ رويکردهاي ياد شده به تقويت توان تسهيلات دهي بانکها نيز توجه شده است و سعي خواهد شد با استفاده از راهکارهايي نظير افزايش سرمايه بانکها، کاهش بدهي دولت به بانکها، فروش دارايي‌ها و اموال مازاد بانکها، کاهش مطالبات غيرجاري بانکها، تامين حداقل 25 درصد از منابع مالي مورد نياز پروژه‌هاي سرمايه‌گذاري از محل حقوق صاحبان سهام و ...، زمينه بهتري براي تامين مالي فعاليتهاي توليدي توسط بانکها فراهم شود.
در حوزه سياستهاي ارزي نيز بانک مرکزي سعي نموده تا با اعمال مديريت مناسب و همه‌جانبه، علاوه بر کاهش نسبي نرخ ارز، دامنه نوسانات بازار غيررسمي ارز را در محدوده قابل قبولي کنترل نمايد. متوسط نرخ اسمي برابري دلار در بازار غيررسمي در دوازده ماهه منتهي به مردادماه 1393 به 30889 ريال رسيد که در مقايسه با مدت مشابه قبل از آن (يعني 32754 ريال)، 5.7 درصد کاهش داشته است. علاوه بر اين، در دوره ياد شده انحراف معيار نرخ ارز بازار آزاد نيز به ميزان 69.1 درصد کاهش داشت که به نوبه خود نقش مهمي در کاهش نااطميناني فضاي اقتصاد، بهبود قابليت پيش‌بيني جريان درآمد و هزينه بنگاه‌ها و در نتيجه، بهبود فضاي کسب و کار و سرمايه‌گذاري داشته است.
شواهد حاکي از اين است که مشکلات ارزي واحدهاي توليدي به طور عمده به تامين نقدينگي مورد نياز و دشواري‌هاي نقل و انتقالات ارزي مربوط مي‌شود. تامين نقدينگي مورد نياز واحدهاي توليدي بايد در حوزه سياستهاي اعتباري حل و فصل شوند و لازم است در چارچوب الزامات و رعايت اولويتهاي موجود، بخشي از نقدينگي مورد نياز بنگاه‌ها از محل منابع بانکي تامين شود. علاوه بر اين، سهولت دسترسي واحدهاي توليدي به خدمات ارزي نيز اهميت دارد که از طريق بازبيني در رويه‌ها و مقررات ارزي قابل حصول خواهد بود. در همين راستا، بانک مرکزي در ادامه بازبيني مجموعه مقررات ارزي در ماه‌هاي نخستين استقرار دولت يازدهم، سعي خواهد نمود متناسب با گشايش‌هاي ارزي و کاهش شدت تحريم‌ها در نقل و انتقال ارز، زمينه تسهيل مبادلات ارزي را فراهم نمايد.
بانک مرکزي رويکرد خود در خصوص ارتقاي انضباط پولي را چگونه پيگيري خواهد کرد؟
بانک مرکزي سعي خواهد نمود اهداف خود در خصوص ارتقاي انضباط پولي را از طريق بهبود ترکيب رشد نقدينگي و افزايش سهم ضريب فزاينده نقدينگي و کنترل رشد اجزاي پايه پولي پيگيري و اعمال نمايد. در همين رابطه کنترل رشد بدهي بانکها به بانک مرکزي و کاهش اضافه برداشت بانکها در کانون توجه بانک مرکزي قرار خواهد داشت و ضمن جلب همکاري بانکها در اين زمينه، با استفاده از سازوکارهايي نظير "سامانه چکاوک"، کنترل موثرتري در مقابله با افزايش اضافه برداشت بانکها اعمال خواهد گرديد. با اين وجود، نبايد از نظر دور داشت که موفقيت بانک مرکزي در زمينه کنترل رشد پايه پولي، تا حدود زيادي تحت تاثير تصميمات و رويکردهاي سياست مالي قرار دارد و به اين منظور لازم است تکاليف بودجه‌اي و شبه بودجه‌اي دولت در حد مقدورات نظام بانکي اعمال گرديده و از اعمال فشار بيش از حد توان اعتباري بانکها به شدت احتراز شود. ضمناً لازم است هرگونه برداشت از صندوق توسعه ملي بگونه‌اي نباشد که منجر به افزايش پايه‌پولي گردد. البته خوشبختانه اين موضوع در بسته سياستهاي خروج غيرتورمي از رکود مورد تاکيد واقع شده است.
مجموعه سياستهاي پولي و اعتباري اخير بانک مرکزي را در اين ارتباط چگونه ارزيابي مي‌کنيد؟
سياستهاي پولي در تير ماه سال جاري و پيش از ابلاغ بسته خروج غيرتورمي از رکود، از سوي شوراي محترم پول و اعتبار مورد بازبيني قرار گرفت و مجموعه جديد سياستهاي پولي و اعتباري به شبکه بانکي کشور ابلاغ گرديد. مروري گذار بر تغييرات مولفه‌هاي سياستهاي پولي حاکي از سازگاري تصميمات اتخاذ شده با راهبردهاي کلي بسته خروج غيرتورمي در اين زمينه ميباشد. البته پيش از اين نيز بانک مرکزي سعي نموده بود تا با جلب همکاري بانکها، بي‌انضباطي هاي موجود در خصوص نرخ سود سپرده‌هاي بانکي را مرتفع سازد. در اين راستا تلاش شد ضمن سامان‌بخشي به فضاي رقابت ميان بانکها، از سپرده‌پذيري بلندمدت و بيش از يک سال که باعث ايجاد چسبندگي و مشکلات آتي در بازار پول مي‌گرديد، خودداري گردد.
تا پيش از بازبيني سياستهاي پولي کشور توسط شوراي محترم پول و اعتبار در تيرماه سال جاري، نرخ سود تسهيلات عقود غيرمشارکتي مطابق ماده 9 مجموعه "سياستهاي پولي، اعتباري و نظارتي نظام بانکي کشور" (مصوب دي ماه سال 1390) براي تسهيلات با سررسيد تا 2 سال معادل 14 درصد و براي تسهيلات با سررسيد بيشتر از 2 سال معادل 15 درصد تعيين شده بود. نرخهاي ياد شده که از همان ابتدا و با توجه به نرخ تورم در زمان تصميم‌گيري به شکلي نامناسب تعيين شده بود، به دليل افزايش قابل ملاحظه نرخ تورم، با واقعيات اقتصادي کشور فاصله و عدم تطابق بيشتري پيدا نمود. اين امر باعث شد تا به تدريج از جذابيت تسهيلات عقود غيرمشارکتي در برنامه‌هاي تسهيلات‌دهي بانکها کاسته شود و در مقابل تمايل بانکها به اعطاي تسهيلات در چارچوب عقود مشارکتي افزايش يابد. همچنين، اعطاي تسهيلات از سوي شبکه بانکي (به ويژه بانکهاي تخصصي) نيز عمدتاً با اتکا به اضافه برداشت از منابع بانک مرکزي صورت مي‌پذيرفته که اين امر خود، واجد آثار نامطلوب بر رشد پايه پولي و نقدينگي و در نهايت تقويت فشارهاي تورمي و همچنين اخلال در فرآيند واسطه‌گري مالي بانکها بوده است.
بنابراين، بازبيني در نرخهاي سود بانکي و تعيين نرخ سود عقود غيرمشارکتي در سطح 22 درصد از سوي شوراي محترم پول و اعتبار را بايد اقدامي در جهت عملياتي نمودن و احياي مجدد عقود غيرمشارکتي در شبکه بانکي تلقي نمود که مي‌تواند به تقويت واسطه‌گري مالي بانکها، ارتقاي شفافيت آمارهاي بانکي و در نهايت بهبود وضعيت تامين مالي اقتصاد منجر گردد. مضاف بر اين، با توجه به اولويت تامين سرمايه در گردش در سياستهاي اعتباري و انطباق بيشتر عقود غيرمشارکتي با تسهيلات سرمايه در گردش واحدهاي توليدي، تصميم اخير شوراي محترم پول و اعتبار در خصوص نرخهاي سود بانکي را مي‌توان به عنوان اقدامي قابل دفاع در جهت تسريع در خروج از رکود جاري اقتصاد کشور نيز قلمداد نمود.
لازم به ذکر است، نسبت سپرده قانوني بانکهاي تجاري در سطح13.5درصد براي انواع سپرده بانکها يکسان گرديد که حدود 0.2 واحد درصد از رقم عملکرد بانکهاي تجاري در خرداد ماه سال 1393 کمتر بود. کاهش نسبي و يکسان‌سازي نسبت سپرده قانوني علاوه بر شفاف‌سازي عملکرد بانکها و کاهش نوسانات نسبت سپرده قانوني از محل تغيير ترکيب سپرده‌ها، توان تسهيلات دهي بانکهاي تجاري را نيز تا حدودي تقويت نمود.
بانک مرکزي سياستهاي خود در خصوص خروج از شرايط رکود تورمي را چگونه با اهداف اقتصاد مقاومتي سازگار مي‌سازد؟
حصول به اهداف در نظر گرفته شده براي حرکت در مسير اقتصاد مقاومتي، بيش از هر چيز مستلزم ايجاد هماهنگي و هم‌افزايي ميان دستگاه‌هاي مختلف خواهد بود. در اين زمينه رعايت سازگاري سياستهاي به کار رفته از اهميت بالايي برخوردار است. برقراري ثبات اقتصاد کلان و کاهش آسيب پذيري اقتصاد کشور از شوکهاي وارده، مهمترين اولويت و هدف اقتصاد مقاومتي به شمار مي‌آيد. مطالعات نظري صورت گرفته توسط بانک مرکزي در خصوص اقتصاد مقاومتي حاکي از اين است که برقراري ثبات اقتصاد کلان در نتيجه حصول به سه مولفه کليدي "حفظ پايداري خارجي"، "پايداري بودجه‌اي" و "ثبات مالي" تامين خواهد شد. بي‌شک هر يک از اين موارد سه گانه فوق ارتباط معني‌داري با حوزه سياستگذاري پولي به عنوان وظيفه اصلي بانک مرکزي دارد و لذا مي‌بايست الزامات حصول به هر يک از اين موارد در سياستهاي پولي بانک مرکزي دنبال شود. بدون ترديد رعايت انضباط پولي پيش‌شرط اصلي دستيابي به اين اهداف به شمار مي‌آيد و بدون رعايت انضباط پولي (و مالي از سوي دولت) شرايط براي دسترسي اهداف مذکور، سخت و در حالت افراطي آن غيرممکن خواهد بود.
در ماه‌هاي اخير تسهيلات خريد مسکن و راهکارهاي پيشنهادي در اين خصوص موضوع بحث‌هاي زيادي بوده است. رويکرد کلي بانک مرکزي در خصوص بهبود تامين مالي اين بخش و مديريت آثار تورمي آن چيست؟
بخش مسکن به دليل ارتباطات قوي با ساير بخش هاي اقتصادي به عنوان يکي از بخشهاي محرک رشد اقتصادي در کشور مطرح مي‌باشند. بر همين اساس نيز در بسته پيشنهادي دولت جهت برون رفت از رکود اقتصادي در کشور، به ظرفيتهاي بخش مسکن براي تسريع در خروج از رکود اقتصادي توجه شده است.
همانگونه که بارها اعلام شده است بانک مرکزي همواره از ابداعات مالي استقبال نموده و بر همين اساس نيز از طرحهاي پيشنهادي وزارت محترم راه و شهرسازي استقبال و آنها را مورد بررسي قرار داد. از سوي ديگر تدبير در امور حکم مي‌نمايد که از تجربيات گذشته و حافظه نهادهاي سياستگذاري به نحو احسن استفاده شود و از آنجا که تجربيات قبلي در زمينه طرح مسکن مهر به دليل عدم اتخاذ تمهيدات لازم در زمينه تامين مالي منجر به رشد پايه‌پولي و تورم گرديده بود، و با عنايت به تاکيدات رييس جمهور محترم و نيز التزام بانک مرکزي به مقوله انضباط پولي، پس از جلسات مکرر و بررسي ابعاد موضوع با وزارت محترم راه و شهرسازي، مقرر شد در صورت انديشيدن تمهيدات لازم جهت تامين کسري‌هاي احتمالي صندوق پس‌انداز مسکن و اطمينان از عدم مراجعه به بانک مرکزي، اين صندوقها به مرحله اجرا درآيند.
بانک مرکزي علاوه بر موفقيت در زمينه سياستگذاري و کنترل نرخ تورم، اقدامات مثبتي را در زمينه انتشار و به روزرساني آمار و اطلاعات انجام داده، لطفا به اختصار به اين اقدامات اشاره کنيد.
با توجه به وظيفه و رسالت حوزه اقتصادي بانک مرکزي در زمينه انتشار آمار و اطلاعات، اين حوزه در طول ماه‌هاي اخير سعي نموده تا علاوه بر بهبود کيفي اطلاعات و ارتقاي شفافيت آماري، دوره زماني اطلاع‌رساني را نيز به حداقل ممکن کاهش دهد. يکي از مهمترين دستاوردهاي آماري اخير بانک مرکزي، تجديدنظر در سال پايه مبناي انجام محاسبات حساب‌‌هاي ملي از 1376 به 1383 بوده است. هرچند که بازنگري در سال پايه مبناي محاسبات به دليل تغيير روابط ساختاري اقتصاد طي زمان، امري متداول است، ليکن در اين بازنگري تغيير و تعديل روشهاي محاسبه، تغيير و تکميل پوشش‌هاي آماري، حذف و اضافه شدن برخي از فعاليتهاي اقتصادي، جايگزيني شاخص‌هاي جديد قيمتي و اصلاح طبقه‌بند‌ي‌ها و تعاريف آماري نيز انجام شده است. علاوه بر اين، بانک مرکزي سعي دارد با تسريع در فرايند جمع‌آوري، توليد و انتشار اطلاعات، فاصله زماني دسترسي فعالين اقتصادي به آخرين اطلاعات موجود را به حداقل ممکن کاهش دهد. در همين راستا نيز بانک مرکزي به مجرد نهايي شدن و تاييد اطلاعات آمار استخراج شده، نسبت به انتشار آن اقدام مي‌نمايد. در اين زمينه مي‌توان به انتشار اطلاعات شاخص‌هاي مهم اقتصادي تا پايان خرداد ماه سال جاري در پايگاه اطلاع‌رساني بانک مرکزي و انتشار شاخص قيمت کالاها و خدمات مصرفي و نرخ تورم در هر ماه در هفته ابتدايي ماه بعد، اشاره نمود.