سید حمید حسینی . رییس کمیسیون تجارت اتاق ایران

سفر دوهفته‌ای به برزیل آن‌هم در اوج مسابقات فوتبال شاید برای شناخت برزیل هشت‌میلیون‌کیلومترمربعی با 200میلیون جمعیت و انسان‌هایی از نژادهای سیاه، سفید و سرخ و رشد خیره‌کننده اقتصادی در 15سال گذشته کافی نباشد ولی دانستن اینکه چه عاملی باعث شده تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشور از رقم 645میلیارددلار در سال 2000 به دوهزارو254میلیارددلار در سال 2012 برسد، من را به تحقیق در این مورد ترغیب کرد و به این منظور به نکاتی از اقتصاد و فرهنگ برزیل در این یادداشت پرداخته‌ام که از دیدگاه من مهم و اثر‌گذار بوده‌اند و امیدوارم قضاوت درستی از جامعه در حال توسعه برزیل ارایه کرده باشم.  سفر به شهرهای مختلف و آشنایی نسبی با اقتصاد و فرهنگ برزیل و مطالعه شاخص‌های اقتصادی این کشور، من را که عادت به نوشتن روزنوشت داشتم ترغیب کرد تا 20نکته را به عنوان سوغاتی از این کشور تقدیم کنم:

1- برزیل مانند سایر کشورهای این منطقه (شیلی، آرژانتین، ونزوئلا و...) تا دهه1980 توسط نظامیان اداره شده و از زیرساخت‌های مناسبی برخوردار است: شبکه راه‌ها، هواپیمایی، مخابرات، اینترنت، برق و گاز مدرن و کارآمد. اگرچه برزیل فاقد راه‌آهن مسافری و شبکه گسترده مترو است، ولی زندگی در آن راحت و لذت‌بخش است. تراکم جمعیت در شهرهای سائوپولو و ریودوژانیرو زیاد و آنها را تبدیل به مگاشهر کرده است.

این دو شهر از ترافیک نسبتا سنگینی برخوردارند. تلفن و موبایل نسبتا ‌گران است و استفاده از آن برای خارجی‌ها آسان نیست.

2- این کشور در امر «مارکتینگ» (نمود و ظهور کشور) بسیار موفق بوده، فوتبال، موزیک، رقص و قهوه معرف برزیل باعث شده توریست‌های زیادی جذب برزیل شوند. سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور موتور محرک اقتصاد است به‌طوری که این کشور فقط در سال2012 حدود 65میلیارددلار سرمایه خارجی جذب کرده است. برزیل در خروج از بحران سال2008 از موفق‌ترین کشورها بود و توانست در سال 2010 رشد هفت‌درصدی را تجربه کند.

3- این کشور با وجود تولید ناخالص داخلی بیش از دوهزارمیلیارددلاری و رتبه هفتم اقتصاد دنیا، فاقد برندهای معتبر جهانی است و اگر دو مارک قهوه این کشور و کارخانه سازنده هواپیماهای مسافری را نادیده بگیریم، فقط دو شرکت صادر‌کننده خدمات فنی و مهندسی در زمینه راه و سدسازی دارد که شهرت جهانی دارند. همچنین حضور شرکت‌های چندملیتی در بازار خودرو و خدمات این کشور چشمگیر است.

4- جمعیت کشور نسبتا جوان و 50درصد جمعیت کشور در بخش‌های خدمات، صنعت و کشاورزی شاغل هستند، نرخ بیکاری حدود شش‌درصد و تورم پنج‌‌درصد است ولی اقتصاد این کشور متکی بر منابع طبیعی و خدمات است به همین دلیل نمی‌توان برزیل را یک کشور صنعتی برشمرد. اقتصاد برزیل در زمره اقتصاد‌های متکی بر کارایی یا نوآوری نیست. صادرات سالانه بیش از 450میلیون‌تن سنگ‌آهن و میلیون‌ها تن محصولات کشاورزی و قهوه نشان‌دهنده وضعیت اقتصادی این کشور است. در سال‌های اخیر رشد اقتصادی این کشور کاهش یافته به‌طوری که در سال گذشته به 7/1درصد رسیده است.

5- نقش و جایگاه بخش خصوصی داخلی و خارجی در اقتصاد این کشور برجسته است و دولت فقط در آموزش، بهداشت و تامین امنیت نقش دارد و اغلب بانک‌ها و صنایع در دست بخش خصوصی است. دولت مالیات سنگینی از فعالان اقتصادی دریافت می‌کند و نسبت مالیات به تولید ناخالص ملی دوهزارمیلیارددلاری این کشور حدود 35درصد است یعنی حدود 700میلیارددلار در سال، دولت تا 67درصد از درآمد شرکت‌ها را به عنوان مالیات اخذ می‌کند.

6- دولت این کشور در برابر موج خصوصی‌سازی سایر کشورها اقدام به مشارکت بخش خصوصی و دولت کرد (PPP) و این مدل می‌تواند برای کشور ما نیز کاربرد داشته باشد. مشارکت دولت و بخش خصوصی باعث شده تا سیستم اداری در خدمت منافع ملی کشور قرار گیرد. اما فساد گسترده در سیستم اداری این کشور و سوءاستفاده مقامات از موقعیت شغلی خود باعث نگرانی مردم شده و اعتراضات اخیر در برزیل که به بهانه جام‌جهانی آغاز شده، ریشه در نارضایتی مردم از فساد گسترده دارد و رابطه این فساد با مشارکت دولت و بخش خصوصی قابل‌تامل است.

7- دولت این کشور در جهت حمایت از صنایع داخلی تعرفه سنگینی بر واردات کالاهای خارجی وضع کرده و از این طریق از صنایع حمایت می‌کند ولی با توجه به حضور گسترده شرکت‌های بین‌المللی در صنایع خصوصا خودروسازی این کشور به نظر می‌رسد این حمایت بیشتر تامین‌کننده منافع آنان باشد. خودروسازان آمریکایی و اروپایی نظیر فورد، شورلت و جی‌ام، فولگس واگن، فیات و... در این کشور کارخانه دارند و تولیدات خود را به سایر کشورهای منطقه نیز صادر می‌کنند.

8- با وجود اینکه برزیل از نظر منابع طبیعی و فراوانی آب و زمین کشاورزی از بی‌نظیر‌ترین کشورهای جهان محسوب می‌شود، ولی قیمت مواد غذایی در این کشور بالاست و مردم عادی و کارگران که حقوقی حدود 600دلار در ماه دارند، ناراضی هستند. گرچه اغلب تظاهر‌کنندگان فعلی را طبقه دانشجو و فرهیخته این کشور تشکیل می‌دهند و مردم عادی حضور چشمگیری ندارند و حتی از آنان حمایت نمی‌کنند، اما بعضا با تظاهر‌کنندگان بد‌رفتاری هم می‌کنند.

9- برزیلی‌ها از شادترین مردم دنیا هستند و مردم این کشور با وجود اینکه وضع مالی‌شان از مردم ایران بهتر نیست (10هزاردلار درآمد سالانه در مقابل 15هزاردلار ایران) ولی راحت‌تر و شادتر زندگی می‌کنند و تا حدودی ملتی بی‌خیال و خوشگذران هستند. اگرچه فوتبال، موزیک و رقص و حتی قهوه بهانه خوبی برای شادبودن یک ملت است، ولی این جامعه از هوش متوسطی برخوردار بوده و اکثریت ملت علاقه‌ای به سیاست ندارند. تلویزیون و رسانه‌های این کشور برنامه‌های متنوع و گاها مبتذلی پخش و مردم را سرگرم می‌کنند. روزنامه‌ها هم نقش تاثیرگذاری در این کشور ندارند.

10- برزیل روزانه حدود 2/6میلیون بشکه نفت تولید می‌کند که تقریبا کل آن را مصرف کرده و اغلب خودروها در این کشور‌ها قادرند از گاز، بنزین و اتانول استفاده کنند. قیمت یک لیترگازوییل و یک‌مترمکعب گاز حدود یک دلار، قیمت بنزین 1/5 دلار و اتانول 1/30سنت است. اغلب راه‌ها و بزرگراه‌ها توسط بخش خصوصی ساخته شده و در هر 50کیلومتر یک ایستگاه عوارض وجود دارد که باید حداقل پنج‌دلار عوارض پرداخت شود.

11- سیستم اداری و بوروکراسی این کشور نامناسب و پرخرج است. دولتی که در سال فقط 700میلیارددلار مالیات دریافت می‌کند و صاحب منابع نفت و گاز و معادن بزرگ است، انتظار می‌رود خدمات مناسبی را به جامعه ارایه دهد و کیفیت سیستم آموزشی و بهداشت مطلوب باشد، با این وجود اغلب مردم ترجیح می‌دهند از خدمات بخش خصوصی استفاده کنند.

حقوق کارمندان دولت حدود چهارهزاردلار است و بنابراین عطش فراوانی برای استخدام در دولت وجود دارد و تراکم نیروی کار در ادارات باعث نامطلوب‌شدن فضای کسب‌وکار شده است به‌طوری که رتبه این کشور در شاخص کسب‌وکار بانک جهانی 116 است. به‌طور مثال در فرودگاه‌ها تعداد زیادی نیرو برای کنترل امنیتی و پروازی حضور دارند که خود باعث کندی کار شده به طوری که مسافران برای مسافرت‌های داخلی بیش از دوساعت معطل می‌شوند.

11-اگرچه مردم برزیل نجیب و اهل زندگی مسالمت‌آمیز هستند، ولی این کشور ناامن و گروه‌های مسلح در این کشور فعال هستند حتی با وجود همه تلاش امنیتی در شهر‌های مسابقات جام‌جهانی به یکی از دیپلمات‌های سابق ایران در نزدیکی هتل محل استقرار در شهر سالوادر حمله کردند و قصد داشتند پول و ساعت وی را به سرقت ببرند.

12-دولت برزیل طرح‌های بزرگ و بلندپروازانه‌ای را خصوصا در زمینه سد‌سازی انجام داده و 74درصد برق این کشور از نیروگاه‌های آبی تامین می‌شود. سد بزرگ مشترک با پاراگوئه 25درصد برق این کشور را تامین می‌کند و کل برق تولیدی این کشور 140هزارمگاوات است اما پروژه‌ها از سرعت مناسب برخوردار نیست و ساخت سد فوق از سال 1977 شروع شده و در 2007 به پایان رسیده است.

13- فوتبال جزیی از اقتصاد و عمده زندگی مردم برزیل است و اکنون یک‌هزار بازیکن برزیلی به‌عنوان لژیونر در خارج از برزیل توپ می‌زنند و سالانه بیش از 10میلیارددلار برای این کشور درآمد ایجاد می‌کنند، جام‌جهانی برای برزیل حدود 11میلیارددلار هزینه داشته است که عمده آن صرف ساخت و بازسازی استادیوم‌ها شده ولی نهایتا حدود سه‌میلیارددلار درآمد خالص برای این کشور در پی خواهد داشت. از طرف دیگر جام‌جهانی2014 باعث شده که این کشور به دنیا معرفی شود به همین دلیل انتظار می‌رود توریست‌های زیادی در آینده به این کشور سفر کنند و ضمنا چهارمیلیون‌نفر نیز جذب بازار کار شوند.

14- با وجود جاذبه‌های توریستی، به علت عدم‌آشنایی مردم با زبان انگلیسی توریست‌ها از برقراری ارتباط رنج می‌برند و متاسفانه تدریس زبان انگلیسی در این کشور پرتغالی‌زبان مرسوم نیست، مردم و حتی مدیران هتل‌ها و رستوران‌ها کلمات ساده و معمولی انگلیسی را نمی‌دانند.

15- صادرات این کشور سالانه حدود 240میلیارددلار یعنی 12درصد تولید ناخالص داخلی این کشور و واردات این کشور نیز به همین میزان است. صادرات این کشور را قهوه، سنگ‌آهن، خودرو، قطعات خودرو و سویا تشکیل می‌دهد و در منطقه مرزی برزیل و پاراگوئه یک منطقه آزاد تجاری توسط پاراگوئه تاسیس شده که روزانه 500 تا 600میلیون‌دلار کالا با حداقل تعرفه وارد این منطقه می‌شود و نهایتا به برزیل و آرژانتین قاچاق یا صادر می‌شود. اقتصاد پاراگوئه متکی به درآمد این منطقه است، جالب است بدانید که در این منطقه شیعیان لبنان و ایرانی‌ها فعال هستند و کالاها را از اغلب نقاط دنیا به شیلی حمل کرده و با استفاده از «پیمان مرکوسور» و با حداقل هزینه به پاراگوئه ارسال می‌کنند.

16- از نظر سیاسی برزیل جزو کشورهای غیرمتعهد و عضو گروه «نم» به‌شمار می‌رود ولی رییس‌جمهور فعلی برزیل متمایل به غرب است و ترجیح می‌دهد که در چارچوب مقررات غرب عمل کند و برخلاف رییس‌جمهور سابق این کشور که تلاش می‌کرد در مسایل بین‌المللی حضور فعال داشته باشد ترجیحش توجه بر مسایل داخلی است. از نظر کارشناسان سیاسی در صورتی که برزیل در مسابقات جهانی فوتبال موفق به کسب رتبه اول نشود در انتخابات ریاست‌جمهوری که به‌زودی در این کشور برگزار می‌شود رییس‌جمهور فعلی بازنده خواهد بود و رقیب ایشان که با شعار مبارزه با فساد به میدان آمده و یکی از معاونان خوشنام قوه‌قضاییه را به‌عنوان معاون خود معرفی کرده شانس پیروزی می‌یابد.

17- محیط‌زیست در این کشور شدیدا مورد توجه است و در توسعه شهری و ایجاد صنایع نقش این سازمان بسیار پررنگ است و حتی در داخل شهرها نیز بدون مجوز این سازمان امکان ساخت‌وساز یا طرح‌های توسعه وجود ندارد. نقش پررنگ این سازمان در کشوری که از منابع بسیار فراوانی برخوردار است قابل‌توجه و تقدیر می‌نماید.

18- از نظر اغلب کارشناسان استراتژیک جنگ آینده دنیا «نبرد برای آب» است و برزیل به علت دسترسی به دو اقیانوس اطلس و آرام و بارندگی سه‌هزارمیلیمتری سالانه و رودخانه‌های بزرگ یکی از کشورهای غنی در این زمینه است. سد مخزن «ایتایپو»‌در شهر «ایگواسا» که یکی از هفت سازه بزرگ جهان است تنها 40میلیاردمترمکعب آب ذخیره دارد. سرزمین وسیع و مستعد و منابع فراوان آب این کشور را به صادرکننده بزرگ کالاهای اساسی نظیر گندم، سویا و قهوه تبدیل کرده و در تولید و صادرات گوشت، مرغ و ماهی نیز این کشور دارای مزیت رقابتی است و سال‌های سال می‌تواند از این مزیت استفاده کند.

19- مردم این کشور بسیار ناسیونالیست و ملی‌گرا هستند و با وجود اینکه پنج‌درصد جمعیت این کشور سفیدپوست هستند و اکثر جمعیت، دورگه یا سیاهپوست ولی در نظام اداری و مدیریتی این کشور سفیدپوستان حضور پررنگ‌تری دارند و اغلب اعضای تیم والیبال این کشور سفیدپوست هستند. فوتبال ورزش مورد علاقه دورگه‌ها و سیاهان است و در ترکیب اصلی تیم برزیل فقط سه‌سفیدپوست حضور دارد. در این‌روزها که مسابقات جام‌جهانی در حال برگزاری است، لباس اغلب زنان و مردان این کشور لباس‌های ورزشی به شکل پرچم این کشور است و کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که لباس رسمی پوشیده باشد.

20- ایران در زمینه صادرات و واردات با برزیل دارای موازنه تجاری منفی است زیرا ایران از برزیل گوشت و کالاهای اساسی وارد می‌کند و در مقابل اقلام محدودی برای صادرات به این کشور دارد. اگر تحریم‌ها لغو شود و هزینه حمل به برزیل که اکنون بیش از 300دلار در تن است کاهش یابد، برزیل بازار بزرگی برای صادرات اقلام پتروشیمی است که می‌تواند تراز تجاری ما با این کشور را بهبود بخشد. ضمنا برزیل برای کاشت فراملی محصولات اساسی کشاورزی بسیار مناسب است و در راه رسیدن به اقتصاد مقاومتی و کاهش وابستگی به شرکت‌های بزرگ چندملیتی مناسب.

منبع: شرق