علی قنبری- معاون وزیر جهاد کشاورزی
لزوم پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای از موضوعاتی است که باید بازنگری شود. این موضوع اگرچه دستاوردهای اقتصادی و سیاسی بالایی دارد؛ اما هزینه‌های سیاسی و اقتصادی‌ای را نیز برای ایران به بار خواهد آورد؛ به‌ویژه در شرایط کنونی که ١١ سال از عضویت ایران به عنوان ناظر می‌گذرد. باید گفت تمایل به عضویت دائمی ایران در سازمان همکاری شانگهای و درخواست ١٠ساله ایران که هر بار به نوعی رد می‌شود، موضوعی است که می‌تواند تبعات منفی آن از منافعش پیشی بگیرد. پیش از طرح درخواست بهتر است در وهله اول این موضوع بررسی شود که عضویت ایران در این سازمان همکاری، ارزش اقتصادی بالاتری دارد یا ارزش سیاسی؟
این موضوع بر لزوم تدبیر بیشتر ایران برای تکرار چنین درخواستی تأکید می‌کند. بسیاری این سازمان را سیاسی می‌دانند و ارزش اقتصادی بالایی در صورت عضویت در این سازمان برای کشور پیش‌بینی نمی‌کنند. در‌این‌صورت باید گفت با پیوستن ایران به دوقطبی چین و روسیه، از اهداف چشم‌انداز ٢٠ساله، یعنی تبدیل‌شدن به قدرت برتر در خاورمیانه و منطقه دور خواهیم شد.
یکی از تحولات اقتصادی اخیر این سازمان این است که چین و روسیه دو طرح مگاپروژه کمربند اقتصادی جاده ابریشم برای شکل‌دهی به اتحادیه اوراسیایی را مطرح کرده‌‌اند. این دو پروژه بر مبنای کانون اجرای آنها از بعد جغرافیایی و برای کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای است. این موضوع به معنی نوعی شکل‌دهی به هم‌گرایی منطقه‌‌ای است که منافع اقتصادی متفاوت چین و روسیه را تأمین کند؛ اما در عمل این پروژه‌ها دستاوردهای اقتصادی بالایی نداشته و هنوز نتوانسته است ضرورت بالایی برای لزوم عضویت ایران در این سازمان همکاری به‌وجود بیاورد.
گرچه موقعیت جغرافیایی ایران ایجاب می‌کند که در این سازمان عضو باشد؛ اما باید هزینه فایده این عضویت بیشتر و دقیق‌تر بررسی شود. پیوستن به اقتصاد‌هایی که به جز چین و روسیه بقیه آنها یا از ایران ضعیف‌تر یا مانند ایران هستند، موضوع شوک‌پذیری اقتصاد ایران را افزایش خواهد داد و نه‌تنها تکانه‌های اقتصادی برای کشور خواهد داشت؛ بلکه تکانه‌های سیاسی‌ای را نیز به دنبال خواهد داشت. گرچه در شرایط کنونی این سازمان بسیار منفعل است؛ اما می‌تواند شرایط به گونه‌ای پیش رود که آسیب‌های سیاسی و اقتصادی آن افزایش پیدا کند.
از دستاوردهای عضویت در این سازمان می‌توان به پیوستن به منطقه آزاد تجاری با اعضای آن اشاره کرد؛ اما نزدیک به ١١ سال از پذیرفته‌شدن ایران به عنوان عضو ناظر در سازمان همکاری شانگهای می‌گذرد؛ اما این بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی دنیا، هنوز ایران را به عضویت دائمی نپذیرفته است و در نشست اخیر در ازبکستان نیز با وجود اصرار روسیه، اعضا با عضویت دائمی ایران در این سازمان همکاری مخالفت کردند. مهم‌ترین ویژگی این سازمان همکاری، تشکیل منطقه آزاد تجاری در آن است. این موضوع یک گام به سمت جهانی‌شدن است و می‌تواند دستاوردهای تجاری، اقتصادی و سیاسی بالایی برای ایران به بار داشته باشد. انتظار می‌رفت در نشست امسال، با توجه به حذف تحریم‌های اقتصاد علیه ایران، موانع عضویت ایران برطرف شده باشد؛ اما همچنان اعضا مخالفت کردند تا ایران از انتظارات پسا‌تحریم و پسابرجام یک گام دورتر شود.
کشورهای آسیای مرکزی از موقعیت استراتژیک بالایی برخوردار هستند و چالش‌های اقتصادی و امنیتی بالایی دارند که آنها را متمایل به تشکیل این سازمان همکاری کرد. این چالش‌ها باعث شد تا کشورهای منطقه پیوسته به دنبال ساختاری برای حفظ امنیت خود باشند. یکی از ساختار‌هایی که با محوریت روسیه و چین شکل گرفته و رو به گسترش است، سازمان همکاری شانگهای است؛ اما ضرورت پیوستن ایران به این ساختار نیاز به تبیین دقیق ابعاد سیاسی و اقتصادی آن دارد. در روز گذشته بریتانیا اعلام کرد از اتحادیه اروپا جدا می‌شود که این موضوع مُهری بر آسیب‌پذیری اقتصاد‌ها در پیوستن به اتحادیه‌ها و ارگان‌های همکاری و سازمان‌های سیاسی و اقتصادی است. این در حالی است که سازمان همکاری شانگهای ابعاد سیاسی غالب‌تری داشته و فرصت‌های اقتصادی اندکی برای کشور به وجود خواهد آورد. درخواست عضویت و ردشدن آن موضوعی است که در وجهه بین‌المللی اثر بالایی داشته و می‌تواند منجر به تحدید روابط و منفی‌شدن سطح تعاملات ایران با سایر کشورها باشد؛ بنابراین بهتر است زمانی درخواست مطرح شود که مذاکرات و مباحث پیش‌نیاز برآورده شده و احتمال قبول درخواست نزدیک به یقین باشد.
منبع: شرق