محمد علی‌نژاد: انزوای چین در میان شیوع ویروس کرونا در حال ضربه زدن به کل جهان است. نااطمینانی در خصوص ویروس که تاکنون هزاران نفر را در سراسر جهان مبتلا کرده است، موجب اختلال در تجارت جهانی و زنجیره‌های تامین‌ شده، قیمت دارایی‌های مختلف را کاهش داده و کسب‌وکارهای بین‌المللی را مجبور کرده با اطلاعات محدود، تصمیماتی دشوار بگیرند.

ایالات متحده، دولت‌های اروپایی و آسیا قوانین جدیدی را در خصوص ممنوعیت ورود مسافران چینی اجرا کرده‌اند و اغلب خطوط هوایی پروازهای خود را به این کشور به حالت تعلیق درآوردند. این تعطیلی‌ها تنها مختص شرکت‌های هواپیمایی نمی‌شود، شرکت اپل نیز اعلام کرده که تمام فروشگاه‌ها و دفاتر خود در چین را از 9 فوریه تعطیل می‌کند. شرکتی که بیش از 10 هزار کارمند در چین دارد و کارخانه‌های آن در چین بسیاری از اجزا، قطعات و محصولات اپل را تولید کرده و در نقاط مختلف جهان به فروش می‌رسانند.

بحران سلامت چین در حال آزمودن کل نظام اقتصادی جهان است به‌طوری که به صورت غیرمنتظره‌ای میزان شکنندگی رونق جهانی را خواهد سنجید. این بحران همچنین قدرت چین را به عنوان یک مصرف‌کننده و توانایی ایالات متحده را برای تاب‌آوری در برابر ضعف چین آزمایش خواهد کرد.

یکی از برندهای بزرگ بین‌المللی که از شیوع این بیماری متضرر شده است، شرکت لوی استراوس است که در ماه اکتبر بزرگ‌ترین فروشگاه چین را در شهر ووهان بازگشایی کرده بود و مجبور شد به عنوان بخشی از تلاش دولت برای قرنطینه مردم در خانه‌هایشان، هزاران فروشگاه خود را در سراسر این شهر از جمله مک‌دونالد و استارباکس تعطیل کند.

 تاثیر کرونا بر اقتصاد چین

کارخانه‌های چینی نیز حتی پس از پایان سال نو چینی همچنان بسته هستند و اگر این تعطیلی بیشتر از این ادامه پیدا کند ضرر هنگفتی به درآمد آنها وارد خواهد شد. تضعیف تقاضای نفت خام به دلیل افت 16درصدی قیمت نفت ناشی از شناسایی ویروس کرونا در چین، موجب شده تا کشورهای عضو اوپک به رهبری عربستان نشستی فوق‌العاده را در دستور کار خود قرار دهند.

چین بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان است و شهر تعطیل‌شده ووهان یکی از کلیدی‌ترین مراکز نفت و گاز این کشور محسوب می‌شود. بر اساس اظهارات مقامات نفتی کشورهای حوزه خلیج‌فارس، شرکت ملی پتروشیمی چین و شرکت پتروشیمی هنگ‌لی، دو مشتری بزرگ عربستان در حال کاهش خریدهای خود هستند. شرکت مشاوره حوزه انرژی JLC نیز گزارش داده که استفاده پالایشگاه‌ها از نفت طی تنها یک هفته حدود 15 درصد کاهش داشته است.

بازارهای چین نیز که پس از پایان تعطیلات سال جدید میلادی سوم فوریه برای نخستین‌بار بازگشایی شدند با سقوط نزدیک به هشت‌درصدی و افت ارزش 400 میلیارددلاری مواجه شدند. به‌طوری که بخش خرده‌فروشی، خدمات مصرف‌کننده و حمل‌ونقل بیشترین افت را داشتند. شاخص ترکیبی شنژن نیز افتی 4 /8درصدی را تجربه کرد. افت ارزش بازار سهام تنها مختص چین نبوده و شاخص صنعتی داوجونز نیز با سقوطی 7 /3درصدی کل صعود خود از اول سال تاکنون را از بین برد.

غول‌های داروسازی، نهادهای مالی و شرکت‌های چندملیتی فناوری نیز در حال بیرون آوردن نیروی کار متخصص خود از سراسر چین هستند. شرکت‌های دیگر نیز به دنبال جابه‌جایی موقت سه تا شش‌ماهه کارمندان خود از چین هستند. بسیاری از خانواده‌ها نیز به دنبال مدارس جدید برای فرزندان خود هستند. همه این موارد نشان می‌دهد که اوضاع چندان روبه‌راه نیست.

در همین راستا گروه مشاوره بوستون از کارمندانش در چین خواسته تا یک هفته دیگر در خانه‌هایشان دورکاری کنند و تمام سفرهایشان را به سرزمین چین تا سه هفته دیگر به تعویق بیندازند.

شرکت‌های باربری هوایی نظیر امریکن ایرلاینز، دلتا و یونایتد ایرلاینز نیز تمامی خدمات پروازی خود به چین را معلق کرده و گردشگران و خدمه پرواز نیز برنامه سفر خود به این کشور را لغو کرده‌اند. از سوی دیگر مقامات سنگاپوری اعلام کرده‌اند از ورود بسیاری از گردشگران چینی به این کشور جلوگیری کرده‌اند. این در حالی است که فشارها روی هنگ‌کنگ باعث شد تا این کشور مرز مشترک خود با چین را ببندد.

شیوع این ویروس در ماه دسامبر ۲۰۱۹ آغاز شد. نزدیکی مردم و حیوانات در چین به این معناست که جهش‌های ویروسی که به انسان‌ها سرایت می‌کند، احتمالاً در این کشور بروز می‌کند و در عین حال، مهاجرت گسترده به شهرها موجب می‌شود که احتمال گسترش ویروس در میان مردم افزایش یابد. همچنین بر اساس تحقیقات انجام‌شده این ویروس در میان خفاش‌ها شایع بوده و با انتقال به پستاندارانی چون راسو به بازار ووهان، مکانی که فروش حیوانات وحشی رونق دارد، رسیده است.

علائم این بیماری به آنفلوآنزا شباهت دارد اما می‌تواند به ذات‌الریه تبدیل شود و کشنده باشد. وضعیت حدود ۲۰ درصد از موارد گزارش‌شده وخیم است و حدود دو درصد از آنها در شرایط مرگ قرار دارند. تاکنون هیچ واکسن یا درمان ضدویروسی برای مقابله با این ویروس در نظر گرفته نشده است. یکی از مهم‌ترین نااطمینانی‌ها در خصوص این ویروس، تعداد مبتلایان است. مراقبت‌های اولیه و خدمات بهداشتی در چین بسیار ابتدایی است و تعدادی از بیماران یا به بیمارستان مراجعه نکرده یا نادیده گرفته شده‌اند. احتمالاً عده دیگری هم به دلیل علائم خفیف از ابتلا به این ویروس بی‌خبر هستند. دانشمندان در حال انجام اقداماتی با هدف کشف روش‌های درمانی، واکسینه کردن و کاهش مرگ‌ومیر هستند. با این حال، پیش‌بینی شده است که احتمالاً تولید واکسن و راه‌های پیشگیری از این بیماری حدود 6 تا ۱۲ ماه طول خواهد کشید.

از زمانی که برای نخستین بار در اواخر دسامبر 2019، ویروس کرونا در ووهان (بزرگ‌ترین شهر چین مرکزی) ظهور پیدا کرد تاکنون بیش از 400 نفر در سرزمین اصلی چین کشته شده‌اند و روزبه‌روز بر تلفات این ویروس مرگبار افزوده می‌شود. کمااینکه در هفته اول فوریه اولین گزارش مرگ یک نفر خارج از چین نیز منتشر شد و مردی 44ساله در فیلیپین بر اثر این ویروس جان خود را از دست داد.

بسیاری از شرکت‌های جهانی به تبعیت از سازمان بهداشت جهانی به حالت آماده‌باش درآمدند. سازمان بهداشت جهانی هفته آخر ژانویه به علت شیوع ویروس کرونا ضمن اعلام وضعیت اضطراری بهداشتی عمومی اظهار داشت عوامل ناشناخته بسیاری در خصوص شدت اثر، نحوه انتقال و درمان این ویروس کرونای جدید وجود دارد.

با وجود تمام این هشدارها، به نظر می‌رسد ویروس کرونا در مقایسه با سارس کشندگی کمتری دارد. سارس در زمان شیوع خود تقریباً 10 درصد از مبتلایانش را به کام مرگ فرو برد. این در حالی است که تاکنون حدود دو درصد از افراد مبتلا به کرونا کشته شده‌اند. همچنین این بیماری بسیار سخت‌تر از سرخک انتقال پیدا می‌کند.

با وجود این هیاهو، دولت چین نسبت به محدودیت‌های مرزی و لغو پروازهای هواپیمایی‌های مختلف واکنش سختی نشان داده است. به‌طوری که وزیر خارجه این کشور در حساب توئیتر خود اعلام کرد: «چنین واکنش‌های بیش از حدی تنها اوضاع را وخیم‌تر می‌کند. چنین رویکردی، راه‌حل درستی برای مقابله با بیماری‌های همه‌گیر نیست.»

با شیوع بیشتر این بیماری، پس از اینکه بانک مرکزی چین و نهادهای مالی دیگر این کشور وعده حمایت از اقتصاد را دادند، نایب رئیس کمیسیون قانونگذاری بانکداری و بیمه چین به پایه‌های اقتصادی مستحکم کشور اشاره و پیش‌بینی کرد هرگونه ضعف بازار احتمالاً کوتاه‌مدت و موقت خواهد بود.

یک دهه و نیم قبل، زمانی که سندروم تنفسی حاد (سارس) جهان را در شوک عظیمی فرو برد، چین بخش نسبتاً کوچکی از اقتصاد جهانی به حساب می‌آمد. اما امروز این کشور تقریباً یک‌پنجم تولید ناخالص داخلی جهان (درآمد ثابت) را به خود اختصاص داده که این رقم حتی از سهم 15درصدی اقتصاد آمریکا نیز بیشتر است و حالا این مَثَل اقتصادی که قبلاً برای آمریکا استفاده می‌شد، برای چین قابل استفاده است، اگر چین عطسه کند، کل جهان سرما می‌خورد.

مدتی است از سرعت اقتصاد به شدت بدهکار چین کاسته شده است. اخیراً اقتصاددانان به دلیل بهبود روابط میان پکن و واشنگتن پس از دو سال جنگ تجاری، پیش‌بینی‌های خود را از رشد اقتصادی امسال چین بهبود بخشیده‌اند. در حال حاضر تصویر اقتصاد چین به سرعت در حال تغییر است به‌طوری که فعالیت‌های صنعتی و هزینه‌های مصرف‌کننده چین کمی آهسته‌تر شده است. بر اساس پیش‌بینی 10 اقتصاددان نشریه وال‌استریت ژورنال رشد اقتصادی چین در سه‌ ماه نخست 2020 به بیش از 9 /4 درصد خواهد رسید. سقوط احتمالی سفر چینی‌ها به آمریکا به عنوان پرخرج‌ترین مسافران جهان، یکی از عواملی است که رشد اقتصادی ایالات متحده را در سه ‌ماه نخست سال جاری کم خواهد کرد.

این ویروس هنوز تهدیدی جدی برای توسعه اقتصادی آمریکا به حساب نمی‌آید اما در صورتی که مهار نشود و شیوع آن گسترش یابد، اوضاع احتمالاً تغییر کند.

بر اساس گزارش گلدمن‌ساکس انتظار می‌رود نرخ رشد سه‌ ماه نخست اقتصاد آمریکا در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته تحت تاثیر این ویروس 4 /0 تا 5 /0 واحد کاهش یابد و در سه ‌ماه دوم با بازگشت رشد به مسیر صعودی اثر کلی آن بر رشد سالانه بسیار ناچیز باشد. گلدمن‌ساکس پیش‌بینی کرده است که تولید آمریکا در سه ‌ماه نخست سال 7 /1 درصد رشد خواهد داشت. با این حال این آمار و ارقام همگی بر مبنای وضعیت فعلی شیوع کرونا برآورد شده و واقعیت این است که کسی از آینده این ویروس خبر ندارد.

 شوک‌های اقتصادی

موج شوک‌های اقتصادی از 23 ژانویه شروع شد، زمانی که رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ دستور داد تا موانع حمل‌ونقل غیرمعمولی را اطراف استان هوبی ایجاد کنند، استراتژی غیرمتعارفی که به منظور جلوگیری از انتشار ویروس به خارج از ووهان اتخاذ شد. منطقه قرنطینه‌شده حدود 60 میلیون نفر جمعیت دارد و این در حالی است که مقررات ملی به منظور نگه داشتن مردم در خانه‌هایشان وضع شده است.

بسیاری از کشورهای دنیا به دنبال قرنطینه موثر چین هستند. چندی پیش دولت آمریکا اعلام کرد که افراد غیرآمریکایی که از چین بازدید کرده‌اند حین ورود به مدت 14 روز در قرنطینه قرار خواهند گرفت. اقدامی که هم‌راستا با هشدار سازمان بهداشت جهانی در خصوص شناسایی نشدن ویروس برای مدت طولانی بوده است. این اقدام برای شهروندان آمریکایی‌ای که به هوبی سفر کرده‌اند نیز صادق است.

بسیاری از مدیران ارشد اجرایی شرکت‌های بزرگ آمریکایی همانند سازمان بهداشت جهانی محدودیت‌هایی را در خصوص سفر به چین اعمال کرده‌اند. شرکت‌های مشاوره KMPG و ارنست پا را از این هم فراتر گذاشته و اعلام کردند کارمندان پس از سفر به چین باید چند هفته را در خانه سپری کنند.

قطع خدمات هوایی به چین از سوی شرکت‌های باربری هوایی بریتانیایی، سنگاپوری و استرالیایی در زمان‌های صلح امری غیرمترقبه به حساب می‌آید اما حالا این توقف ممکن است باز هم ادامه پیدا کند چراکه مقامات بهداشت و سلامت چین هشدار داده‌اند موارد مشکوک به ویروس همچنان در حال رشد است. آخرین باری که سفرهای هوایی در اکثر اروپا متوقف شد سال 2010 بود که آتش‌فشانی در ایسلند به مدت شش روز پروازها به این کشور را لغو کرد. همچنین پس از حملات 11 سپتامبر در سال 2001 نیز سه روز کلیه پروازها در آمریکا به حالت تعلیق درآمده بود.

هزینه‌های اقتصادی

پیش‌بینی هزینه‌های بحران غیرممکن است. سال گذشته سازمان بهداشت جهانی در گزارشی اعلام کرد از سال 2001 تا 2019، هزار و 483 مورد بیماری همه‌گیر در 172 کشور جهان رخ داده است که پرهزینه‌ترین آنها در تاریخ معاصر، افت بهره‌وری 40 میلیارددلاری ناشی از بیماری سارس در سال 2003 و ضرر 55 میلیارددلاری آنفلوآنزای خوکی در سال 2009 بوده که هر دو آنها از چین آغاز شده بودند. سازمان بهداشت جهانی همچنین اعلام کرده که شیوع ابولا در غرب آفریقا در حدفاصل سال‌های 2014 تا 2015 بیش از 53 میلیارد دلار به اقتصاد و جامعه خسارت زده بود.

زمانی که بحران سارس پیش آمد، اقتصاد چین در حال رشد بود و ارقام مسافران خارجی و تجارت در مسیر رشد سریعی قرار داشتند. با وجود این، چین ششمین اقتصاد بزرگ جهان بود و این در حالی است که امروز چین از نظر GDP دومین اقتصاد بزرگ دنیا و از نظر تجارت جهانی بزرگ‌ترین اقتصاد دنیاست. در سال 2002 چین تنها میزبان حدود هفت میلیون سفر بوده در حالی که در حال حاضر تعداد سفرهای بین‌المللی سالانه حدود 150 میلیون سفر تخمین زده می‌شود و بر اساس آمار سازمان ملل متحد، در حال حاضر هفت فرودگاه از 10 فرودگاه بزرگ دنیا در چین قرار دارد.

در زمان شیوع سارس، اکثر کارخانه‌ها و مدارس چینی به فعالیت خود ادامه دادند و مشارکت چین در اقتصاد جهانی نصف سهم امروزش بود. برخی از فجایع گذشته، نظیر سیل 2011 در تایلند و زمین‌لرزه و شکافت اتمی در فوکوشیمای ژاپن تغییراتی بلندمدت در زنجیره تامین ایجاد کردند. اگرچه مشکل پس از اندک زمانی حل شده بود. حتی پیش از شیوع ویروس و به دلیل بالا گرفتن تنش‌ها میان پکن و واشنگتن در سال‌های اخیر و افزایش هزینه‌های نیروی کار در چین برخی شرکت‌های بین‌المللی به دنبال نقل مکان از این کشور پهناور بودند.

معلوم نیست چه زمانی زندگی در چین مجدداً به حالت طبیعی خود بازخواهد گشت. صدها میلیون چینی که برای تعطیلات سال جدید چینی‌خانه‌های خود را رها کرده بودند هنوز به خانه‌هایشان بازنگشته‌اند. ترس در شرکت‌ها افزایش یافته و بسیاری از آنها تنها به دنبال بقا در این فضای خوفناک‌اند. چراکه شرایط به گونه‌ای است که ممکن است کارمندانشان به کار بازنگشته یا دولت ازسرگیری فعالیت مدارس و کسب‌وکارهای مختلف را مجدداً به تعویق بیندازد.

ضربه همزمان ویروس کرونا به کسب‌وکارها و مصرف‌کنندگان باعث شده تا تقاضای چین برای واردات به صورت موقت کاهش پیدا کند. این در حالی است که ماه گذشته آمریکا و چین برای خرید 200 میلیارد دلار کالا و خدمات آمریکایی به مدت دو سال با یکدیگر به توافق رسیده بودند.

یکی از پیش‌بینی‌های بدبینانه نسبت به اثرات کرونا بر اقتصاد چین را شرکت تحقیقاتی پلنوم انجام داده و اعلام کرده که در سه‌ماهه جاری کرونا موجب خواهد شد رشد اقتصادی چین به دو درصد کاهش پیدا کند. به گفته این شرکت تحقیقاتی اثر ویروس بر اقتصاد در سه ‌ماه نخست بسیار چشمگیر خواهد بود چراکه مخارج سال جدید چینی امسال افتی 40درصدی داشته است. بر اساس آمار رسمی تعداد سفرهای هوایی و ریلی امسال در مقایسه با سال گذشته 40 درصد کاهش داشته است.

پیش از شیوع ویروس کرونا پیش‌بینی شده بود که رشد اقتصاد چین در سال 2020 اندکی نسبت به رشد 1 /6درصدی سال گذشته افت خواهد کرد. با این حال با وقوع چنین بحرانی بسیاری از اقتصاددانان معتقدند رشد اقتصادی امسال به زیر شش درصد سقوط خواهد کرد. بر اساس برآورد تحلیلگران شرکت ING فروش خرده‌فروشان در سه‌ ماه نخست امسال تنها سه تا چهار درصد افزایش خواهد داشت که در مقایسه با رشد هشت‌درصدی سه‌ماهه منتهی به دسامبر بسیار کمتر خواهد بود.

بیکاری و تورم نیز می‌تواند با جهش شدیدی همراه شود. هوبی یکی از شش استان مرکزی چین است که یک‌سوم از نیروی کار مهاجر به سایر نقاط کشور را تامین می‌کند و حالا این نیروی کار نمی‌توانند سفر کنند.

اگر شیوع این بیماری برای مدت زمان قابل توجهی ادامه یابد، تاثیر منفی آن بر شرکای اقتصادی چین به‌ویژه در آسیا، استرالیا و برخی کشورهای اروپا بیشتر خواهد بود. این در حالی است که به‌تازگی اخبار مربوط به پایان جنگ تجاری، موجب شده بود بخش تولید در سطح جهان اندکی بهبود یابد.

برای دولت‌ها در حال حاضر هدف اصلی مهار این بیماری و جلوگیری از شیوع گسترده‌تر آن است. با بدتر شدن اوضاع اقتصادی جهان احتمالاً سیاستگذاران در بانک‌های مرکزی با هدف حمایت از کسب‌وکارها و جلوگیری از وقوع رکود، سیاست‌های انبساطی خود را ادامه خواهند داد.

هوآنگ یی‌پینگ مشاور سابق بانک مرکزی چین هشدار داد بر اثر شیوع ویروس کرونا تنها اگر پنج درصد از کارمندان حوزه خدمات کار خود را از دست بدهند، 20 میلیون نفر از کار بیکار خواهند شد.

یکی‌دیگر از چالش‌های گریبانگیر چین، معضل تامین مواد غذایی خواهد بود. مشاهده موارد مشکوک به تب خوکی در بعضی پرندگان استان هونان به دردسری برای دامداران و شرکت‌های تولید فرآورده‌های گوشتی نزدیک ووهان تبدیل شده چراکه موانع حمل‌ونقل منجر به قحطی خوراک دامی در این مناطق شده است. کاهش آسیب ناشی از شیوع کرونا به ارقام اقتصادی چین واقعیتی است که تمام تلاش مقامات چینی در این مدت بر آن متمرکز شده است. با این حال بسیاری از اقتصاددانان معتقدند حتی اگر کل سه‌ ماه نخست این بحران ادامه داشته باشد، چین قادر خواهد بود در 9 ماه آینده عملکرد اقتصادی خود را بهبود بخشیده و رشد اقتصادی را در پایان سال به رقم 5 /5درصدی برساند.

علاوه بر این، شیوع ویروس کرونا ابتدا از استان هوبی آغاز شده که کمتر از 5 /4 درصد فعالیت‌های اقتصادی کل چین را شامل می‌شود و علاوه بر این سهم این استان در تجارت بین‌الملل و سرمایه‌گذاری نیز در همین حد است.

 گلدمن‌ساکس ضمن ابراز نااطمینانی از مدت زمان این بحران، اعلام کرده که شیوع بیماری ویروسی قبلی به اقتصاد جهان شوکی سریع و کوتاه وارد کرده است. بنابراین پیش‌بینی می‌شود این شوک نیز یک تا سه ماه طول بکشد و بازگشت به سطوح فعالیت قبلی نیز چیزی حدود دو تا سه فصل زمان خواهد برد. بر اساس این مدل رشد اقتصادی چین در سال جاری از 9 /5 درصد در پیش‌بینی قبلی به 5 /5 درصد تعدیل یافته و در صورتی که شیوع کرونا بیشتر ادامه داشته باشد رشد اقتصاد حتی می‌تواند به زیر پنج درصد نیز سقوط کند.

بعد از سارس که خسارات اولیه سنگینی به چین وارد کرد، اقتصاد این کشور در همان سال رشدی 10درصدی را به ثبت رساند. سرکوب میدان تیان آن من در سال 1989 نیز در نهایت به رشد 9 /3درصدی اقتصاد چین در سال 1990 انجامید و پس از دو سال رکود رشد اقتصادی مجدداً دورقمی شد. اما هر دو این بحران‌ها زمانی اتفاق افتاد که اقتصاد چین با سرعت بسیار بالاتری نسبت به امسال در حال رشد بود و رقبای کمتری در اقتصاد جهانی داشت. ووهان و مناطق حاشیه‌ای آن بخش‌های مهمی در حوزه زنجیره تامین جهانی محسوب می‌شوند و تا زمانی که در حصار باشند، بحران زنجیره تامین تولیدکنندگان محصولات مختلف از خودرو گرفته تا دام را تهدید خواهد کرد. به عنوان مثال بخشی از قطعات آیفون‌های اپل نظیر اجزای دوربین آن در ووهان تولید می‌شوند.

سنجش اثرات کلان اقتصادی تا حد زیادی به میزان کنترل بیماری وابسته است و کسی نمی‌داند که چه زمانی همه چیز به حالت طبیعی خود باز خواهد گشت. آمار و ارقام به همان سرعتی که منفی می‌شوند، می‌توانند مثبت شوند. با وجود این سقوط چشمگیر مسافران چینی اثر مخرب دیگری نیز بر جای خواهد گذاشت. آنها هفت درصد از کل بازدیدکنندگان از آمریکا را تشکیل می‌دهند و هزینه‌های سفر آنها در مقایسه با گردشگران خارجی بالاتر و تقریباً حدود شش هزار دلار است. بنابراین با کاهش 30درصدی گردشگران چینی، انتظار می‌رود درآمد آمریکا از آنها به‌خصوص در کالیفرنیا و نیویورک با افتی 8 /5 میلیارد دلاری مواجه شود.

با وجود این تفاصیل و در میان انتقاد برخی تحلیلگران، بسیاری از کارشناسان نیز تلاش‌ها و اقدامات چین را ستوده‌اند. بدون شک دانشمندان در مقایسه با ویروس سارس در سال ۲۰۰۳ عملکرد بهتری برای مقابله با ویروس کرونا داشته‌اند. سرعت تشخیص، تعیین توالی ژنوم و اطلاع‌رسانی از نکاتی است که می‌توان به آن اشاره کرد. 

منبع: تجارت فردا