ناشر: دفتر مطالعات بخش عمومی
ناشر اصلی: معاونت امور اقتصادی
چکیده:
از مهمترین اهداف اقتصاد مقاومتی، کاهش وابستگی به درآمد نفتی و تاکید بر استفاده موثر از توانمندی‌های داخلی است. در این راستا یکی از کارآمدترین راهکارها، تاکید بر استفاده از ظرفیت قابل توجه سرمایه انسانی در چارچوب اقتصاد دانش بنیان است. تحقق اقتصاد دانش‌بنیان، خود در گرو تاسیس، رشد و توسعه شرکتهای دانش بنیان است که به منظور تبدیل دانش به ثروت تشکیل می‌شوند.
بر اساس عملکرد در قالب الگوی اقتصاد دانش بنیان، سیاست‌گذاری‌های دولت بویژه در بخش ابزارهای حمایتی دچار تحولات گسترده‌ای می‌شود که حوزه مشوقهای مالیاتی یکی از ابزارهاست.
ادبیات موجود در خصوص اعطای مشوقهای مالیات به شرکتهای دانش بنیان که خود مصداق شرکت‌هایی با سرمایه مخاطره آمیز هستند، بر رویکرد چرخه عمر استوار است. بدین ترتیب که برخی مشوق‌ها برای ابتدای فعالیت شرکت (مرحله استارت آپ) و سایر مشوق‌ها به تدریج و با رشد شرکت برای مراحل بعدی شرکت (مرحله بلوغ) مناسب است.
مطابق رویکرد فوق الذکر، در سالهای اولیه فعالیت که مخارج تحقیق و توسعه حجم بالایی از هزینه های شرکتهای دانش بنیان را به خود اختصاص می‌دهد، مشوقهای مالیاتی به صورت کسر مالیاتی و اعتبار مالیاتی کاربرد دارد و در سالهایی که نوآوری به درآمدزایی می‌رسد (انتهای چرخه نوآوری)، مشوقهای مالیات معطوف به درآمد می‌شود.
تجارب کشورهای پیشرو در تحقق اقتصاد دانش بنیان، حاکی از پیروی از رویکرد چرخه عمر است. از این رو، استفاده از مشوقهایی مانند کسورات و استهلاک اضافه تر در ابتدای چرخه عمر و مشوقهایی مانند نرخهای ترجیحی در خصوص وصول مالیات بر درآمد برای مرحله تجاری سازی نوآوری در نظر گرفته می‌شود. شایان ذکر است مشوق اخیر در قالب بسته های حق امتیاز تعریف می‌شود که بویژه در کشورهای اروپایی کاربرد دارد و در حال گسترش به سایر کشورهاست.
در ایران نیز شرکتهای دانش بنیان در چارچوب قانون "حمایت از شرکتها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوریها و اختراعات" مصوب 1389 تشکیل شده و از معافیت‌های مالیاتی قابل توجهی برخوردارند. بطوریکه بر اساس نوع شرکت (نوع 1) شرکتهای مستقر در پارکهای علم و فناوری،20 سال از پرداخت مالیات بر درآمد، مالیات بر حقوق کارکنان معاف بوده و از سایر مزایای مناطق آزاد بهره‌مندند و شرکتهای خارج از پارک علم و فناوری نیز 15 سال از پرداخت مالیات بر درآمد معاف هستند. همه انواع شرکتهای دانش بنیان (نوع 1 و 2) نیز از پرداخت هرگونه عوارض صادراتی، حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض در چارچوب شیوه نامه مربوطه معاف هستند.
با این حال، اولاً مبنای اعطای مشوقهای مالیاتی مذکور، نه چرخه عمر شرکتها بلکه بر اساس تفکیک کالاها و خدمات، بوده است. ثانیاً مشوقهای اعطایی، از نوع معافیت کامل و بسیار طولانی مدت می‌باشد که نه به لحاظ مالی و نه اقتصادی، قابل قبول نمی‌باشد. این در حالیست که این شرکتها بعد از اتمام زمان معافیت‌های مربوطه می‌توانند از مشوق‌ها و معافیت‌های بسیار دیگری در حوزه تحقیقات و پژوهش که برای کلیه شرکتها برقرار است، استفاده نمایند (از جمله مواد 132، 166، 148 قانون مالیاتهای مستقیم و ...). بر این اساس، حوزه شرکتهای دانش بنیان، به جهت هدفمندسازی و جلوگیری از فرار مالیاتی گسترده نیازمند تجدید نظر و بازنگری در مشوقهای مالیاتی بر اساس رویه های بین المللی می‌باشد.