«بررسی تاثیرات رانت جویی و فساد ساختاری بر راه اندازی بورس نفت در کشور»
پدیدآورنده: حمید ابریشمی، حسین میرشجاعیان حسینی، محمد عباسی
ناظر و ارزیاب علمی: سوده شیبانی فر، احسان برین
تاریخ انتشار: 1394
معرفی کتاب:
نفت یکی از با‌ارزشترین کالاهای قرن حاضر است؛ به‌طوری‌که به عنوان کالایی استراتژیک شناخته شده و هر تهدیدی در این حوزه، سبب ایجاد واکنشهای شدیدی از سوی کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده می‌شود. لذا در سالهای اخیر قیمت نفت به عنوان یک پارامتر اثرگذار در تحلیلها و برنامههای جهانی مطرح بوده است. با این وجود، بورسهای بزرگ نفتی جهان که بیشترین تأثیر را در تعیین قیمتهای جهانی این ماده ارزشمند ایفا می‌کنند، عمدتاً در کشورهای مصرف‌کننده نفت واقع شدهاند. در این راستا، با عنایت به مزیتهای خاص ایران در حوزه نفت و گاز، مسأله راهاندازی بورس نفت در این کشور سالهاست مدنظر سیاستگذاران داخلی و خارجی قرار گرفته و پیشبینی می‌شود این طرح، در صورت اجرای صحیح و حسابشده، نقش به‌سزایی در افزایش اقتدار سیاسی و اقتصادی ایران در منطقه و جهان ایفا کند. با این وجود، علیرغم تصویبطرح بورس نفت، گاز و پتروشیمی ایران در تیرماه 1384 توسط شورای بورس و تأکید بر آن در قوانین برنامه سوم و چهارم توسعه، و نیز ابلاغ سیاستهای کلان اقتصاد مقاومتی مبنی‌بر ایجاد تنوع در روشهای فروش نفت و گاز، همچنان این طرح به طور جدی به مرحله اجرا قدم نگذارده است. با توجه به اینکه یکی از رسالتهای اصلی بازارهای بورس ایجاد شفافیت در فضای معاملات است، به نظر میرسد راهاندازی بورس نفت ایران برای اشخاصی که با انگیزه رانتجویی در این بازار فعالیت می‌کنند، مطلوب نباشد. برای این منظور در تحقیق حاضر، این فرضیه که پدیدهی رانتجویی بیشترین تأثیر را در عدم راهاندازی موفق بورس نفت در کشور داشته، آزمون شده است. لذا در گام اول، فرایندهای موجود صنعت نفت کشور و امکان رخداد پدیده رانتجویی در آن بررسی شده است. در ادامه اصلیترین عواملی که در عدم راهاندازی بورس نفت خام پایدار در کشور دخالت داشتهاند، مبتنی بر مصاحبه با خبرگان حوزه، استخراج و دستهبندی شده و نهایتاً مقایسه و وزن‌دهی میزان اثرگذاری این عوامل، با استفاده مدل تحلیل کیفی سلسله مراتبی (AHP) انجام گرفته است.