دکتر منوچهر فرهنگ سال ۱۲۹۸ خورشیدی در شهر بابل متولد شده است. تحصیلات ابتدایی را در گرگان گذرانده و دوران دبیرستان را در تهران در رشته ریاضی گذرانده است. نخستین مدرک وی لیسانس از دانشگاه تهران است.

وی سپس به فرانسه می‌رود و در پاریس موفق به اخذ مدرک دکترای دولتی علوم اقتصاد می‌شود. سپس به ایران باز می‌گردد و در سال ۱۳۴۴ به‌عنوان استاد حق‌التدریس در دانشگاه تهران مشغول به کار می‌شود. از سال ۵۱ تا ۵۹ استاد تمام وقت و رئیس دانشکده علوم اقتصاد و سیاسی دانشگاه ملی‌ایران(شهید بهشتی)، در سال ۵۷ به‌عنوان رییس دانشکده انتخاب در سال۵۹ از این سمت کنار گذاشته می‌شود. دکترفرهنگ همچنین در کنار تدریس به تالیف و ترجمه نیز مشغول بودند که از میان آثار عمده ایشان می‌توان به فرهنگ علوم اقتصادی، زندگی اقتصادی ایران، برنامه‌گذاری اقتصادی، فرهنگ فشرده علوم اقتصادی، ترجمه اقتصاد سیاسی نوشته رمون بار، ترجمه نظریه عمومی اشتغال، بهره و پول نوشته جان‌مینارد کینز اشاره کرد.

چند صباحی است که رسم تجلیل از بزرگان فرهنگ و علم و هنر و ورزش کشور مرسوم شده است. برخی از این مراسم به همت مسوولان دولتی انجام می‌شود و برخی دیگر به همت انجمن‌های غیردولتی. شامگاه سه‌شنبه، یکم اردیبهشت‌ماه یکی از همین ایام بود که به همت دانش‌آموختگان اقتصاد دهه پنجاه دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی(ملی سابق) یکی از این گونه مراسم به منظور تجلیل از مقام والای پیر سالخورده اقتصاد ایران دکتر منوچهر فرهنگ برگزار شد. در این مراسم بسیاری از شاگردان استاد که برخی از ایشان بعدها خود از اساتید برجسته دانشگاه‌ها با گرایش‌های مختلف اقتصادی شده‌اند حضور داشتند، اما در میان آنها یک وجه مشترک وجود داشت و آن افتخار شاگردی دکتر منوچهر فرهنگ است که اکنون سالخوردگی قامتش را از صلابت انداخته، ولی همچنان تلاش‌های علمی‌اش او را بر افراشته نگاه داشته است.

مراسم با خوشامدگویی یکی از شاگردان وی با اشاره به برخی از خصایل علمی و انسانی وی آغاز شد و در ادامه دکتر فریبرز رییس‌دانا به عنوان یکی دیگر از دانشجویان وی به سخنرانی پرداخت.

آموزگار آزاد اندیشی

به گفته رییس‌دانا وی یکی از بزرگ‌ترین ستارگان آسمان علم اقتصاد ایران است که نیازی به معرفی ندارد و چه کسانی که شاگرد وی بوده‌اند و چه آنها که از تالیف و ترجمه‌های وی سود برده‌اند، به این مساله معترف هستند.

رییس دانا ادامه داد: استادفرهنگ کسی بودند که به من و تعداد دیگری از دانشجویان آموختند که به نظام آموزشی با دیده نقد هم می‌توان نگریست و این گونه دیدن باعث می‌شود که به مدد تفکر به اندوخته دانش خود بیافزاییم.

رییس دانا، از استاد بسیار آموخته است، اما مهم‌ترین آنها این است که باید به مبانی نقد آزاداندیش و تشکیک همان قدر پایبند بود که به مبانی علمی.رییس‌دانا در پایان سخنانش با اشاره به جایگاه والا و بی‌نظیر دکتر فرهنگ دو درخواست را مطرح کرد: نخست نجات علم اقتصاد از الگوهای تکراری و متعارف که فقط بخش کوچکی از علم اقتصاد است و به جای آن اجازه حضور و آموزش دیگر نظریه‌های انتقادی.ایجاد انجمن فارغ‌التحصیلان اقتصاد و علوم سیاسی که این افراد از نخستین فارغ‌التحصیلان تا آخر را در بر گیرد تا نسل‌های مختلف با یکدیگر در ارتباط مستمر باشند.

تجلیل از فرهنگ اقتصاد

دکتر احمد مجتهد، نیز از دیگر سخنرانان این مراسم بود که سخنانش را با اشاره به افتخار شاگرد کوچک استاد بزرگ بودن آغاز کرد. وی گفت: طی سال‌های اواخر دهه سی و اوایل دهه چهل که هنوز مراجع اصلی اقتصاد مانند بانک مرکزی و سازمان برنامه قدم‌های اولیه خود را برای فعالیت‌های اقتصادی برمی‌داشتند، نیاز شدیدی به کارشناسان اقتصادی وجود داشت که به علت عدم وجود فارغ‌التحصیلان این رشته اکثر افراد با تخصص‌های غیراقتصادی در مدیریت این نهادها قرار گرفته بودند و کارشناس اقتصادی به مفهوم واقعی وجود نداشت. به همت بزرگوارانی چون دکتر فرهنگ بود که پایه‌های اصلی علم اقتصاد در ایران قوام گرفت و با ارائه درس‌های جدیدی چون برنامه‌ریزی اقتصادی، اقتصاد ایران و سیاست‌های پولی و مالی؛ اقتصاد از جنبه‌های داستان‌های تاریخی و تاریخ عقاید اقتصادی خارج و جنبه‌های کاربردی اقتصاد در کشور همراه با تئوری‌های این علم ملموس و به واقعیت تبدیل شد. وی ادامه داد: هر چند بیش از چهل سال از آغاز اعطای نوبل اقتصادی می‌گذرد و اقتصاد به عنوان یکی از هفت رشته علمی اصلی در سطح جهانی مطرح است، ولی متاسفانه هنوز کسانی در ایران هستند که با رشته اقتصاد آشنا نیستند و آن را به عنوان یک علم قبول ندارند. وی افزود: پیشرفت و توسعه اقتصادی در دنیا پس از جنگ دوم جهانی حیرت‌آور بوده است. میلیون‌ها نفر از زیر خط فقر و گرسنگی مفرط به سطح بالای رفاه رسیده‌اند و اقتصاددانان با تلاش افزایش و دامنه فعالیت‌های خود و ورود به دیگر علوم موجب افزایش کارآیی شده‌اند. متاسفانه در ایران برخلاف سایر کشورها، دروس اقتصادی در ابتدای انقلاب از دروس دانشکده‌های مهندسی، پزشکی و علوم حذف شد و در حال حاضر در حد یک درس سه واحدی اختیاری ارائه می‌شود. فرهنگستان علوم ایران که باید دربرگیرنده همه رشته‌های علمی باشد، به‌رغم تمامی تلاش‌هایی که تاکنون به عمل آمده است، حتی یک کرسی برای اقتصاددانان بر اساس شایستگی علمی، اختصاص نداده است. مجتهد ادامه داد: حتی برخی از اشخاص بی‌اطلاع از علم اقتصاد به این نتیجه رسیده‌اند که نیازی به علم اقتصاد نیست و با توجه به بحران اقتصاد جهانی، در حال حاضر و اضمحلال کمونیسم و فروپاشی رژیم‌های سوسیالیستی علم اقتصاد فعلی نمی‌تواند راهگشای مشکلات اقتصادی کشور از جمله تورم و رکود باشد. مجتهد افزود: فعالیت نهادهای تخصصی اقتصادی کشور که با تجربه نزدیک به نیم قرن در زمینه برنامه‌ریزی و سیاست‌های پولی مالی شکل گرفته بودند، اکنون کم‌رنگ شده است و نظرات کارشناسی اقتصادی آن‌ها محلی از اعراب ندارد و کسانی که دارای تخصص‌های غیراقتصادی عمدتا تجربی و غیرعلمی هستند، تصمیم‌گیران مسائل بزرگ اقتصادی ما هستند. رییس پژوهشکده پولی و بانکی اضافه کرد: پس با این وجود تجلیل از دکتر فرهنگ تجلیل از علم اقتصاد، فرهنگ اقتصاد و علم اقتصاد است.مردی که با تلاش بیش از نیم قرن خود دانشجویانی پرورش داده است که برخی از آن‌ها اکنون دانشجویانی را که امروز به مرحله استادی رسیده‌اند، پرورش داده‌اند و فکر می‌کنم نسل چهارم دانشجویان دکتر فرهنگ امروز وارد فعالیت‌های اقتصادی و آموزشی شده‌اند. مجتهد در پایان با اشاره به حدیثی مبنی بر زکات علم یاد دادن آن است، گفت: دکتر فرهنگ این زکات را در بالاترین حد ممکن پرداخته است و تلاش‌های او در زمینه‌های گوناگون هیچ گاه از ذهن‌ها زدوده نخواهد شد.

باور اقتصاد با فرهنگ

دکتر ابوالقاسم هاشمی از دیگر سخنرانان بود که سخنانش را با تشکر از برگزارکنندگان این مراسم و اشاره به رابطه دیرین خانوادگی‌اش با دکتر فرهنگ آغاز کرد.

دکتر هاشمی ادامه داد: اما آنچه می‌خواهم در اینجا بیان کنم، تاثیری است که اساتید آن هنگام بر ما گذاشته‌اند.به گفته هاشمی، دکتر فرهنگ این باور را ایجاد کرد که ما وارد علمی شده‌ایم که بسیار تاثیرگذار است و باید به آن احترام گذاشت. در واقع همین باور بود که ما را به راه و سوی دیگری هدایت می‌کرد. به ما آموختند این علم قانون مندی‌های خاص خودش را دارد و پشت‌ کردن به آن بسیار پرهزینه است.او افزود: هنوز صدای دیگر استادم در روز اول کلاس پول و بانکداری در ذهنم است «که از دوستان نزدیک دکتر نیز بودند، دکتر ادیب شریف سلطانی که یادش گرامی باد»، ایشان به ما می‌گفت که اگر مهندسی تلنگر بدی به کارخانه‌ای بزند، مهندس دیگری فردایش می‌آید و به بازسازی می‌پردازد، ولی اگر سیاست‌گذار اقتصادی‌ تلنگر بدی بزند، سال‌ها طول خواهد کشید تا به صورت اول برگردد. از این منظر بود که این بزرگان سعی می‌کردند که این باور علمی را در ما ایجاد کنند و ما را وادار به پذیرش این نکته می‌کردند که ما وارد علمی بسیار پیچیده، سخت و در عین حال بسیار تاثیرگذار شده‌ایم.

وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به بخشی از مقدمه کتاب نظریه عمومی اشتغال بهره و پول که دکترفرهنگ ترجمه کرده‌است، ادامه داد: سال ۱۸۸۳ شاهد دو رویداد بزرگ در حیات اندیشمندان جهان اقتصاد بوده است. یکی درگذشت نویسنده کتاب سرمایه که افکارش چنان موج آشفتگی در دنیای آن روز پدید آورد که هنوز هم در خیز و اوج است و دیگر تولد فرزانه نابغه جان مینارد کینز که عالم اقتصاد قرن کنونی را به نام خود جلوه دیگری داده است. در مقدمه تحلیل انتقادی موریس روآ در نظریه عمومی می‌نویسد: کینز عقاید اقتصادی خود را از متن مضامین اجتماعی و عصر پرآشوب عصر خویش بیرون می‌کشد و تدابیری می‌اندیشد تا هزاران انسان درمانده و بیکار و نومید در جوامع سرمایه‌داری در تحقق اهداف بلند به کانون‌های گرم و پر امید و روشن زندگی دست یابند.

وی افزود: با این گونه مسائل بود که این بزرگواران باور تاثیر این علم را در وجود ما پرورش می‌دادند.

دکتر هاشمی ادامه داد: یکی دیگر از آموزه‌هایی که از دکتر فرهنگ آموختیم و امروز متاسفانه تا جایی که من اطلاع دارم، هیچ شاگرد خلفی برای آن پیدا نشده است، سخت‌کوشی و استمرار در نوشتن و خلق اثر بود.

وی به عنوان مثال گفت: برای اولین بار در سال ۱۳۵۱ استاد کتاب فرهنگ علوم اقتصادی را منتشر کرد که این فعالیت ۳۰ سال ادامه پیدا کرد و تازه به همین نیز بسنده نمی‌کرد و به دنبال یافتن معادل‌هایی برای کلماتی که به تازگی وارد علم اقتصاد می‌شدند، افتاد و بالاخره کتاب گزیده واژگان جدید اقتصادی را در سال ۱۳۸۰ منتشر کرد.دکتر هاشمی در ادامه با اشاره به یکی دیگر از خصایص والا و بسیار تاثیرگذار دکتر فرهنگ گفت: سعه‌صدر و آزاد‌اندیشی از ویژگی‌های فراموش‌نشدنی و بسیار تاثیرگذار استاد بودند و هنگامی برای ما بیشتر واضح و روشن‌تر شد که خود به جمع همکاران وی پیوستم.هاشمی اضافه کرد: اندکی پیش از انقلاب دکتر به ریاست دانشکده اقتصاد رسید که سعی ایشان در آنجا بر آن بود که به دور از تعصبات فکری کسانی را که اقتصاد می‌دانند، برای تدریس بیاورند. در آن روزها از هر نوع طیف فکری را می‌توانستید در دانشکده ببینید که نشان از آزاداندیشی وی دارد که این مساله به ما آموخت که باید دیگر اندیشه‌ها را نیز شنید و اجازه داد که آنها حتی اگر مخالف باشند، خود را بیان کنند.

درس بزرگ‌منشی فرهنگ

دکتر محمد طبیبیان نیز از دیگر سخنرانان این برنامه بود که با تشکر از برگزارکنندگان این مراسم ضمن اشاره به کار انسانی آنها گفت: شما با این کارتان اساتید قدیمی را از یاد نمی‌برید و کاری که در این کشور کمتر ارج دارد، یعنی کار علمی را ارج می‌گذارید. وی سپس ادامه داد: بنده شاگرد کلاس‌های دکتر نبودم، اما شاگرد محضر و کتاب‌های ایشان بودم و درس‌های زیادی گرفته‌ام و همواره خدمت ایشان نیز عرض کرده‌ام که افتخار شاگردی داوطلبانه را به خود داده‌ام. وی در ادامه گفت: من از میان درس بسیاری که از ایشان آموخته‌ام، به طور اجمالی دو مورد از آنها را مرور می‌کنم. یکی از آنها در مورد احقاق حق ایشان در خصوص حقوق بازنشستگی بود، وقتی که آقای دکتر فرجادی و دیگران سعی می‌کردند که این حقوق جاری شود. روزی به آقای دکتر فرهنگ گفتیم که اجازه بدهید به اتفاق به وزارت فرهنگ و آموزش عالی برای پیگیری این برنامه برویم گفتند «دریغ از ما که جلوی میز افراد دون بایستیم، گرچه پای حقمان در میان باشد» که این رفتار درسی از بزرگ‌منشی بود که برای من بالاتر از درس‌های علمی قرار می‌گیرد. یکی دیگر از درس‌هایی که از وی گرفتیم، هنگامی بود که به دعوت و خواهش من، دکتر زنجانی، دکتر فرجادی و چند تن دیگر برای همکاری به موسسه آموزش عالی‌ پژوهش و برنامه‌ریزی و توسعه آمدند. با این که هیچ دستمزدی در میان نبود، اما نمی‌توانستید کسی را پیدا کنید که زودتر و منظم‌تر از وی به محل کار بیاید و باسعه صدر و تلاش به کار بپردازد. دکتر طبیبیان در پایان با تشکر از زحمات وی در عرصه آموزش علم اقتصاد گفت: امیدوارم که خداوند خودش اجر و پاداش شایسته شما را بدهد.

پس از سخنان دکتر طبیبیان چند لوح تقدیر به نشان یاد بود به وی اعطا شد و پس از آن دکتر فرهنگ به احترام حاضرین پشت تریبون قرار گرفت.

تقدیر از همسر

دکتر فرهنگ درحالی که توانایی زیادی برای سخنرانی نداشت، گفت: زبان سخن گفتن در این سن و سال برای من سخت است و دلم می‌خواست که توانایی داشتم که احساساتم را در مقابل شما فرهیختگان با تمام وجود بیان کنم.اجازه بدهید نکته‌ای را در اینجا بازگو کنم. پشت سر هر پیشرفت و تعالی یک شخصیت زن فرهیخته نهفته است و من می‌خواهم در حضور شما از همسرم تشکر کنم، در تمام لحظات درسی و کاری در کنار من بودند و بدون وجود ایشان من نمی‌توانستم کاری انجام دهم و در مقابل شما از ایشان برای تمام زحماتی که طی سال‌های زندگی‌ با من کشیده‌اند، سپاسگزاری می‌کنم.

منبع: ویستا به نقل از دنیای اقتصاد