زهرا کریمی، استاد اقتصاد دانشگاه مازندران می‌گوید: اگرچه ویروس کرونا برای اقتصاد ایران بسیار مصیبت‌بار است اما اقتصاد ایران بیشتر از ضعف اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی آسیب می‌بیند. به گفته او، نتیجه پایش‌ اقتصاد ایران از نیاز نامتعادل ما به کشور چین و نقش این کشور در اقتصاد ایران دارد. این مسائل ما را بیش از سایر کشورها در معرض این ریسک قرار داد.

اقتصاد ایران روزهای سختی را می‌گذراند؛ تحریم، ورود ایران به لیست سیاه FATF، تورم و رکود؛ در این شرایط پای ویروس کرونا هم به ایران باز شده و تاثیر منفی بر اقتصاد ایران دارد. کشورهای همسایه، پس از تأیید خبر شیوع کرونا در ایران، برای حفظ سلامت شهروندانشان مرزهای خود را به روی ایران بسته‌اند.

زهرا کریمی، استاد اقتصاد دانشگاه مازندران از تأثیر ویروس کرونا بر اقتصاد ایران می‌گوید: ویروس کرونا برای اقتصاد ایران بسیار مصیبت‌بار است. پس از اعمال تحریم توسط امریکا، مجاری تجاری ایران بسیار تنگ‌شده و بخش اعظم ارتباطات اقتصادی ما به صورت مستقیم و غیر مستقیم از طریق کشورهای منطقه برقرار است؛ حالا که شیوع ویروس کرونا در ایران تأییدشده، این روزنه­‌ها به روی اقتصاد ایران بسته‌شده است.

کریمی می‌گوید: در شرایط تحریم تجار ایرانی، برای صادرات فلزات اساسی، پتروشیمی، محصولات کشاورزی و غیره، مبادلاتی با کشورهای همسایه انجام می‌دهند که ممکن است کالاهای صادراتی ایران از آن مبادی به کشورهای دیگر هم صادر شود ولی در شرایط  کنونی این مجاری بسته می‌شود.

او درباره وابستگی اقتصاد کشورهای همسایه به ایران هم می‌گوید: البته اقتصاد کشورهای همسایه مانند عراق یا افغانستان هم به ایران وابسته هستند و بخش اصلی صادرات ما به این کشورها انجام می‌شود؛ این شرایط حتماً در نحوه مراودات اقتصادی آن‌ها در شرایط سخت تاثیرگار خواهد بود. کمبود کالاهای ایرانی در بازار این کشورها، قیمت­‌ها را افزایش می­‌دهد و زندگی مردم را تحت فشار قرار می‌­دهد. از این رو تداوم قطع ارتباط با ایران برای کشورهای همسایه نیز پرهزینه است.

استاد اقتصاد دانشگاه مازندران در پاسخ به اینکه چرا ممنوعیتی برای ورود چینی‌ها به ایران برقرار نشده بود، می‌گوید: در شرایط شیوع ویروس کرونا ما شاهد هیچ بخشنامه و ممنوعیتی نبودیم. اگرچه اصولاً با توجه به بعد مسافت میان چین و ایران، خیلی نباید نگران آلودگی به ویروس کرونا می‌بودیم؛ ولی به دلیل تداوم مراودات با چین، ویروس کرونا در نقاط مختلف ایران منتشر شد.

به گفته کریمی، اگرچه ما از اول شعار «نه شرقی، نه غربی» می‌دادیم اما اقتصاد ایران به شدت به کشورهای شرقی، به ویژه  چین وابسته است؛ اما این وابستگی متقابل نیست. یعنی اقتصاد چین وابستگی چندانی به ایران ندارد. ایران در روابط بین المللی به دوستی چین نیازمند است.  یا در تصمیم‌گیری‌هایی مثل ورود ایران به لیست سیاه  FATF، احیاناً انتظار می‌رفته که چین با این اقدام مخالفت کند. وابستگی اقتصادی و سیاسی ایران به چین مانع از کاهش مراودات ما با چین به هنگام شیوع ویروس کرونا در چین بوده است.

او ادامه می‌دهد: ما به لحاظ اقتصادی و سیاسی به همراهی چین و روسیه نیاز داریم؛ در چنین شرایطی از خیلی از مشکلات مثل کرونا اغماض می‌کنیم. به طور مثال وقتی کشورهای اروپایی ورود هواپیمایی ماهان را ممنوع اعلام کردند، پرواز به چین افزایش یافت. به سخنی دیگر وقتی برخی راه ها بسته می شود، ناگزیر تنها مسیر چین و روسیه باقی می ماند. البته روسیه جز 10 کشور مهم طرف تجاری ایران نیست؛ در مقابل  چین در رتبه اول قرار دارد. وابستگی شدید اقتصاد ایران به چین سبب شده که هر جا ما تحت فشار قرار بگیریم به چین پناه ببریم ولی چین چنین وابستگی به ما ندارد و آنها از این وضعیت بهره می‌برند.

به‌گفته کریمی، هر روز اخبار نگران کننده‌ای به شهروندان ایرانی می‌رسد: از سقوط هواپیمای اوکراینی تا زلزله، تحریم، قرار گرفتن ایران در لیست سیاه FATF و حالا هم کرونا؛ همه اینها به اعتماد عمومی و به سرمایه اجتماعی مردم ضربه میزند. او تاکید می‌کند که  ضربه‌ای که اقتصاد ایران از نبود سرمایه اجتماعی متحمل می‌شود خیلی بدتر از آسیب ناشی از شیوع کرونا است. ما با فشارهای مختلفی دست و پنجه نرم می‌کنیم. بسته شدن مرزها  نیز علاوه بر هزینه های اقتصادی به  غرور مردم نیز ضربه ضربه وارد می­کند.  در مجموع شرایط نامناسب کنونی  تبعاتی گسترده تر از فشار اقتصادی، کاهش درآمدهای ارزی، و محدود شدن مجاری تجاری غیررسمی به دنبال دارد.

به‌گفته کریمی هر روز اخبار تلخ از ممنوعیت پرواز به کشورهای مختلف، بسته شدن مرزهای زمینی با کشورهای همسایه، جلوگیری از پهلو گرفتن کشتی‌های ایرانی در کویت و ...  به گوش می‌رسد و همه نشان از این می‌دهد که تجارت غیررسمی ایران هم در معرض آسیب جدی است.

او اقتصاد ایران را شبیه شخصی می‌داند که از بیماری قلبی رنج می‌برد و این بار بیماری تنفسی هم او را تهدید می‌کند؛ کرونا مجاری تنفسی اقتصاد بیمار ایران را گرفتار می­‌کند. کرونا برای اقتصاد ایران خیلی پرهزینه خواهد بود. اقتصاد داخلی در بخش‌های خطوط هوایی، هتل‌ها و رستوران‌ها و ... به نحو قابل توجهی از شیوع ویروس کرونا آسیب می‌بیند. با نزدیک شدن به نوروز افزایش خرید و مسافرت می‌توانست بخش‌هایی از اقتصاد را به حرکت درآورد؛ ولی شیوع ویروس مردم را از سفر و خریدها و معاملات غیر ضرور باز می‌دارد و وضعیت رکودی اقتصاد ایران را وخیم‌تر می‌کند.

استاد اقتصاد دانشگاه مازندران معتقد است: باید به این هم توجه داشت که شیوع ویروس کرونا موقتی است؛ آن‌گونه که پزشکان می‌گویند با گرم شدن هوا از بین خواهد رفت. الان کرونا در کره‌جنوبی هم شیوع پیدا کرده ولی هیچ کسی از زمین‌گیر شدن اقتصاد چین و کره جنوبی بحثی به میان نمی‌آورد. 

کریمی معتقد است: آنچه به اقتصاد ما آسیب جدی وارد می‌کند کاهش اعتماد عمومی، پایین آمدن سرمایه اجتماعی، نگرانی نسبت به آینده  و در نتیجه عدم گرایش به سرمایه‌گذاری بلندمدت است. ما باید برای ترمیم شکاف دولت-ملت گام‌های جدی برداریم.

او به لوایح FATF اشاره می‌کند: مدت‌ها کارشناسان، اقتصاددانان، فعالان اقتصادی و بسیاری از مسئولان درباره تبعات قرار گرفتن ایران در لیست سیاه گفتند و تاکید کردند که پیوستن به FATF برای حیات اقتصاد ایران ضروری است؛ و ما نباید خود را در دام تحریم‌های خودخواسته بیاندازیم. ولی هیچ کدام از این هشدارها به جایی نرسید و در نهایت لوایح FATF در مجمع تشخیص مصلحت نظام تأیید نشد و ایران در کنار کره‌شمالی در لیست سیاه FATF قرار گرفت؛ که تبعات منفی بلند مدتی به دنبال خواهد داشت.

به گفته کریمی ما گرفتار مسائلی هستیم که روزبه‌روز بحرانی‌تر می‌شود؛ اما شیوع کرونا هرچقدر هم جدی باشد اما امیدی است که بعد از دو ماه دیگر از بین خواهد رفت، باید برای تغییر شرایط نامطلوب اقتصادی و ایجاد چشم‌اندازی روشن نسبت به آینده و بازگشت اعتماد عمومی اقدامی اساسی صورت گیرد.

منبع: اتاق ایران