عضو جامعه حسابداران رسمی ایران
طرح جامع نظام مالیاتی کشور بدون شک یکی از ابرپروژه‌های ملی و در عین حال یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات در تاریخ کشور محسوب می‌شود که به گفته مجریان طرح، نقشی اساسی در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی و کاهش اتکای درآمدهای دولت به فروش سرمایه‌های ملی دارد. طرحی که در حین پیشرفت، برای پیاده‌سازی و تحقق کامل با ۱۶ چالش جدی و لزوم همکاری نهادهای متعددی مواجه است. خروجی‌های این طرح کلان بسیار متنوع است و از تسهیل و تسریع روند رسیدگی به پرونده مودیان مالیاتی، حذف ارتباط ممیزان و مودیان، مبارزه با فساد، ایجاد شفافیت و... گرفته تا تحقق عدالت مالیاتی، افزایش درآمدهای ملی و شناسایی فراریان مالیاتی و... را شامل می‌شود.
پیدا و پنهان یک طرح جامع
نگاهی به نقاط ضعف و کاستی‌های نظام مالیاتی کشور نشان می‌دهد، تحول نظام مالیاتی همواره موضوع بسیار مهمی برای فعالان دولتی و بخش خصوصی بوده است. ضرورت اجرای این تحول در اسناد بالا دستی و برنامه‌ای کشور نیز به دفعات مورد توجه قرار گرفته است؛ به نحوی که از برنامه سوم توسعه تا برنامه ششم توسعه بر اهمیت و ضرورت اجرای این طرح تاکید شده است. طرح تحول نظام مالیاتی یکی از محورهای اصلی طرح تحول اقتصادی دولت است و براساس آن «طرح جامع مالیاتی» به‌عنوان طرح همه جانبه تحول نظام مالیاتی کشور از دهه پیش در دستور کار سازمان امور مالیاتی کشور قرار داشته است. موفقیت و ایجاد تحول در نظام مالیاتی کشور، نیازمند تعیین اهداف کلانی است که با راه‌اندازی و پرداخت هزینه آن، گام بزرگی در جهت تحول نظام مالیاتی کشور برداشته خواهد شد. وجود نواقص و معضلاتی پیرامون ارائه خدمات مناسب به مودیان، عدم پرداخت مالیات، افزایش شکایات و افزایش حجم فرارهای مالیاتی و... باعث کاهش درآمدهای مالیاتی و افزایش نارضایتی مودیان شده است که با راه‌اندازی طرح جامع مالیاتی می‌توان به برطرف شدن این نواقص در نظام مالیاتی کشور امیدوار بود. در همین راستا بر اهمیت و ضرورت اجرای اهداف طرح جامع در برنامه‌های توسعه و اهداف طرح و راهکارهای دستیابی به آن تاکید شده است. در ادامه به بخشی از اهداف، اهمیت و ضرورت طرح جامع مالیاتی اشاره می‌شود.
نگاهی به مستندات قانونی ضرورت اجرای طرح جامع در برنامه‌های توسعه
برنامه سوم توسعه: بند (پ) ماده (۵۹)
۱- گردآوری و پردازش اطلاعات مربوط به فعالیت‌های اقتصادی مودیان مالیاتی در شبکه فراگیر
۲- توسعه و ترویج روش خوداظهاری در نظام مالیاتی
برنامه چهارم توسعه: ماده (۲) بند (ب) ماده (۹۵)
۱- برقراری انضباط مالی و بودجه‌ای
۲- تامین اعتبارات هزینه‌ای دولت به‌طور کامل از محل درآمدهای مالیاتی
۳- بازتوزیع عادلانه درآمدها
برنامه پنجم توسعه: ماده(۱۱۷) ماده (۱۲۰)
۱- کاهش وابستگی بودجه دولت به درآمدهای نفتی تا پایان برنامه و بودجه
۲- تامین هزینه‌های جاری دولت از محل درآمدهای مالیاتی
راه‌اندازی پایگاه اطلاعات مودیان مالیاتی شامل:
۱- اطلاعات درآمدی و هزینه‌ای اشخاص حقیقی تا پایان برنامه
۲- اشخاص حقوقی حداکثر تا پایان سال دوم برنامه
برنامه ششم توسعه: ماده (۶)
۱- تحقق صرفه‌جویی در هزینه‌های عمومی
۲- اصلاح نظام درآمدی دولت
۳- همچنین قطع وابستگی بودجه به نفت تا پایان اجرای قانون ششم
اهداف طرح جامع و راهکارهای دستیابی
به‌طور کلی طرح جامع مالیاتی دارای سه هدف اصلی افزایش درآمدهای مالیاتی، کاهش هزینه‌های عملیاتی و افزایش رضایت صاحبان کسب و کاربوده است.
افزایش درآمدهای مالیاتی
برای دستیابی به این هدف بر مواردی همچون تجمیع درآمدهای هر مودی، سیستم هوشمند تحلیل درخواست‌ها و ممیزی هدفمند، شبکه یکپارچه ردیابی و ثبت مبادلات، تسهیل پیاده‌سازی انواع جدید مالیات، بهبود و تعالی فرآیندهای شناسایی و تشخیص، جلوگیری از فرار مالیاتی و حذف معافیت‌های غیرضروری تاکید شده است.
کاهش هزینه‌های عملیاتی
در راستای کاهش هزینه‌های مالیاتی نیز راهکارهای مختلفی نظیر گسترش فرهنگ خوداظهاری، تخصیص بهینه منابع، تفویض اختیارات و برون‌سپاری، افزایش کارآیی و بهره‌وری سازمان، بهبود و تعالی فرآیندهای درون سازمان و رفع موانع استفاده از روش‌های الکترونیکی، ایجاد یک سیستم اطلاعات مدیریت در درون سازمان مد نظر بوده است.
افزایش رضایت صاحبان کسب و کار (مودیان مالیاتی)
در اجرای طرح جامع مالیاتی و اجرای روش‌های الکترونیکی (E-Tax) برای افزایش رضایت‌مندی مودیان نکاتی شامل بهره‌گیری از فناوری اطلاعات ایجاد عدالت مالیاتی و اشاعه فرهنگ مالیاتی، اجرای آسان، سریع، دقیق، یکپارچه و فراگیر امور مالیاتی، پیاده‌سازی نظام یکپارچه مالیاتی، ارتقای سطح خدمات به مودیان و ارتقای رضایت شغلی کارکنان سازمان مالیاتی در دستور کار بوده است. به غیر از موارد ذکر شده طرح جامع مالیاتی دارای پروژه‌های مختلفی است که بر اساس چشم‌انداز سازمان و پتانسیل‌های موجود در کشور ۵۲ بسته کاری تدوین شده است. این بسته‌های کاری بر اساس اولویت اجرا ارتباطات با یکدیگر و سایر شاخص‌های در نظر گرفته شده به ۳۲ و در نهایت ۳۷ پروژه تبدیل شد. در حال حاضر ۱۳ سال از کلید خوردن طرح جامع مالیاتی در کشور می‌گذرد، اما براساس واقعیت‌های کنونی هنوز بخش‌هایی از این طرح عملیاتی نشده، به‌طوری که به‌نظر می‌رسد اجرای کامل آن از سال ۱۳۹۸ محقق شود.
مختصات و مولفه‌های طرح جامع مالیاتی در ادارات
استقرار سامانه نرم‌افزاری یکپارچه در یک اداره مالیاتی، نیازمند وجود تامین پیش‌نیازها و زیرساخت‌ها اعم از فنی، انسانی، سازمانی و... بسیاری است. اجرای مجموعه‌ای متنوع از فرآیندهای گوناگون که این زیرساخت‌ها و پیش‌نیازها را فراهم می‌کنند و اداره مالیاتی را برای اجرای سامانه آماده می‌سازند، در قالب پروژه «پیاده‌سازی طرح جامع مالیاتی» تعریف شده‌اند. آنچه در این سند به آن پرداخته می‌شود، جزئیات هریک از فعالیت‌های اجرایی است که با توجه به تجارب پیاده‌سازی در موج‌های اول تا پنجم پیاده‌سازی پروژه و نیز برمبنای آخرین ویرایش برنامه پیاده‌سازی ملی طرح جامع مالیاتی روزآمد شده است.
نگهداری و به‌روزرسانی این سند با توجه به موارد زیر اهمیت بسیاری دارد:
* تکمیل شدن سامانه نرم‌افزاری یکپارچه
* تجارب استقرار سامانه در هر اداره
* تغییرات برنامه پیاده‌سازی طرح جامع مالیاتی در ادارات
* مکانیزم‌های برنامه‌ریزی شده برای اجرای ملی پروژه
در راستای تحقق اهداف سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور، اهداف برنامه‌های توسعه‌ای پنج ساله و در چارچوب طرح تحول اقتصادی دولت به‌عنوان مبنای اصلی تحقق عدالت به ویژه در حوزه مالیات، طرح جامع مالیاتی به‌عنوان برنامه و طرح محوری طرح تحول اقتصادی، برنامه‌ریزی شده و در حال اجراست. در سال ۱۳۸۳، سازمان امور مالیاتی کشور با بهره‌گیری از دانش و تخصص مجموعه‌ای از خبرگان و متخصصان درون‌سازمانی و برون‌سازمانی و همچنین شرکت‌های مشاوره‌ای داخلی و خارجی، طرح جامع مالیاتی را در قالب پنج مجموعه و ۳۲ پروژه تدوین کرد. برخی از پروژه‌های سی و دوگانه صرفا ماهیت مطالعاتی و طراحی داشته، تعدادی شامل مراحل مطالعاتی و پیاده‌سازی بوده و گروهی هم صرفا بر پیاده‌سازی نتایج مطالعات سایر پروژه‌ها تمرکز دارند. پیاده‌سازی آن دسته از پروژه‌های سی و دوگانه طرح جامع مالیاتی که در نهایت به استقرار سامانه نرم‌افزاری یکپارچه در یک اداره مالیاتی منجر می‌شود، در قالب پروژه «پیاده‌سازی طرح جامع مالیاتی در ادارات» تعریف و برنامه‌ریزی شده است که شرح این پروژه‌ها در ادامه می‌آید.
پروژه «طراحی و اجرای آزمایشی سامانه نرم افزاری یکپارچه مالیاتی(ITS)»: این برنامه، پروژه‌ای محوری در طرح جامع مالیاتی است که اکنون پس از مراحل تعیین نیازها، طراحی، ساخت، اجرای نمونه آزمایشی و پیاده‌سازی آزمایشی در مرحله پیاده‌سازی قرار دارد. پروژه استانداردسازی
فرآیندها (PSD): این پروژه با نگرش مودی‌مداری، کلیه فرآیندهای متعدد و متنوع سازمان را شناسایی و با اصلاح یا طراحی و در نهایت استانداردسازی آنها، زمینه لازم را برای مدیریت آگاهانه و مسوولانه سازمان و رضایت مودیان فراهم می‌سازد. پس از استانداردسازی فرآیندها لازم است این فرآیندهای استاندارد شده در ادارات امور مالیاتی پیاده‌سازی شوند. همچنین به دلیل ساختار وظیفه‌ای سامانه نرم‌افزاری یکپارچه مالیاتی، لازم است تا برای پیاده‌سازی آن، ابتدا وظایف امور و رسیدگی کارکنان از یکدیگر تفکیک شوند. این کار در زمان پیاده‌سازی پروژه PSD انجام می‌شود.
تعریف و پیاده‌سازی خدمات مودیان (TSI): این پروژه خدمات مورد نیاز مودیان از طریق کانال‌های مختلف را شناسایی و تعریف کرده و به پیاده‌سازی آنها می‌پردازد. پروژه ارتقای شبکه محلی و گسترده و ارتباطات راه دور (LWT): به دلیل اینکه سامانه نرم‌افزاری یکپارچه مالیاتی یک سامانه تحت وب است؛ یکی از پیش‌نیازهای اصلی اجرا و پیاده‌سازی آن، وجود زیرساخت منسجم شبکه است. این پروژه بر ارتقای زیرساخت شبکه محلی، گسترده و ارتباطات راه دور سازمان تاکید دارد.
شماره شناسایی مودیان (پیاده‌سازی و تخصیص) (TIN۲): برای پیاده‌سازی نرم‌افزار سامانه یکپارچه مالیاتی ضروری است تا تمام مودیان کد شناسه یکتا داشته باشند. داشتن این کد سبب می‌شود تا مودیان مالیاتی در هر مرحله‌ای از فرآیندهای مالیاتی در سامانه یکپارچه مالیاتی قابل ردیابی باشند. از این رو، پس از تعریف این شماره شناسایی یکتا باید این شماره به تمام اشخاص حقیقی و حقوقی تخصیص یابد. فرآیند ثبت نام مودیان که در انتها به تخصیص شماره شناسایی یکتای مودیان می‌انجامد در حقیقت پیاده‌سازی این پروژه محسوب می‌شود.
پروژه تدارک، نصب و تحویل سخت‌افزار نظام یکپارچه مالیاتی (HPI): این پروژه یکی دیگر از پیش‌نیازهای پیاده‌سازی سامانه نرم‌افزاری یکپارچه مالیاتی است. هدف از انجام این پروژه، انجام تمامی مراحل خرید، ساخت، حمل، بازرسی، نصب، راه‌اندازی، آزمایش و تحویل همه تجهیزات سخت‌افزاری است که برای نظام یکپارچه مالیاتی مورد نیاز است.
پروژه طراحی، راه‌اندازی و اجرای دفتر مدیریت تغییر (CMO): هدف از این پروژه آماده‌سازی کارکنان و مودیان سازمان برای اجرای سایر پروژه‌ها و به‌طور کلی اجرای طرح تحول مالیاتی است. برگزاری دوره‌های آموزشی برای آشنایی کارکنان و مسوولان پیاده‌سازی با اهداف و تغییرات مورد انتظار طرح جامع مالیاتی و پروژه‌های سی و دوگانه آن به ویژه پروژه محوری «طراحی و اجرای آزمایشی سامانه نرم‌افزاری یکپارچه مالیاتی» یکی از فعالیت‌هایی است که در این پروژه انجام می‌شود. همچنین ایجاد ساز‌و‌کارهایی در ادارات امور مالیاتی به منظور ایجاد ارتباطی هرچه نزدیک با ستاد طرح جامع مالیاتی برای آماده‌سازی و پشتیبانی آنها در زمان پیاده‌سازی طرح جامع مالیاتی از دیگر فعالیت‌های این پروژه است.
پروژه اجرای آموزش‌های طرح جامع مالیاتی (TTE): برگزاری آموزش‌های فنی طراحی شده و مورد نیاز جهت پیاده‌سازی هریک از پروژه‌های طرح در قالب این پروژه صورت می‌گیرد.
پروژه تبدیل و انتقال داده‌ها (DCT): در این پروژه، داده‌های هویتی مودیانی که طی پروژه TIN۲ ثبت نام و اعتبار سنجی شده‌اند، در سامانه یکپارچه مالیاتی بارگذاری می‌شود. از مهم‌ترین اشکالات نرم‌افزاری طرح جامع مالیاتی عدم تقارن کامل طرح جامع با نرم‌افزار ایریس به‌ویژه در مورد اطلاعات املاک مسکونی کشور و همچنین فقدان یک رابطه اصولی هوشمند بین سیستم نرم افزاری معاملات موضوع ماده ۱۶۹ با مولفه‌های طرح جامع مالیاتی است که در عمل مشکلات عدیده‌ای را برای مودیان و ماموران مالیاتی به وجود آورده که انتظار می‌رود با بازبینی مجدد این مشکلات رفع شود تا رضایت مودیان حاصل شود.
اجرای هر چند ناکامل طرح که مدیون تلاش کارکنان و مدیران سازمان امور مالیاتی کشور است باعث شده برای نخستین بار در تاریخ کشور از سال ۱۳۹۵ درآمدهای مالیاتی از درآمدهای نفتی فزونی گیرد و حدود ۷۰۰ هزار مودی جدید شناسایی و بیش از رکورد مالیاتی در سامانه مالیاتی ثبت شود که بهره‌برداری از آنها هم اکنون هم وجود دارد. برخی نتایج اجرای طرح عبارتند از:
شناسایی حدود ۶۲۴۸ مودی که از کارت بازرگانی سایرین استفاده کرده‌‌اند که از این تعداد مودی، صرفا ۱۳۵۰ مودی واقعی و صاحب کارت بازرگانی بوده‌اند. مالیات دارندگان کارت‌های اجاره‌ای معادل مبلغی در حدود ۵۰۰۰ میلیارد تومان (مالیات و جریمه) بوده است. همچنین با اجرای طرح جامع مالیاتی و اجرای قانون ارزش افزوده بیش از ۳ هزار شرکت کاغذی دروغین شناسایی شده که عمدتا قبل از سال ۱۳۸۵ تاسیس شده‌اند.
از مهر ۱۳۷۸ تا پایان سال ۱۳۹۶ مجموعا معادل مبلغ ۲۱۰ هزار میلیارد تومان مالیات ارزش افزوده وصول شده است. شناسایی هفت شرکت در استان خوزستان که ٣٠ هزار خودرو وارد کردند و ٧٦٠ میلیارد تومان فرار مالیاتی داشتند.
شناسایی ۳۰۴۹ مودی براساس حساب‌های بانکی و مطالبه ۳۰۰/ ۶ میلیارد تومان از آنها.
شناسایی یک خانواده که نزدیک به ٢٠ شرکت صرافی داشته‌اند. شناسایی یک نفر که در سال ۱۳۹۲ فوت کرده اما تا دوسال پس از مرگش در سامانه‌های رسمی به‌نام او خرید و فروش ارز انجام می‌شده است. مشخص شده که ۲۰ درصد مودیان کشور حدود ۸۰ درصد مالیات کشور و ۸۰ درصد باقی‌مانده فقط ۲۰ درصد مالیات را پرداخت می‌کنند. در سال ۱۳۹۵ مبلغ ۳۳۰۰ میلیارد تومان مالیات از افرادی که تاکنون وجهی به سازمان امور مالیاتی پرداخت نمی‌کردند، اخذ شده و در یک گام دیگر، از ۷۷ نفر نیز ۹۹۰ میلیارد تومان دریافت شده است. از اجرای طرح جامع مالیاتی در سال ۱۳۹۴ تاکنون بیش از ۷۰۰ هزار مودی جدید مالیاتی شناسایی و ۹۰۰ میلیون رکورد اطلاعات وارد سامانه شده است.
منبع: دنیای اقتصاد