شنبه, 23 تیر 1397 17:26

فرشاد مومنی: اجرای بدون تنازل قانون اساسی، یگانه راه برون رفت از گرفتاری های کشور

نوشته شده توسط

فرشاد مومنی در گفتگوی اختصاصی با عصر اقتصاد

فرشاد مومنی، علاوه بر فعالیتهای دانشگاهی به عنوان اقتصاددان، به عنوان یک چهره سیاسی نیز شناخته می شود. وی از اعضای سابق حزب جمهوری اسلامی بود و مسئولیت شاخه دانش آموزی آن را بر عهده داشت. او از یاران نزدیک آیت الله شهید دکتر بهشتی بود و همواره به تعلق فکری اش به آن مرحوم اشاره دارد. مومنی در دوران نخست وزیری میرحسین موسوی نیز به عنوان دستیار در کنار میرمصطفی عالی‌نسب، مشاور ارشد اقتصادی موسوی، فعالیت می‌کرد.

 

در این گفتگو فرشاد مومنی، برداشت هایی عمیق از راهگشایی ها و کارکردهای اندیشه ای آیت الله شهید بهشتی و استاد عالی نسب در توسعه ایران امروز ارائه می دهد و به خوبی ما را با نقاط مشترک اندیشه ای دینی و علمی شهید بهشتی و استاد عالی نسب آشنا می سازد.

 

فرشاد مومنی با بیان اینکه مهمترین ویژگی بنیان های اندیشه ای شکل دهنده بحران های موجود این است که از اصول و مبانی آرمان‌های انقلاب اسلامی فاصله گرفته اند،گفت: این فاصله گیری در چهارچوب برنامه تعدیل ساختاری صورت گرفته و به شیوه های گوناگون بنیان های اندیشه ای شکل دهنده انقلاب اسلامی و آن توانایی های که برای اداره پر افتخار دوره جنگ، در نظام ملی ایجاد شده بود را تغییر داد و به سمت یک سلسله اصول و مبانی جدید حرکت کرد که این موارد را می توان جزء به جزء موضوع بحث قرار داد و نشان داد که این اندیشه های وارداتی غیر مبتنی بر بنیان‌های هنجاری و ارزشی جامعه ایران، چگونه ما را از پیگیری اهداف و آرمان های انقلاب اسلامی دور کرد.

 

وی افزود: برای برون رفت از این شرایط به همان اندازه که زیر ذره‌بین قرار دادن بنیان های اندیشه ای شکل دهنده وضع موجود ضروری است، بازنگری بنیادی روی اصول و جهت‌گیری‌های که انقلاب ما را پیروز کرد و باعث دفاع سرافرازانه از میهن شد، هم به عنوان بنیان های اندیشه ای شکل دهنده به وضع مطلوب ضروری است.

 

این استاد دانشگاه گفت: از زمانی که آیت الله شهید دکتر بهشتی از آلمان به ایران برگشتند تا پایان حیات پر برکت ایشان جلسات منظم و ارتباطات اندیشه‌ی بسیار نزدیکی میان این دو استاد وجود داشته است. شرح آن جلسات و مطالبی که فی مابین آنها رد و بدل شده‌، یک موضوع مستقلی است که می توان با تفضیل بیشتر درباره آن صحبت کرد تا  درک درستی از  چگونگی شکل‌گیری آن اندیشه‌های نجات‌بخش کشور داشته باشیم.

 

وی ادامه داد: بنیاد نشر اندیشه و آثار آیت الله شهید بهشتی مستنداتی را در اختیار دارد، که نشان می دهد در جلسات تنظیم جهت‌گیری‌های قانون اساسی جمهوری اسلامی و همینطور جهت‌گیری‌های ناظر بر حل و فصل مشکلات اقتصادی کشور در دولت شهید رجایی و جلسات تدوین مواضع حزب جمهوری اسلامی، دو رکن اصلی تمامی این جلسات شهید بهشتی و استاد علی نسب بودند. در این مستندات، صورت جلسه های متعدد و همین طور کتاب‌های بسیار مهمی که در آن جلسات موضوع مطالعه مشترک گروهی بوده است نیز دیده می شود.

 

این اقتصاددان با اشاره به اینکه کتاب مبانی نظری قانون اساسی یکی از برجسته ترین میراث های اندیشه باقی مانده شهید بهشتی است،گفت: در این کتاب شهید بهشتی این وقوف روش شناختی را از خود به نمایش گذاشت، که پرداختن به امر اقتصادی در اداره جامعه اسلامی به صورت انتزاعی و جدا از یک سلسله اصول و مبانی که سایه سنگین خود را بر روی کل عرصه‌های حیات جمعی انداخته باشد، امکان پذیر نیست. به همین خاطر برای این که درک اشخاصی مانند شهید بهشتی و استاد عالی نسب را از چرایی و چگونگی اتخاذ آن جهت‌گیری‌ها برای اداره اقتصاد کشور متوجه شوید، باید به اندیشه های آنها به صورت سیستمی نگاه کنید. در واقع آن جهت‌گیری‌های اقتصادی، ریشه در بنیان های اندیشه ای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و مناسبات بین المللی این دو استاد دارد و این موارد اساساً از یکدیگر قابل تفکیک نیستند .

 

مومنی تاکید کرد: شهید بهشتی و استاد عالی نسب بصورت جدی و سیستمی قائل به اجرای بدون تنازل قانون اساسی به مثابه یگانه راه برون رفت از گرفتاری هایی کشور بودند. هر دو آنها در دوره بعد از تصویب قانون اساسی حداکثر تلاش خود را کردند که راه را بر برخوردهای نادرست و احیاناً فرصت طلبانه از قانون اساسی ببندند.

 

رئیس موسسه دین و اقتصاد با تاکید بر اینکه پایه های فکری اقتصاد ملی در پرتو نگرش اسلام، در اندیشه‌های شهید بهشتی را می توان در میان آثار و کتاب‌های اقتصادی مهمی که از ایشان منتشر شده است، جستجو کرد، گفت: شهید بهشتی در کتاب پیامبری از نگاهی دیگر، بحث قرآن درباره کرامت انسان را مطرح می کند، ترجمان عملیاتی این مسئله در دوران جمهوری اسلامی به این صورت است که برای عینیت بخشی به کرامت انسانها، باید نظام اقتصادی جمهوری اسلامی به گونه ای تنظیم شود که افراد بتوانند با یک شیفت کار شرافتمندانه از عهده یک زندگی شرافتمندانه، برآیند.

 

تمام دقت نظرها و نکته سنجی هایی که استاد فقید مرحوم میر مصطفی عالی نسب در دوران دفاع مقدس مورد توجه داشتند، یک رکن اصلی آن دیده بانی از همین اصل موضوع بود. شهید بهشتی هم در آثار خود به این نکته اشاره کردند که لازمه عینیت بخشی به کرامت انسانها این است که یک رکن دیگر در برپایی نظام اسلامی در مرکز توجه باشد و آن هم مسئله عدالت اجتماعی است.

 

این اقتصاددان به بررسی اندیشه شهید بهشتی در مورد عدالت اجتماعی، پرداخت وگفت: شهید بهشتی مسئله عدالت اجتماعی را علاوه بر اینکه یک امر اجتماعی می دیدند، آن را یک امر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی هم می دانستند و تمامی این موارد را هم در بنیان های اندیشه ای عدل محوری می دیدند. آیت الله شهید بهشتی درباره عدالت اجتماعی تصریح می فرمایند؛ از دیدگاه اسلامی، عدل اخلاقی زیربنای همه انواع دیگر عدل است.

 

مومنی با تاکید بر اینکه زیر بنای شکل دهنده به مناسبات معطوف به عدالت اجتماعی، عدل اخلاقی است،گفت: در چهار چوب این دیدگاه با  ابزارهای غیر پاک نمی شود آرمان پاکی را محقق کرد. این موارد در کلام امام علی علیه السلام در سیره پیامبر گرامی و در قرآن به شکل های مختلف ذکر شده است.کسانی می توانند رهروان صادق تحقق عدالت اجتماعی باشند که ابتدا ملکه عدل را در رفتار و گفتار خودشان متجلی کنند. اگر کسانی پیدا شوند که عفت کلام نداشتند و متعهد به خودداری از دروغگویی نبودند و به سهولت می‌توانستند ظلم یا فساد کنند، اما در عین حال ادعا و شعار آنها هم عدالت‌خواهی باشد، با توجه به رکن بنیادی اندیشه ای عدالت اجتماعی از دیدگاه شهید بهشتی به سهولت می توان فهمید که آنهایی که این ویژگی‌های دارند و پرچم عدالت در دست گرفتند، صداقت ندارند و به لوازم عدالت اجتماعی عالم نیستند.

 

این استاد دانشگاه تصریح کرد: شهید بهشتی عقل را پیامبر درونی انسانها معرفی می کند و می فرمایند؛ خداوند با در اختیار گذاشتن عقل برای انسان ها دری را باز کرده است که با تکیه بر عقل حتی در غیاب وحی هم می‌توانند بسیاری از امورات خود را به راحتی اداره کند. بحث های که شهید بهشتی در کتاب درخشان و منحصر به فرد پیامبری از نگاه دیگر، درباره رابطه میان عقل، علم و وحی کرده‌اند جز منحصر به فرد ترین صورت بندی ها از موضع اسلامی درباره نوع رابطه میان این سه مؤلفه است.

 

وی افزود: شهید بهشتی در ادامه این بحث بیان می کنند که چگونه بنیان های اندیشه ای عدل محوری ترجمان نفی هرج و مرج فکری در زمینه ارزشهای اخلاقی و اجتماعی است، یعنی همان بحثی که درباره عنصر زیربنایی بودن عدل اخلاقی مطرح می فرمایند در اینجا به این صورت جلوه گر می شود.

 

شهید بهشتی در ادامه می فرمایند؛ این عدل محوری یک پیوند تمام عیاری حتی با جهان پس از مرگ انسان ها و نظام باورهای که ما به عنوان مسلمان در آن زمینه داریم وجود دارد وکسی که به معنای اسلامی کلمه قائل به عدل است، نمی‌تواند انتظار پاداش های بدون عمل را در این دنیا و آخرت داشته باشد.

 

این استاد دانشگاه به بنیان های اندیشه ای عدالت اجتماعی شهید بهشتی در قانون اساسی اشاره کرد و گفت: در چارچوب این طرز نگرش به عدالت اجتماعی، شهید بهشتی در ماجرای تدوین و تصویب قانون اساسی در بند دوم اصل چهل و سوم آن یک ابتکارات عملی را برای برپا کردن مناسبات عادلانه پی ریزی کردند.

 

ایشان در کتاب شریف اقتصاد اسلامی بند ۲ اصل ۴۳ قانون اساسی را به عنوان نظریه وفور عوامل تولید مطرح کنند و در آنجا با جزئیات توضیح دادند که در چارچوب این رویکرد چگونه با موازین اسلامی به صورت عملیاتی در دنیای مدرن کنونی می‌توانیم از‌ ایجاد زمینه های استثمار انسان از انسان، جلوگیری کنیم.

 

بنابراین یک حیطه بسیار جذاب و وسیع بحث این خواهد بود که در آثار شهید بهشتی که جلوه های خودش را در قانون اساسی منعکس کرده است، ببینیم چگونه نظام اسلامی با عدالت اجتماعی پیوند تمام عیار دارد و این عدالت اجتماعی وجوه اندیشه ای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آن از وجه  اقتصادی آن بسیار مهمتر است، بعد بر اساس آن مبانی اندیشه ای تکلیف جنبه اقتصادی هم مشخص می شود. از این زاویه و با آن مبانی زمانی که کتاب شریف بانکداری ربا و مسائل مالی در اسلام را مطالعه می کنید متوجه می شوید که آن سختگیری ها که به نظر شهید بهشتی خداوند در قرآن مجید بر علیه ربا و مناسبات ربوی داشته، چگونه پیوند برقرار کرده است با عدالت اجتماعی. در این کتاب با جزئیات توضیح داده می شود که مبارزه با ربا و مناسبات مربوط به زایندگی پول، یک رکن بزرگ در اندیشه برپایی جامعه آرمانی اسلام است و در آن مبارزه با ربا جایگاه بسیار مهمی دارد.

 

این اقتصاددان با تاکید بر اینکه بنیان های اندیشه ای شهید بهشتی و استاد عالی نسب امروز هم، قدرت توضیح دهندگی مسائل کشور را دارند، گفت: درباره اینکه چرا کشتی اقتصاد ایران به گل نشسته است، شهید بهشتی بنیان‌های اسلامی این مسئله و استاد عالی نسب بنیان‌های علمی مسئله را صورت‌بندی نظری کردند.

 

از طریق ردگیری دقت نظر و حساسیت های شهید بهشتی و استاد عالی نسب، دقیقا می‌توان متوجه شد که پر افتخار ترین دستاوردهای تاریخ اقتصادی ۵۰ ساله اخیر، مربوط به دوره جنگ می باشد.

 

وی افزود: در دوره جنگ بر اساس موازین اسلامی به کرامت انسانها اهمیت داده می شد و مردم با یک شیفت کار شرافتمندانه می‌توانستند از عهده هزینه‌های یک زندگی شرافتمندانه بربیایند، اعتماد تولید کننده‌ها به دولت در بالاترین سطح در دوران جنگ، تحت راهنمایی های استاد فقیه آقای عالی نسب اهتمام می‌شد و منافع تولیدکنندگان و فرودستان به منافع رانت خوارها و واردکنندگان ارجحیت بیشتری داشت. در نتیجه شاهد این بودیم که بی سابقه ترین پیوندهای مبتنی بر اعتماد بین دولت و مردم وجود داشت. در دوران دفاع مقدس فعالیت های داوطلبانه مردم در زمینه بر عهده گرفتن مسئولیت های دولت بالا بود و کشور بسیار کم هزینه تر اداره می شد.

 

این استاد دانشگاه در ادامه سخنان خود به راهکارهای برون رفت از بحرانهای کشور اشاره کرد وگفت: پیشنهاد ما این است که بیایید از بنیان های اندیشه ای اسلامی و علمی اداره اقتصاد کشور در دوران دفاع مقدس رمز گشایی کنید، و آن بایدها و نبایدهایی که در آن دوره رعایت شده است را در دستور کار قرار دهید.

 

یقین داریم که ایران می‌تواند نجات پیدا کند و از این بحران‌ها با سربلندی بیرون بیاید. اما اگر مناسبات همانی باشد که در چارچوب برنامه تعدیل ساختاری مشاهده کردید، یعنی رونق دهی به رانت و فساد تحت عنوان آزادی اقتصادی ایران، اگر این مسیر را ادامه دهد به یقین دائماً بر گستره و عمق مشکلات افزوده خواهد شد.

 

مومنی با تاکید بر اینکه مسیری که در دوران دفاع مقدس طی شد، به ویژه تحت راهنمایی های استاد فقید عالی نسب یک مسیر سخت، سرشار از رنج، مبارزه و خون دل خوردن بود، گفت: زمانی که استاد عالی نسب روی اقتصاد ملی، عدالت اجتماعی و کرامت انسانها پایمردی می کردند طیف غیرمولد به سمت کارهای کثیف غیر اخلاقی هم حرکت می کردند و اقدامات دولت در دوران دفاع مقدس برچسب سوسیالیستی می زدند و انواع اقسام اتهامات و جنگ روانی را بر علیه آقای مهندس موسوی و تیم اقتصادی ایشان در آن زمان به کار می‌بردند، اما زمانی که محک تجربه به میان می آید و ما دستاوردهای عملکردی اقتصاد ایران، در دوران جنگ را با دوره های مشابه قبل و بعد خودش مقایسه می کنیم، می ‌بینیم که این جهت گیری ها همه مبتنی بر اسلام و قانون اساسی بود و اگر همپوشانی هایی هم با سوسیالیسم دارد اصالت با سوسیالیسم نیست، اصالت با اسلام است. اسلام به حکم آنکه به عدالت اجتماعی اهمیت می‌دهد و برای آن یک جایگاه منحصر به فرد قائل است، ناگزیر گرایش های اجتماعی قدرتمند در آموزه های اسلامی وجود دارد.

 

وی ادامه داد: در دوران دفاع مقدس، امنیت حقوق مالکیت هم در بهترین شرایط نسبت به دوره مشابه قبل و بعد خودش قرار داشت. علیرغم شرایط جنگی به اعتبار اینکه در دولت مهندس موسوی تا این اندازه به امنیت حقوق مالکیت بها داده می‌شد، پس باید به آنها برچسب لیبرالی هم بزنند، اگر چنین برچسبی بزنند آن وقت بی مایگی هر دو برچسب آشکار می شود، چون آن اهتمامی که به حقوق مالکیت اشخاص در دوران جنگ تحمیلی وجود داشت مبتنی بر آموزه های اسلامی بود و ربطی به لیبرالیسم نداشت.

 

 عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی تاکید کرد: مگر جز این است که تحت تعالیم پیامبر گرامی و ائمه معصوم گفته می‌شود که اگر انسان مسلمانی در دفاع از مایملک شخصی خود کشته شود، شهید است. بنابراین اگر ما به مالکیت خصوصی اهمیت می‌دهیم و حقوق مالکیت را گرامی می داریم، این تحت تاثیر آموزه‌های لیبرالی نیست بلکه کاملاً اسلام را به عنوان یک سیستم در نظر می گیریم که وقتی جنبه اجرای عملیاتی پیدا می کند، در قالب قانون اساسی جلوه گر می شود.

 

زمانی که شما به سمت اجرای بدون تنازل قانون اساسی حرکت می کنید یعنی بر اساس موازین اسلامی هم عدالت اجتماعی برای شما بسیار حیاتی و غیر قابل صرفنظر کردن می‌شود و هم تعریف و تضمین اجرای کارآمد حقوق مالکیت اشخاص و این به نظر من نیازمند آن است که در یک موقعیت دیگری شرح مبسوط تری بدهیم از خون دلهایی که استاد فقید آقای عالی نسب و جناب آقای مهندس موسوی می خوردند و مثل سربازان راستین اسلام از مرزهای عقیدتی و عملی اسلامی در پرتو قانون اساسی دفاع می کردند و خداوند به آنها این توفیق را داد که علیرغم شرایط جنگی و پیچیدگی‌های بسیار شدیدی که اوضاع در آن زمان داشت، چنین کارنامه پرافتخاری رقم بزنند.

 

من این را میراث اندیشه ای دینی و علمی آیت الله شهید بهشتی و استاد فقید مصطفی عالی نسب می‌دانم که با همت و پایمردی آقای مهندس موسوی جنبه اجرایی و عملیاتی پیدا کرد و امروز هم مایه مباهات و افتخار جمهوری اسلامی است.

آخرین‌ها از فرشاد مومنی

نظر دادن

لطفا دیدگاه خود را درباره این مطلب بنویسید: