ايران باشگاه شكست‌خوردگان را همراهي نمي‌كند
بركشلي در گفت‌وگو با «شرق - شكوفه حبيب‌زاده » از همراهي احتمالي ايران با افزايش سقف توليد اوپك خبر مي‌دهد
اجلاس پيش‌روي اوپك، سرآغاز سقوط اقتصاد آمريكا به جايگاه دوم جهان است
«موافق نيستم كه ايران بخواهد با باشگاه شكست‌خوردگان اوپك مانند ونزوئلا، آنگولا، نيجريه و... در مقابل روسيه يا عربستان قدرت‌نمايى كند... ايران بايد از دوران دهه ١٩٨٠ ميلادى خارج و با برنده‌ها همسو شود. با بازنده‌ها ما فقط براى تاريخ صحبت مى‌كنيم». اين را فريدون بركشلي، رئيس اسبق امور اوپك وزارت نفت و رئيس گروه مطالعات انرژي وين، در گفت‌وگو با «شرق» مي‌گويد. بركشلي يكصدوهفتادوچهارمين نشست اوپك را بي‌نظير مي‌داند و تصميم‌گيري‌ها در آن را سخت. بااين‌حال، معتقد است اوپك و اوپك بزرگ (اوپك به‌همراه روسيه) به‌راحتي تحت‌تأثير آمريكا قرار نمي‌گيرند. به گفته او، آمريكا به‌جد در تلاش است تا بر اين اجلاس براي كاهش قيمت نفت از طريق افزايش سقف توليد اثرگذاري داشته باشد، زيرا آينده‌اش به‌واسطه جنگ يوان نفتي و دلار نفتي به خطر افتاده و در تعبيري اين نكته را اين‌گونه بيان مي‌كند: «اكنون قدرت تقاضا از قدرت عرضه پيشى گرفته است. درحالحاضر، يوان نفتي در حال پيشي‌گرفتن از دلار نفتي است و اين مسئله ترامپ را سخت پريشان كرده است... جنگ تجارى واقعى همين‌جاست. اگر پترو يوان، جاى پترو دلار را بگيرد، تقريبا فاتحه اقتصاد برتر آمريكا خوانده است. اين اجلاس سرآغاز سقوط اقتصاد آمريكا به جايگاه دوم جهانى است». بااين‌حال، بركشلي معتقد است به سبب وضعيت خطيري كه براي نفت آمريكا در حال رخ‌دادن است و درعينحال رقابت سنگين نفت خام اورال روسيه، نفت خام سبك و سنگين ايران و عربستان و همچنين نفت سنتي آمريكا، موجب شده است كه رقباي ايران جملگي در آرزوى تحريم فراگير نفتى ايران و جايگزينى بازار ايران لحظه‌شمارى كنند.
فکر می‌کنید این دوره نشست اوپک از چه موضوعی بیشتر متأثر باشد؟
24 كشور توليدكننده نفت خام اوپك و خارج از اوپك در آوريل ٢٠١٥، به دنبال ماه‌ها رايزنى و تبادل‌نظر به يك تصميم تاريخى رسيدند. اين ٢٤ كشور كه بيش از ٧٠درصد نفت خام معامله‌شده را در اختيار دارند، تصميم گرفتند به‌طور جمعى و بر اساس سهم هريك در بازار، معادل 1.8ميليون بشكه در روز از توليد جمعى خود بكاهند. تجمع اوپك و غيراوپك كه اكنون اوپك بزرگ خوانده مى‌شود، خيلى خوب عمل كرد و توانست با خويشتن‌دارى، از ميزان ذخاير جمعى كشورهاى صنعتى كاسته و توازن عرضه و تقاضا را در بازار برقرار كند. اعضاي سازمان بزرگ اوپك حتى ميزان كاهش توليد را بيش از ميزان توافق‌شده كاهش دادند و بازار جهانى نفت پس از هفت سال به تعادل رسيد و قيمت‌ها نیز با سرعتى فراتر از آنچه پيش‌تر پيش‌بينى شده بود، افزايش پيدا كرد. حالا اوپك بزرگ با يك سؤال مقدر مواجه است: بعد چه؟ توليدكنندگان چه زمينه‌اى براى همكارى دارند؟
با توجه به تحریم‌هایی که آمریکا مجدد علیه ایران راه انداخته، چقدر هیئت ایرانی به این دوره نشست اوپک اقبال نشان خواهند داد؟
جمهورى اسلامى ايران از ارديبهشت سال ١٣٥٨ تحت تحريم نفتى بوده است و البته تحريم‌ها ماهيت، ساختار و جزئيات متفاوتى داشته‌اند. از زمانى كه تحريم‌هاى نفتى به شوراى امنيت سازمان ملل كشيده شد و ابعاد بين‌المللى پيدا كرد، دشوارى‌هاى مقابله با آن نیز تغيير كرد؛ اما آن مرحله سپرى شده و شرايط نسبت به گذشته تغيير كرده است. اعضاي سازمان اوپك شامل اوپك گسترش‌يافته كنونى، مقوله تحريم جمهورى اسلامى را جدى تلقى نمى‌كنند. اوپك يك سازمان تخصصى تكامل‌يافته است و در دورانى به توافق‌هاى مهم و تاريخى دست پيدا كرد كه عملا برخى اعضاي سازمان، بخشى از خاك عضو ديگرى را تحت اشغال خود داشتند يا در جنگى طاقت‌فرسا درگير بودند. بنابراين اختلافات و كشمكش‌هاى ژئوپليتيك كنونى مانع مهمى در اجماع براى مديريت بازار نفت به حساب نمى‌آيند.
فضای اجلاس تا چه اندازه سیاسی خواهد شد؟
بازار نفت، سياست و كشمكش‌هاى منطقه‌اى در بازار جهانى نفت همواره با هم عجين بوده‌اند. اين اجلاس شايد از همين جنبه كم‌نظير است. چند عامل به اين پديده دامن زده است؛ حضور روسيه به‌عنوان بزرگ‌ترين توليدكننده نفت خام سازمان اوپك بزرگ كه اكنون با اختلاف بيش از يك ميليون بشكه در روز از عربستان پيشى گرفته است. روسيه در کل كشورى است كه كمتر مقوله آن از سياست جداست. دوم، ظهور پديده نفت شيل كه ميزان آن از يك ميليون بشكه در روز در سال ٢٠١٣ به بيش از هفت ميليون بشكه در روز رسيده و تمام توليدكنندگان نفت‌هاى متعارف را نگران كرده است. سوم، شرايط نابسامان عربستان سعودى كه در واقع دنيا را نگران کرده است. از طرفي هم شخص پرزيدنت ترامپ و نگرش درك‌نشدنی او درباره نفت خام‌‌های متعارف آمريكا و نفت خام شيل. پرزيدنت ترامپ خود سهام‌دار و طرفدار نفت خام‌هاى سنتى و متعارف است كه در مالكيت غول‌هاى نفتى است. نفت خام شيل را شركت‌هاى كوچك و متوسط در اختيار دارند كه با اقبال پرزيدنت ترامپ و دوستان او مواجه نيستند. نفت خام اورال روسيه و نفت خام سبك و سنگين ايران، رقيب سنگين عربستان هستند. بنابراين همه در آرزوى تحريم فراگير نفتى ايران و جايگزينى بازار ايران لحظه‌شمارى مى‌كنند.
تحلیل شما از نتیجه مذاکرات در اجلاس چیست؟
به نظر نمى‌رسد اوپك بزرگ از هم بپاشد. حالا كه بازار به تعادل نسبى رسيده، توليدكنندگان مى‌توانند در يك تصميم جمعى، درصدى از رقم كاهش جمعى خود بكاهند. سازمان بالغ است و اقدامات عجولانه نمى‌كند. كاهش توليد از رقم 1.8 ميليون بشكه به يك ميليون بشكه در روز معقول است. البته اين كاهش شامل ايران نيست؛ زيرا در حال حاضر جمهورى اسلامى ايران از شمول سهميه‌بندى خارج است.
پيش‌بيني شما درباره چگونگي برگزاري اين دوره از نشست اوپک چيست؟
بديهي است كه كشورهاى داراى ظرفيت مازاد، خواهان افزايش توليد و ارتقاي سهم خود در بازار هستند. امارات متحده عربى، كويت و روسيه ظرفيت مازاد دارند. بقيه فاقد ظرفيت مازاد يا دارای ظرفيت مازاد ناچيزى هستند. در حقيقت فقدان سرمايه‌گذارى در سال‌هاي اخير، توليدكنندگان را از ظرفيت‌سازى محروم كرده است. آمريكا با تحريم كشورها، فرصت سرمايه‌گذارى را از كشورهاى اوپك گرفته و اروپا را در چنبره وابستگى به خود قرار داده است. از اين زاويه، آمريكا و روسيه هم‌آوازند.
يارگيري‌ها چگونه خواهد بود؟
بى‌شك، جمهورى اسلامى ايران، رهبرى كشورهاى داراى ظرفيت محدود را همواره عهده‌دار بوده است؛ اما براى ايران، حضورى جدى و مؤثر در تصميم‌سازى‌هاى اوپك مهم است. در سازمان اوپك قدرت از آنِ بشكه‌هاست. كشورها و اعضا در اندازه و قدوقواره بشكه‌هاى خود قدرت‌نمايى مى‌كنند؛ اما ايران هميشه مستثنا بوده است و به يمن اعتبار سياسى و منطقه‌اى خود، فراتر از ظرفيت توليد در مديريت سازمان نقش دارد. بنابراين من موافق نيستم كه ايران بخواهد با باشگاه شكست‌خوردگان اوپك مانند ونزوئلا، آنگولا، نيجريه و... در مقابل روسيه يا عربستان قدرت‌نمايى كند.
حرف ترامپ كه نشان‌دهنده حمايت از افزايش توليد بود، چقدر مي‌تواند همراهي عربستان به‌عنوان هم‌پيمان را به دنبال داشته باشد. ديگر كشورها چطور؟
البته امروز آمريكا از يك واردكننده نفت به صادر‌كننده تبديل شده و چون شيل‌اويل نفت سبكى است، آسيايى‌ها به آن علاقه‌مندند؛ با‌این‌حال آمريكا همچنان يك واردكننده بزرگ است، زيرا پالايشگاه‌ها نفت خام‌هاى متنوعى مصرف مى‌كنند، بنابراين نفت شيل الزاما آمريكا را از مصرف نفت وارداتي بى‌نياز نكرده است. درعينحال نفت شيل عمر توليدى كوتاهى در حدود شش تا هفت سال دارد. بنابراين او منبع توليد و عرضه نفت خامِ قابل اعتمادى نيست. در‌هر‌حال الان يك موضوع واقعا جدى هم پيش آمده؛ جنگ اقتصادى آمريكا و چين. آمريكا روى تعدادى از واردات از چين تعرفه اعمال كرده و چين هم عملِ متقابل به‌مثل كرده است؛ بدين معنا كه خيلى از اقلام وارداتى چين به آمريكا در صنعت نفت حالا با تعرفه‌هاى جديد براى آمريكا خيلى گران تمام مى‌شوند. در نتيجه توليد نفت آمريكا گران تمام مى‌شود، بنابراين آمريكا نيازمند قيمت‌هاى بالاتر نفت است. موضوع خيلى مهم ديگر آن است كه اكنون قدرت تقاضا از قدرت عرضه پيشى گرفته است. درحالحاضر، يوان نفتي در حال پيشي‌گرفتن از دلار نفتي است؛ يعنى آن چيزى كه ما سال‌ها حرفش را زديم، در حال تحقق است و ترامپ را سخت پريشان كرده است. به‌اين‌ترتيب اكنون قدرت از آن مصرف‌كننده است و بازار در حال تغيير. جنگ تجارى واقعى همين‌جاست. اگر پترو يوان، جاى پترو دلار را بگيرد، تقريبا فاتحه اقتصاد برتر آمريكا خوانده است. اين اجلاس سرآغاز سقوط اقتصاد آمريكا به جايگاه دوم جهانى است.
به همین دلیل ترامپ درصدد است که نفوذ کند و سقف تولید را افزایش دهد؟
بله. عربستان و آمريكا، متحدان استراتژيك‌اند ولى نه در نفت. نمى‌خواهم سوءتفاهم شود اما ايران و آمريكا در نفت با هم استراتژيك‌تر هستند تا عربستان. ظرفيت مازاد عربستان بسيار ناچيز است؛ به‌نوعي ديگر ظرفيت مازاد ندارد. اكنون فقط روسيه ظرفيت مازاد دارد. بنابراين انتظار آمريكا از عربستان بى‌جاست. البته امارات و كويت قدرى ظرفيت مازاد دارند. بنابراين آمريكا چاره‌اى جز سازش با روسيه ندارد، زيرا بايد اروپا را از نظر انرژى تحت فشار بگذارد.
تا بتواند به واکنش اروپا به جنگ تعرفه پاسخ بدهد؟
بله و البته ساير عوامل.
با توجه به تويیت‌های اخیر ترامپ که دلخوری اوپک و حتی عربستان را که پشت پرده با آمریکا قول و قراري گذاشته بود، به دنبال داشت، عکس‌العمل اوپک در قبال افزایش سقف تولید چه خواهد بود؟
روسيه بودجه سالانه خود را روى قيمت نفت ٤٠دلار در بشكه بسته است. عربستان قيمت نفت خود را با ٦٠دلار در بشكه تنظيم كرده است. عربستان براى سال ٢٠٢٠ قصد دارد آرامكو را خصوصى كند، بنابراين خواهان قيمت نفت در چنين رقمى است. به‌علاوه عربستان در دو سال گذشته ٣٥٠ميليارد دلار از ذخاير ارزى خود را مصرف كرده و اكنون سخت نيازمند پول است. برعكس روسيه به سهم بازار نياز دارد و مى‌خواهد شيل را از بازار خارج كند. بنابراين روسيه و عربستان كاملا از دو زاويه مختلف بازار نفت را زير نظر دارند. در درازمدت رقيب اصلى عربستان در اوپك عراق است كه مى‌كوشد از ايران و عربستان پيشى بگيرد. منظورم اين است كه دوستى‌ها و اختلافات بيرون اوپكى با سياست‌هاى صحن اوپك تفاوت دارند.
ايران در ابتدا قطعا با افزايش توليد مخالفت مي‌كند، اما در نهايت آيا با افزايش سقف توليد موافقت مي‌كند؟
ايران بايد از دوران دهه ١٩٨٠ ميلادى خارج شود. با برنده‌ها همسو شود. با بازنده‌ها ما فقط براى تاريخ صحبت مى‌كنيم.
این کار را خواهد کرد؟
مى‌پذيريم. ما كشور معاف از سهميه‌ايم. ما بايد به متوسط سه سال آخر، يعنى دوران تحريم برسيم؛ بين سه ميليون تا سه ميليون و 100هزار بشكه در روز. اما در كل تا ايران به پنج ميليون بشكه در روز نرسد، كارى نمى‌تواند بكند. از سال ١٩٨٢ تمام وزراى نفت گفتند چهار ميليون بشكه در روز توليد مي‌كنند اما نتوانستند. ايران بدون توليد پنج ميليون بشكه در روز نمي‌تواند در سهم‌بندي‌ها كاري كند و قدرت اثرگذاري قابل توجهي داشته باشد. البته در دوران آقاى زنگنه توليد نفت در مدت كوتاهي از چهار ميليون بشكه در روز عبور كرد. اما نبايد فراموش كرد كه در اوپك، قدرت از آن بشكه‌هاست.