حسن سبحانی  

استاد اقتصاد دانشگاه تهران

 امور به خصوص اجتماعی ما، به نحوی رقم خورده است که به اصطلاح "همه چیزمان به همه چیزمان می آید". منتهی بعضی از این امور برایمان ملموس تر از بقیه است و نسبت به آن واکنش سریع تری انجام می دهیم و بعضی از امور دیگر جز برای خبره ها (که عمدتا هم به حرف و کلامشان توجه نمی شود) برای دیگران ملموس نمی باشد و لذا سال ها و دهه ها از آن ها می گذرد اما مشمول واکنشی راهگشا از سوی متولیان امور واقع نمی شوند هر چند آثار مخرب خود را به همه وجوه زندگی جمعی و انفرادی ملت تسری می دهند.

 به عبارت دیگر اگر ناکارآمدی در احداث ساختمان های مقاوم و بی مسئولیتی در به سامان رساندن اموری که بر عهده می گیریم را باید وقوع زلزله ای با شدت کم و یا زیاد بر ملا سازد و نشان دهد خیلی از مواردی که برای روز حادثه باید مددرسان باشند خود در هجوم حوادث زودتر از بقیه نابود و یا ناتوان می شوند ، اما همه امور این ویژگی را ندارند  و با اینکه مشمول زلزله های ویرانگری هستند اما به دلیل ناملموس بودن و غیرشفاف بودن برای همگان، نشانه های همگان فهمی همچون تخریب ساختمان ها را به جای نمی گذارند تا بر میزان ناکارآمدی دولت ها و مجالس در ادوار مختلف گواهی دهند و احتمالا نوعی مقاوم سازی در خود را تجربه نمایند

بودجه دولت ها یکی از مصادیق همین مواردی است که ضمن اینکه مملو از نارسائی و ناکارآمدی و سوء مدیریت است اما همگان چندان مشکلات آن را احساس نمی کنند. برای اثبات این ادعا لازم نیست به دهه های متوالی بر گردیم که در هر سال بودجه ای آن، تا چه اندازه از ضرورت اصلاحات بودجه ای سخن رفته است و تا چه اندازه های بیشتری گوش شنوائی برای اقدام به آن ها وجود نداشته و یا خود را به نشنیدن زده است . تا اینکه آن ندانم کاری ها بودجه دولت را ، به شرایطی تقریبا غیر قابل اصلاح کشانده است. لااقل در مورد این حقیر می توانم شهادت بدهم که در زمان بررسی های بودجه ای در مجلس، همه ساله از کثرت رنجی که معطوف به بی توجهی و یا جهالت نسبت به اصلاحات بودجه ای تحمل می کردم سر از بیمارستان و  نوار قلب و تست ورزش و ... در می آوردم. اما مسئولان ذیربط عمدتا، ناخواسته در بدتر کردن شرایط بودجه می کوشیدند و معدود افرادی هم که همدردی می کردند با گفتن این کلام که اصلاحات بودجه ای لازم است اما باید برای وقتی دیگر بماند تا کاری اصولی بکنیم. از زیر بار مسئولیت اصلاحات بودجه در موقع خودش، شانه خالی می کردند و با توجه به وجود انبوهی از مشکلات، زمان بررسی اصولی بودجه هم هیچگاه فرا نمی رسید.

بر مبنای اینگونه مدیریت امور مالی دولت ها، اکنون کار به جائی رسیده است که بر اساس آمار های رسمی بانک مرکزی در ششماه اول سال 1396، کسری تراز عملیاتی بودجه دولت که مصوب بوده است 40600 میلیارد تومان باشد به 55200 میلیارد تومان افزایش یافته و این در حالی است که فقط 21/5 درصد اعتبارات عمرانی ششماهه اول تخصیص یافته است. اگر رسیدن فصل سرما را در کشور مد نظر بگیریم متوجه عمق فاجعه ناتوانی دولت در اختصاص اعتبار عمرانی خواهیم شد. همچنین قابل توجه است که 25 درصد از درآمد های مالیاتی ششماهه اول، فقط از مالیات بر ارزش افزوده تامین شده است یعنی همان مالیاتی که بر عکس عنوان آن، فقط از مصرف کننده نهائی گرفته می شود. این مالیات 54 درصد مالیات های غیر مستقیم را پوشش می دهد.

 آیا اراده ای نگران، بازسازی تخریب های ناشی از زلزله های مداوم بودجه ای را، که پرداختن به آن، عقلانیت و شهامت و فداکاری می طلبد و هیچگاه مورد شکار قلم و تصویر خبرنگاران هم نخواهد بود را، به تامل خواهد نشست؟

@hassan_sobhani