تعدادی از مدرسان اقتصاد به بررسی دیدگاه‌های انگس دیتون، برنده جایزه نوبل اقتصاد 2015 پرداختند و روش دیتون را برای بررسی تبعیض بین فرزندان دختر و پسر درون خانوار شرح دادند.
فاطمه شیرزادی: عصر سه‌شنبه دوازدهم آبان ماه، نشست بررسی دیدگاه‌های انگس دیتون، برنده جایزه نوبل اقتصاد 2015، در دانشگاه خوارزمی برگزار شد.
طبق اعلام قبلی برگزارکنندگان، قرار بود حسین راغفر، عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا، در این نشست سخنرانی داشته باشد، اما در نیمه‌های جلسه گفته شد گویا این مدرس دانشگاه به اشتباه به جای دیگری رفته و در نهایت نشست بدون حضور این مهمان ویژه برگزار شد؛ نشستی که بیشتر به کلاس‌های درس اقتصادسنجی و اقتصاد خرد شباهت داشت و مخاطب سخنرانان هم دانشجویانی بودند که در انتهای سالن، مثل دانشجوهای ته کلاس، هر چند دقیقه یک بار صدای پچ پچ و بعد خنده‌هایشان بلند می‌شد.
به گزارش اقتصادنیوز، محل در نظر گرفته شده برای نشست، سالن فرهیختگان دانشکده مدیریت دانشگاه خوارزمی بود که گنجایشی برای حدود 100 نفر داشت، اما تعداد حاضران از ظرفیت سالن هم کمتر بود.
نشست بررسی دیدگاه‌های انگس دیتون که اجرای آن را مرتضی اسدی، عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی، بر عهده داشت، با سخنرانی محمدرضا منجذب، دیگر عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی، آغاز شد که بخش اصلی سخنانش را به ارائه توضیحات اولیه درباره فقر، تعریف خط فقر و انواع آن اختصاص داد.
او سپس درباره دلایل کسب جایزه نوبل توسط دیتون گفت: او در کتاب «رهایی بزرگ: سلامت، ثروت و ریشه‌های نابرابری» بحث‌هایی دارد درباره اینکه مثلاً به جای اینکه بگوییم هر نفر باید در روز 2500 کالری مصرف کند که دچار سوء تغذیه نشود، باید شاخص‌هایی برای اندازه‌گیری سلامت افراد در نظر بگیریم.
منجذب با اشاره به اینکه دیتون راجع به تله فقر صحبت کرده که فقرا ممکن است فقیرتر شوند، افزود: متأسفانه در سال‌های اخیر با اینکه دنیا ثروتمندتر شده، در بعضی مناطق دنیا فقر گسترش بیشتری داشته است.
دیتون به واسطه جنجال پیکتی نوبل گرفت
به گزارش اقتصادنیوز، در بخش دیگری از این نشست علی دینی، عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، با موضوع «تفاوت‌های نظری و فلسفی بین نظرات دیتون و آمارتیا سن» سخنرانی کرد و گفت: آمارتیا سن در سال 1998 برای مطالعاتش درباره رفاه و فقر نوبل اقتصاد گرفت و جایزه دیتون، دومین جایزه‌ای است که به موضوع فقر داده می‌شود. اینکه در این شرایط به دیتون جایزه نوبل داده می‌شود خیلی مهم است. احتمالاً اعطای این جایزه به دیتون به دلیل جنجالی است که با انتشار کتاب «سرمایه در قرن بیست و یکم» اثر توماس پیکتی به پا شد؛ کتابی که بیش از دو میلیون نسخه فروش داشته و بسیاری از بزرگان علم اقتصاد آن را ستایش کرده‌اند.
او در بخش دیگری از سخنانش درباره مطالعات دیتون پیرامون فقر به روش‌های بررسی فقر اشاره کرد و گفت: یک روش بررسی فقر روش مطالعه میدانی است که می‌تواند در مناطق کوچک مثل روستاهای هند کاربرد داشته باشد. البته در این روش باید اطلاعاتی را که افراد می‌دهند راستی‌آزمایی کنیم چون افراد ممکن است به امید دریافت کمک‌های بیشتر اطلاعات نادرستی ارائه کنند. روش دیگر بررسی فقر بر اساس کالری مصرفی مثلا تا 2200 کالری است.
دینی افزود: حرف دیتون این است که ممکن است فردی مصرف بعضی از ترکیبات غذایی را ترجیح ندهد. بنابراین بهتر است ببینیم فرد برای مصرف این میزان کالری به چه میزان درآمد نیاز دارد و خط فقر را بر اساس این درآمد تعریف کنیم.
او همچنین با معرفی دیتون به عنوان یک اقتصاددان کمّی‌کار گفت: دیتون به تولید داده بهای بسیاری می‌دهد، به استفاده از داده‌هایی که به صورت رسمی تولید می‌شود چندان بهایی نمی‌دهد و می‌گوید ما باید تا جایی که می‌توانیم داده تولید کنیم و این داده‌ها باید تا جای ممکن ریز باشند. در نهایت از جمع این داده‌های ریز اطلاعات بهتری به دست می‌آید نسبت به زمانی که اطلاعات بر مبنای میانگین‌های آماری تولید می‌شود.
خط فقر سیاسی است؟
دینی همچنین گفت: نکته جالب دیگر این است که می‌گوید خطوط فقر به همان اندازه که علمی است، سیاسی است؛ یعنی معمولاً سیستم‌های حاکمیتی در همه جای دنیا تمایل دارند خط فقر در شهر را بالاتر بگیرند در حالی که خط فقر در شهر بر مبنای میزان مصرف انرژی بایستی کمتر باشد.
او سپس اظهار کرد: موضوع دیگر در آرای دیتون رابطه فقر و رشد اقتصادی است. دیتون این موضوع را که افزایش رشد اقتصادی فقر را کاهش می‌دهد رد می‌کند. این موضوع به توزیع منافع رشد بستگی دارد؛ یعنی اگر افزایش رشد اقتصادی با توزیع درآمد عادلانه همراه نباشد، ممکن است فقر بدون تغییر بماند یا حتی افزایش پیدا کند.
به گزارش اقتصادنیوز، دینی همچنین درباره کتاب «رهایی بزرگ: سلامت، ثروت و ریشه‌های نابرابری» اثر دیتون گفت: این کتاب در سال 2013 منتشر شده، اکونومیست هم همان موقع آن را به عنوان یکی از بهترین کتاب‌های سال معرفی کرده بود ولی معمولاً تا جایزه نوبل نیاید آثار هم خیلی دیده نمی‌شود. حالا که دیتون نوبل گرفته درباره این کتاب بحث زیاد است. این کتاب می‌خواهد به سؤالاتی پاسخ بدهد مانند اینکه چرا این شکاف عظیم وجود دارد و فقر شدید در کنار رشد قابل توجه کشورهای در حال توسعه وجود دارد.
او در ادامه گفت: بحث او این است که همه چیز در نهایت به مسأله سیاسی، ظرفیت دولت‌ها و کیفیت نهادها برمی‌گردد. اگر نهادها کیفیت خوبی داشته باشند می‌توانند سیاست‌گذاری‌های خوبی برای حوزه بهداشت، درمان و آموزش داشته باشند. در نتیجه رشد همراه با توزیع عادلانه درآمد بیشتر می‌شود و در تحلیل نهایی فقر می‌تواند کاهش پیدا کند. اینجا موضعش به کتاب «چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟» به قلم دارون عجم اوغلو و جیمز رابینسون بسیار نزدیک می‌شود. تقریبا در این کتاب هم دیتون به مطالعاتی که دارون عجم اوغلو و جیمز رابینسون ارجاعات زیادی می‌دهد. «چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟» هم همین فرضیه را تأیید می‌کند که علت اصلی تفاوت عملکرد رشد اقتصادی در دو - سه قرن اخیر به مسأله سیاست برمی‌گردد و دیتون نیز همین این بحث را تأیید می‌کند.
جاده و راه آهن منجر به توسعه می‌شود؟
در بخش دیگری از این نشست، غلامرضا کشاورز، عضو هیأت علمی دانشگاه شریف، در سخنانی به بررسی «experimental econometrics» (اقتصادسنجی آزمایشی یا تجربی) و «Structural econometrics» (اقتصاد سنجی ساختارگرا) پرداخت.
او اظهار کرد: ما نمی‌خواهیم بگوییم کدام پروژه بانک جهانی در کشورهای دیگر باعث توسعه شده است، به دنبال اندازه‌گیری اثر یک پروژه بر توسعه و رفاه هستیم. آیا واقعاً وجود جاده و راه آهن می‌تواند به آبادی یک منطقه منجر شود؟ دیتون به دنبال پاسخ به چنین سؤالاتی است.
روش دیتون برای بررسی تبعیض جنسیتی
در این نشست همچنین علی‌اکبر خسروی‌نژاد، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد، با اشاره به پژوهش‌های دیتون پیرامون مصرف، گفت: اهمیت مصرف به این دلیل است که تعیین‌کننده رفاه، توزیع میان افراد، بزرگ‌ترین جزء تقاضای کل و همچنین تعیین‌کننده پس‌انداز است. وقتی مصرف را تعیین می‌کنیم، می‌توانیم پس‌انداز و در نتیجه سرمایه‌گذاری را تعیین کنیم و این ارتباطی بین مصرف از این طریق با مسأله رشد و توسعه اقتصادی در آرای دیتون است.
او در ادامه دستاوردهای علمی دیتون را به این ترتیب برشمرد:
1) پژوهش در حوزه سیستم‌های معادلات تقاضا و برآورد آن برای کلیه کالاها در سبد مصرفی خانوار 2) تحقیق درباره مصرف جمعی، زمینه‌ای برای انقلاب اقتصاد خرد
3) استفاده از داده‌های خانوار در کشورهای در حال توسعه بخصوص داده‌های مربوط به مصرف برای اندازه‌گیری استاندارد سطح زندگی.
خسروی‌نژاد در بخش دیگری از سخنانش به موضوع تبعیض درون خانوار در کارهای دیتون پرداخت و گفت: سؤالی وجود داشت که آیا دختران نسبت به پسران منابع کمتری ایجاد می‌کنند؟ شواهد قوی مبنی بر وجود تبعیض جنسیتی درون خانوار علیه دختران در کشورهای در حال توسعه وجود داشت. دیتون راه حلی مبتکرانه با استفاده از داده‌های مصرف خانوار ایجاد کرد و بر اساس آن یک برآورد غیرمستقیم از این موضوع داشت که آیا به دختران منابع کمتری داده می‌شود و بعد هم دختران منابع کمتری ایجاد می‌کنند؟
او یادآور شد: کار به این صورت است که یک گروه هزینه‌های خانوار را با تولد فرزند پسر ثبت کنند و همین کار را با تولد فرزند دختر هم انجام دهند. این خانوارها را دنبال کنیم که هزینه‌های بزرگسال خانوارهایی که فرزند پسر داشته‌اند، چقدر کاهش پیدا کرده است و آنها که فرزند دختر دارند چطور؟ می‌دانید وقتی فرزندی در خانوار به دنیا می‌آید هزینه‌های بزرگسال کاهش پیدا می‌کند. اگر تفاوت این دو را با هم مقایسه کنیم می‌توانیم به بحث تبعیض برسیم. موضوع بسیار خوبی است و می‌توان در ایران آن را بررسی کرد.
منبع: اقتصادنیوز
گزارش تصویری نشست بررسی دیدگاه‌های برنده جایزه نوبل اقتصاد 2015