پروژه ناتمام بورس ارز که زمزمه‌های آن از سال 1391 به گوش می‌رسید از سوی بعضی از تحلیل‌گران شکست خورده نامیده شده است. اما موافقان آن هم چنان از این طرح دفاع می‌کنند بطوری که این روزها کفه ترازوی موافقان بورس ارز چنان سنگینی می‌کند که حتی برخی از معامله‌گران آزاد ارز خبر از جستجوی شان برای شغلی دیگر می‌دهند.

بورس ارز طرح پیشنهادی بود که چهار سال پیش ارایه شد. در اواخر مرداد سال 1391 همزمان با نوسانی شدن قیمت ارز، دولت محمود احمدی‌نژاد بدنبال یافتن راهکاری برای تعادل در قیمت ارز شد. ایده‌ای که به گفته رییس کل بانک مرکزی وقت قرار بود در آبان ماه کلید بخورد اما به ناگاه طی بخشنامه‌ای از سوی دولت در آذر ماه همان سال، مرکز مبادلات ارز جایگزین آن شد.

دیری نپایید که کارکرد اتاق مبادلات ارزی منجر به تعیین شدن نرخ تازه‌ای برای نرخ ارز توافقی شد و قیمت‌ها در این مرکز نسبت به نرخ ارز مرجع با افزایش دو برابری همراه شدند. بدین خاطر بسیاری از صادر کنندگان حاضر به فعالیت در این مرکز نشدند. چرا که در اتاق مبادلات ارزی این بانک مرکزی است که قیمت‌ها را تعیین می‌کرد درحالی که گفته می‌شود در بورس ارز عرضه و تقاضا تعیین کننده قیمت خواهد بود.

از این رو تفسیر تحلیل‌گران از تعیین قیمت ارز در مرکز مبادلات به تسلیم شدن دولت در مقابل بازار ارز تیر خلاص را روانه طرح جایگزینی بورس ارز کرد.

پرونده مختومه بورس ارز اما امروز با سخنان یکی از مدافعان اصلی اش دوباره باز شده است. جایی که نایب رییس کمیسیون اقتصادی مجلس در مصاحبه‌ای راه‌اندازی بورس ارز را مدیریت ارز در کشور خوانده است.

پیش از این طی بررسی لایحه بودجه 1392، بورس ارز در صحن علنی خانه ملت از سوی نایب رییس کمیسیون اقتصادی مجلس مطرح شده بود. طرحی که مخالف اصلی آن دولت بود و با اعلام مخالفت یکی از نمایندگان مبنی بر این که راه‌اندازی بورس ارز در شرایط تحریم کار درستی نیست و باعث افزایش تقاضا و قیمت می شود با 113 رای مخالف به تصویب نرسید.

چگونگی آغاز بکار این طرح به گفته رییس سازمان بورس و اوراق بهادار تهران پس از همکاری بانک مرکزی، سیستم بانکی و صرافی‌های مجاز در حوزه ارز، قابل اجرایی بود. وی حدود دو ماه پیش در مصاحبه‌ای با ایسنا گقته بود که در ابتدای تاسیس بورس ارز سعی خواهد شد بازاری مانند سکه و طلا بهمراه تابلو مجزایی در یکی از بورس‌های کشور راه‌اندازی شود.

محمد فطانت هم چنین از اوراق آتیه مشتقه ارزی طراحی شده‌ای خبر داده بود که با انتشار آن نوید آرامش و اطمینان به صاحبان صنایع را سر می‌داد.

اما این که چرا تاکنون سنگ‌های ریز و درشتی بر سر راه این طرح انداخته شده سوال دیگری است که می‌توان با "قفل شدن منابع ارزی در خارج از کشور" پاسخ اش را داد.

تحریم‌ها پاشنه آشیل راه‌اندازی بورس ارز

تولد طرح بورس ارز در زمانی اتفاق افتاد که کشور زیر فشار تحریم‌ها توانایی رشد اقتصادی نداشت از این رو مخالفان آن عرضه ارز به بورس را دامن زدن به بحران اقتصادی می‌دانستند. تا جایی که ابراهیم نکو، عضو هیات رییسه کمیسیون اقتصادی مجلس ایجاد بورس ارز را راهی برای افزایش تکانه‌های منفی اقتصادی خوانده بود.

مخالفت با بورس ارز تنها به این عضو کمیسیون اقتصادی خانه ملت ختم نشد. عثمانی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه به عنوان مخالف این طرح گفته بود زمانی که بیش از 80 درصد ارز را دولت تامین می کند ایجاد بورس ارز معنا ندارد.

هم چنین بنظر می‌رسید که در شرایط تورم، اگر بورس ارز راه اندازی شود قیمت پول مالی کاهش یابد به طوری که مردم سپرده‌های خود را از بانک ها بر می‌دارند و ارز می‌خرند و با سرازیر شدن سپرده‌ها به سمت بازار ارز افزایش قیمت ارز را سبب شوند.

در کنار این مخالفت‌ها که راه‌اندازی بورس ارز را تبدیل شدن ارز به یک کالا و در نهایت فاجعه اقتصادی برای ایران می‌نامیدند آن چه قابل تامل تر است سخنان عضو کمیسیون تلفیق لایحه بودجه 1392 است. احمد توکلی در زمان طرح شدن این پیشنهاد با پرسش این سوال که " آیا بازار بورسی که 67 میلیارد دلار درآمد نفتی آن دست دولت است، امکان تشکیل دارد؟" به جمع کاروان مخالفین بورس ارز پیوست.

البته غلامرضا مصباحی مقدم، رییس کمیسیون تلفیق در مخالفت با چنین اظهاراتی گفته بود که اگر بورس ارز راه بیفتد و تمام درآمدهای ناشی از صادرات غیر نفتی به بورس بیاید، سهم ارز عرضه شده توسط بخش‌های غیر دولتی بر سهم ارز عرضه شده توسط دولت غلبه خواهد کرد.

توافق بهانه راه‌اندازی بورس ارز

امروز اما تک ورق شانس موافقان بورس ارز با گذشت دو ماه از اعلام توافق هسته‌ای ایران و تعیین شدن رقم 30 میلیارد دلاری از دلارهای بلوکه شده کشور توسط رییس کل بانک مرکزی، بر سر بازی راه اندازی بورس ارز بکار آمده است.

موافقان طرح پیشنهادی بورس ارز مسوولان بازار سرمایه را با ضمانت رسیدن نرخ ارز به قیمت تعادلی و ورود سرمایه گذاران خارجی تشویق کردند تا جاییکه راه اندازی بورس ارز مَثل یک تیر و دو نشان را تداعی می‌کرد.

اینگونه است که مرکز پژوهش‌های مجلس نیز امکان راه‌اندازی بورس ارز در اقتصاد ایران را مورد سنجش قرار داده و آن را راهکاری برای سیاست گذاری در حوزه ارزی بر شمرده است. هم چنین وزیر اقتصاد نیز با اعلام راه اندازی بورس ارز در سال جاری نوید جمع شدن معاملات ارزی سر چهار راهی را داده است. معاملاتی که به نظر رییس کمسیون تلفیق هزاران میلیارد تومان سرمایه را به جیب عده ای مفت خور روانه کرده است.

عدم شفافیت و غیرقابل رصد بودن معاملات ارزی سر چهار راه ها مساله دیگری است که موافقان طرح راه‌اندازی بورس ارز در توجیهات شان بهره می‌گیرند. به طوریکه جعفری قادری، عضو کمیسیون برنامه بودجه و محاسبات مجلس با بیان امیدواری از توافق هسته ای در برشمردن ویژگی‌های مثبت بورس ارز گفته بود "باید پذیرفت اگر در مذاکرات هسته‌ای به توافق نهایی دست یابیم در بازارهایی مانند ارز دیگر نیازی به برخی اطلاعات محرمانه نیست، بنابران برای ساماندهی بازار ارز می توان از ظرفیت تشکیل بورس ارز استفاده کرد".

از طرفی دیگر مخالفت تجار و صاحبان صنایع بویژه اعضای اتاق بازرگانی ایران با بیان اینکه "ارز از جنس بازار پول است و در معاملات بانکی مطرح است و در هیچ کجا آن را به بازار کالا یا سرمایه نمی آورند". تاسیس بورس ارز را به مثابه یک پالس غلط به جامعه می‌دانند که در بلند مدت ذهنیت سفته بازی روی ارز را بوجود خواهد آورد و از این رو راه اندازی بازار فیزیکال ارز را به زمین زدند.

آنچه اکنون در دوران پساتوافق بنظر می‌رسد اما حاکی از عزم دولت برای تحقق این طرح است. چرا که دیگر نگرانی رییس سابق بانک مرکزی در اجرای سیاست های بانکی عامل توقف طرح بورس ارز نیست و امیدها بر سر توانایی کارکرد بورس ارز در جلوگیری از رانت اقتصادی خبر از این پیش بینی می دهد.

منبع: ایسنا