روند ناپایدار بازار سهام کشور در بیش از 8 ماه گذشته که به یکی از رکودهای سنگین بورس تعبیر می‌شود، کارشناسان را بر آن داشته تا آسیب‌های گوناگون و در عین حال راهکارهای اجرایی برای رفع چالش‌های جدی در مسیر معاملات را مورد بررسی دقیق قرار دهند. یکی از چالش‌های جدی در این مسیر، وجود برخی محدودیت‌های معاملاتی از قبیل حجم مبنا و دامنه نوسان در معاملات بورسی است. گفت‌وگوی «دنیای اقتصاد» با مدیرعامل شرکت بورس تهران حکایت از کاهش حجم مبنا و افزایش دامنه نوسان در معاملات دارد؛ دو تصمیمی که به عقیده کارشناسان بازار، شرایط کنونی بهترین موقعیت برای عملیاتی شدن تصمیماتی از این دست است؛ چراکه از یک طرف این تصمیمات می‌توانند در نقش مشوق، به بازگشت سرمایه‌ها منجر شود و از طرفی رکود کنونی مانع از هیجانی شدن تصمیمات معامله‌گران پس از رفع این محدودیت‌ها و کنترل بازار شود. حسن قالیباف اصل با اعلام این خبر در عین حال از بهترین شرایط بازار برای بازگشت سرمایه‌گذاران به بازار خبر داده و معتقد است شرایط بورس از منظر ارزندگی سهام، نسبت قیمت به درآمد و سیاست‌های بورسی مانند رفع محدودیت‌ها ایده‌آل است.
کاهش سرعت گیرها در بورس تهران
روند نزولی شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران در سال جاری، اگرچه همسو با دیگر بازارهای سرمایه‌گذاری در عرصه اقتصادی کشور، بازده مناسبی را عاید سرمایه‌گذاران خود نکرده است، اما با توجه به دیدگاه‌های دولتمردان اقتصادی کشور مبنی بر تقویت این بعد از بخش سرمایه‌گذاری، به نظر می‌رسد که بورس تهران باید از وضعیت مناسب تری برخوردار باشد، اما هنوز به‌رغم وعده‌های حمایت از بورس و برگزاری جلسات مکرر میان بازارهای پول و مسکن با بازار سرمایه، شیب حرکتی شاخص بورس تغییر مثبتي نکرده است تا به واسطه آن شاهد افزایش حجم و ارزش معاملات در بورس تهران باشیم، به‌طوری که تصمیم کاهش نرخ‌های سود سپرده‌های کوتاه‌مدت روزشمار در تمام موارد اعم از قبلی و جدید به 10 درصد، هنوز بازار سرمایه را به تغییر جهت نقدینگی به سمت بورس و افزایش ضریب P/E وادار نکرده است. از سوی دیگر الزام بانک‌ها مبنی بر خروج از بنگاهداری و فروش املاک مازاد نیز دغدغه دیگری را در پی داشته است؛ مساله‌ای که می‌تواند تغییرات بااهمیتی را در صورت‌های مالی بانک‌ها ایجاد کند. با این حال به رغم تلاش‌های رئیس شورای بورس و جلسات متعدد وی با مدیران بانک‌ها برای جذب نقدینگی، هنوز به نظر می‌رسد که تصمیم‌گیران در نهاد نظارتی و اجرایی بورس نیز به جمع‌بندی مناسبی از نظر راهکارهای روان‌سازی معاملات نرسیده‌اند.
مدعای این امر نیز تلاش برای راه‌اندازی بازار برتر در شرایطی است که فعالان و کارشناسان بازار سرمایه معتقدند به جای افزایش تابلوها و بازارهای بورسی، می‌توان با تغییراتی در حجم مبنا و دامنه نوسان در شرکت‌های بزرگ بورسی حداقل انجام معاملات را در این بازار تسهیل کرد.
بر این اساس بود که ابقای حسن قالیباف اصل برای 2 سال دیگر در بورس تهران و افزایش دوران مدیریتی وی در جنب پل حافظ به 8 سال، بهانه‌ای شد تا در گفت‌وگویی با این مقام اجرایی بورس به بررسی چشم‌انداز بازار سهام و برنامه‌های توسعه‌ای این بازار بپردازیم. وی در این گفت‌وگو به اعلام اخبار مهمی پرداخت از نهایی شدن تعدیل حجم مبنای شرکت‌های بزرگ به یک میلیارد تومان گرفته تا افزایش یک واحد درصدی دامنه نوسان و سقف 5 درصدی معاملات سهام و همچنین ابرازهای جدیدی همچون صندوق‌های قابل معامله تک سهم. این در حالی است که کارشناسان بارها با انتقاد از شرایط و محدودیت‌های معاملاتی در بازار سهام از ضرورت بازنگری در این محدودیت‌ها سخن گفته‌اند. به عقیده آنها بهترین زمان برای کاهش محدودیت‌ها شرایط کنونی است؛ چراکه بازار در وضعیتی به دور از هیجان قرار دارد و اگر بورس در اقدامی به کاهش سرعت گیرهای بازار اقدام کند می‌توان به بهبود حرکت سرمایه و گردش نقدینگی و امیدواری‌ها در این بازار چشم دوخت.
وی در این گفت‌وگو همچنین پیش‌بینی کرد که بازار از نیمه دوم سال به بعد در پی اقدامات دولت برای خروج واقعی از رکود متعادل‌تر از شرایط کنونی می‌شود. وی معتقد است که نسبت قیمت به درآمد در حال حاضر کمتر از نسبت تاریخی بورس یعنی 6 مرتبه است و باید به آن سمت حرکت کند. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:
برخی کارشناسان معتقدند که بازار از پتانسیل‌های خوبی برای رشد برخوردار است و در مقابل گروهی معتقدند سال 93 امیدی به بازگشت مجدد وجود ندارد، نظر شما در این رابطه چیست؟
من معتقدم که در حال حاضر فرصت‌های خوبی در بازار وجود دارد. در واقع دارایی‌های بازار ارزنده است. در این میان باید تاکید کنم که کاهش قیمت‌ها و عدم رشد بازار در شرایط کنونی به معنای عدم ارزندگی سهام نیست. بلکه تنها ناشی از عدم نقدینگی در بازار است. این مساله ما را برآن داشت تا با همکاری سازمان بورس سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی را که به بازار سرمایه ورود نیافته‌اند شناسایی و به سرمایه‌گذاری در بازار ترغیب کنیم.
نقطه بازگشت بازار کجاست؟
به نظر من نباید بازار بیش از این کاهش یابد. در این میان ورود نقدینگی، سبب تحرک بازار خواهد شد. اگرچه سیاست‌هایی که از سوی دولت پیگیری می‌شود، به رونق بازار کمک خواهد کرد.
به نظر شما وضعیت بازار در نیمه دوم سال چگونه خواهد بود؟
به‌عنوان یک کارشناس زمان کنونی را بهترین موقعیت برای سرمایه‌گذاری می‌دانم. مهم‌ترین مساله نقدینگی است که با اجرایی شدن بسته خروج از رکود، شاهد رشد بازار خواهیم بود.
در حال حاضر آخرین نسبت قیمت به درآمد در بازار چه رقمی است؟
بر اساس آخرین برآوردها پی بر ای بازار حدودا 5/5 بوده است. درحال حاضر هلدینگ خلیج فارس 10 درصد ارزش بازار را تشکیل می‌دهد، از آنجا که این مجموعه از پی بر ای بالایی برخوردار است، بر این اساس اگر پی بر ای هلدینگ خلیج فارس را در محاسبه پی بر ای بازار لحاظ نکنیم، پی بر ای بازار به کمتر از 5 تنزل می‌یابد. در مجموع در شرایط کنونی عدد پی بر ای بازار از پی بر ای تاریخی بورس که اعدادی بین 5 و 6 را تشکیل می‌دهند، کمتر است.
آیا شرکت بورس برنامه‌ای برای مدیریت بازار در شرایط رونق و رکود دارد؟
در حال حاضر در حال تهیه یک بسته مدیریت بازار هستیم. در این بسته راه‌اندازی ابزارهایی دیده شده است که به مدیر توان مدیریت بازار را در شرایط رونق و رکود می‌دهد. این مسائل عمدتا مربوط به بازنگری در محدودیت‌هایی چون حجم مبنا، فروش استقراضی و رهن‌دهی سهام است. همچنین بازار برتر نیز در این بسته دیده شده است.
وقتی که خبر راه‌اندازی بازار برتر رسانه‌ای شد، پیش بینی می‌شد که این بازار برای رونق معاملات زودتر راه‌اندازی شود، اما به نظر می‌رسد که زمان راه‌اندازی آن هنوز فرا نرسیده است؟
مساله بازار برتر در حال بررسی است و هنوز به جمع‌بندی نرسیده است.
طی هفته‌های گذشته اخباری در بازار منتشر شد که در آن به افزایش حجم مبنا تا 5 درصد و کاهش حجم مبنا اشاره شده است. در این خصوص نیز از سوی شرکت بورس با فعالان بازار سرمایه نشستی برگزار شده است. آیا اجرای این تصمیم قطعی است و اجرای آن از چه زمانی عملیاتی خواهد شد؟
در بررسی محدودیت‌های بازار، شرکت بورس تصمیم گرفت تا دامنه نوسان را از 4 به 5 درصد افزایش و حجم مبنا را کاهش دهد. مساله کاهش حجم مبنا تنها برای 30 شرکت بزرگ اعمال خواهد شد. برای محاسبه آن نیز یک میلیارد تومان را بر قیمت روز سهام تقسيم خواهیم کرد. دراین میان اگر عدد حاصله از مقدار حجم مبنای کنونی کوچک تر باشد، در مورد آن شرکت اعمال خواهد شد.
برای اجرایی شدن این تصمیمات پس از ارائه آن به‌عنوان پیشنهاد به سازمان بورس، نظر‌سنجی نیز از فعالان بازار صورت گرفت. با توجه به موافقت ضمنی سازمان بورس و نظر مساعد فعالان بازار سرمایه با اجرایی شدن آن، با ابلاغ این دستورالعمل به شرکت بورس، این تصمیمات به زودی به اجرا خواهند آمد تا فعالان بازار سرمایه شاهد روان‌سازی معاملات باشند.
آیا این تغییرات در محدودیت‌های معاملات تنها محدود به دوره خاصی خواهد بود؟
نه؛ در صورتی که این مساله از سوی سازمان بورس به شرکت بورس ابلاغ شود، دائمی خواهند بود.
برنامه‌های مدیرعامل شرکت بورس تهران برای مدت 2 سال مدیریت خود در شرکت بورس چیست؟
در پایان سال 87 ارزش بازار 44 هزار و 800 میلیارد تومان بود. همچنین معاملات نیز به‌طور روزانه از ارزشی حدود 3 تا 4 میلیارد تومان برخوردار بودند.
اگرچه در شرایط کنونی ارزش معاملات بورس پایین است؛ اما ارزش این معاملات به 160 میلیارد تومان و ارزش بازار به 330 هزار میلیارد تومان افزایش یافته است، بر این اساس باید عنوان کرد که رشد ارزش بازار بورس تهران در این دوره مناسب بوده است. رشدی که مرهون پذیرش و عرضه‌های اولیه بوده است؛ در این راستا در دوره جدید نیز مبحث ورود شرکت‌های جدید به بورس تهران را با قوت پیگیری می‌کنیم. اما آنچه باید بر آن تاکید شود، توسعه جایگاه بورس در اقتصاد ملی است. با وجود توسعه بورس در حوزه تامین مالی بورس، در دوره جدید نیز از طریق مقررات و ابزار، تامین مالی از طریق بورس توسعه و گسترش بیشتری خواهد یافت.
همچنین راه‌اندازی ابزارهای جدید نیز از دیگر اولویت‌های شرکت بورس در این دوره دو ساله محسوب می‌شود. در سایر اوراق نیز نیاز است که فعالیت بیشتری صورت گیرد؛ ضمن آنکه اوراق مشارکت جای رشد و توسعه بالایی دارد.
برای افزایش نقدشوندگی بازار برنامه‌ای دارید؟
طی پیشنهادی که به سازمان بورس ارائه شده، بر راه‌اندازی ETF تک سهم تاکید شده است. راه‌اندازی ETF تک سهم به سهام شناور آزاد کمک می‌کند. براین اساس امیدواریم که پس از دو سال بازار نقدتري داشته باشیم.
آیا در سال جاری از شرکت‌هاي اصل 44 برای پذیرش و درج در بازار سرمایه باقی مانده است؟
اکثر شرکت‌های اصل 44 در بازار پذیرش شده‌اند. دراین میان تنها شرکت‌های گاز مانده‌اند که باید منتظر تصمیم دولت برای عرضه آنها بود. برای عرضه سهام شرکت ملی حفاری نیز پیگیری‌های لازم از سوی شرکت بورس صورت گرفته است، اما هنوز درخصوص عرضه آن جمع‌بندی خاصی
وجود ندارد. با این حال بازار‌یابی شرکت بورس برای ورود شرکت‌های جدید به بورس تهران وجود دارد و در این راستا نیز با سایر هلدینگ‌ها به‌طور منظم جلساتی برای ورود آنها به بورس برگزار می‌شود.
در این میان برخی از این شرکت‌ها نیز درخواست پذیرش خود را به بورس ارائه داده‌اند؛ اما باید توجه کرد که شرایط پذیرش بورس سختگیرانه است و تنها شرکت‌هایی که در اقتصاد ملی شرایط پذیرش در بورس را داشته باشند، به این بازار وارد می‌شوند.
آیا شرکت بورس تهران با درخواستی از سوی شرکت‌های فرابورسی برای انتقال نماد به بورس تهران برخوردار است؟
در میان شرکت‌های فرابورسی، شرکت‌هایی وجود دارند که از شرایط پذیرش در بورس برخوردارند، اما ورود این شرکت‌ها به بورس مستلزم درخواست سهامدار عمده آنها برای انتقال نماد از بورس به فرابورس است.
با توجه به تاکید بسته خروج از رکود برای تامین مالی از طریق بازار سرمایه، برای تحقق این امر چه اقداماتی باید در نظر گرفته شود؟
پیشنهاد بورس اختیاری شدن ضامن در انتشار اوراق مشارکت بدون ضامن است که سبب کاهش هزینه و تسهیل فرآیند عرضه معاملات می‌شود. به شرط آنکه سرمایه‌گذار ریسک آن را بپذیرد. ضمن آنکه این اوراق از بازارگردان نیز برخوردار هستند.
اما درمورد مبحث تامین مالی، به غیر این اوراق مشارکت آیا پیشنهاد دیگری نیز داشته‌اید؟
بحث تامین مالی از بورس و اینکه تامین مالی بورس محور باشد، فراتر از بورس است. این مساله یک مبحث ملی است که به رشد و توسعه کشور کمک می‌کند. لذا برای بورس محور کردن تامین مالی باید از ابزارها کمک گرفت.
در این میان باید یادآوری کرد که به رغم آنکه در بازار سرمایه استفاده از ابزارهایی مانند اوراق مشارکت، صکوک و سهام نسبت به گذشته، بسیار رشد یافته است اما باید از ابزارهای دیگری مانند صندوق‌های خرید دین که به تامین مالی کوتاه مدت از طریق بازار سرمایه کمک می‌کند، بهره برد.
ارزیابی شما نسبت به نخستین صندوق زمین و ساختمان چیست؟ تا چه میزان این ابزار توانست به تامین مالی بخش مسکن از طریق بازار سرمایه کمک کند؟
این صندوق‌ها سمت عرضه و تامین مالی را در مسکن تقویت می‌کند. مشکلی که درحال حاضر در بخش مسکن وجود دارد، تقاضا است.
رکود موجود در بازار مسکن، تامین مالی آن را نیز متاثر می‌سازد. اما در مجموع باید گفت که صندوق زمین وساختمان ابزار استانداردی است که درحال حاضر در دنیا به کرات مورد استفاده قرار می‌گیرد.
منبع: روزنامه دنیای اقتصاد - شماره ۳۲۹۳ - گروه بورس - محبوبه مغانی