گزارش‌های منتشر شده از سوی دفتر طرح و برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) نشان می‌دهد که در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ رتبه ایران در شاخص سهولت کسب و کار از بین ۱۹۰ کشور، از ۱۱۸ به ۱۲۷ رسیده، اما در شاخص تجارت فرامرزی رشد داشته و از ۱۶۷ به ۱۲۳ رسیده است.
شاخص سهولت کسب و کار از شاخص‌های بین‌المللی تعریف شده توسط بانک جهانی و از موثرترین متغیرهای تعیین‌کننده وضعیت اقتصادی هر کشور است که با استناد به آن می‌توان به بررسی، تجزیه و تحلیل شرایط اقتصادی پرداخت. بهبود فضای کسب و کار یکی از پارامترهای مهم برای بسترسازی اقتصادی جهت جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی محسوب می‌شود. بانک جهانی هرساله با اندازه‌گیری ۱۰ شاخص، فضای کسب وکار حاکم بر کشورها را بررسی می‌کند. یکی از این شاخص‌ها "تجارت فرامرزی" است که در بهبود محیط کسب وکار هر کشور تأثیر به‌سزایی دارد.
اطلاعات منشر شده از سوی دفتر طرح و برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد که در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ رتبه ایران در شاخص سهولت کسب و کار به ترتیب ۱۱۸، ۱۲۰، ۱۲۴، ۱۲۸ و ۱۲۷ بوده است.
در این میان شاخص تجارت فرامرزی، یکی از شاخص‌های بانک جهانی در بررسی فضای کسب وکار است، که در بهبود محیط کسب وکار هر کشور تأثیر به‌سزایی دارد. در تجارت فرامرزی زمان و هزینه مربوط به فرآیند لجستیک صادرات و واردات کالا در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، مفروضات کلی محاسبه شاخص تجارت فرامرزی براساس دو مولفه «زمان» و «هزینه» در دو مرحله "انطباق اسنادی" و"انطباق مرزی" اندازه‌گیری و گزارش می‌شود. رتبه بندی کشورها در تجارت فرامرزی با مرتب‌سازی امتیاز حاصل از میانگین ساده نمرات آنها در ارتباط با زمان و هزینه انطباق اسنادی و انطباق مرزی برای صادرات و واردات بدست می‌آید. مولفه زمان بر اساس ساعت و مولفه هزینه به دلار اندازه‌گیری می‌شود.
در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰، ایران در شاخص تجارت فرامرزی، وضعیت مطلوب‌تری داشته و بهترین رتبه در این شاخص را در سال ۲۰۱۹ به دست آورده و توانسته در بین ۱۹۰ کشور رتبه ۱۲۱ را کسب کند. همچنین بدترین رتبه ایران مربوط به سال ۲۰۱۷ است که در بین ۱۹۰ کشور رتبه ۱۷۰ را کسب نموده است. در سال‌های ۲۰۱۶، ۲۰۱۸ و ۲۰۲۰ نیز رتبه کشور در این شاخص ۱۶۷، ۱۶۶ و ۱۲۳ بوده است.
نتایج این پژوهش نشان می‌دهد، در این سال‌ها دولت در جهت آسان‌سازی روند تجارت با دنیا توانسته است، زمان معطلی و هزینه‌های صرف شده در تجارت خارجی ایران را کاهش دهد.
جایگاه ایران در شاخص تجارت فرامرزی در بین کشورهای همسایه
در بین کشورهای منطقه کمترین زمان صرف شده در «انطباق مرزی در بخش صادرات»، مربوط به کشور قرقیزستان با پنج ساعت زمان بوده، اما بیشترین زمان معطلی در این زیرشاخص با ۱۰۵ساعت به کشور قزافستان تعلق دارد. زمان صرف شده ایران در این زیرشاخص ۱۰۱ ساعت ثبت شده است. از آن سو کمترین زمان صرف شده برای «انطباق مرزی در بخش واردات» از آن قزاقستان با دو ساعت و در مقابل بیشترین زمان صرف شده در این زیرشاخص از آن مصر با ۲۴۰ ساعت است. این زیرشاخص برای ایران ۱۴۱ ساعت گزارش شده است.
همچنین مطابق داده ها، ارمنستان کمترین (۲ ساعت) و عراق بیشترین (۵۰۴ ساعت) و ایران (۳۳ ساعت) زمان را برای «انطباق اسنادی در فرایند صادرات» خود صرف کرده و ارمنستان، ترکیه و گرجستان کمترین (۲ ساعت) و افغانستان بیشترین (۳۲۴ ساعت) و ایران (۴۰ ساعت) زمان را نیز برای «انطباق اسنادی در بخش واردات» صرف کردند.
قرقیزستان با هزینه‌کرد ۱۰ دلار کمترین و عراق با ۱۱۱۸ دلار بیشترین و ایران (۴۱۵ دلار) هزینه را برای «انطباق مرزی در بخش صادرات» خود صرف کرده‌اند. در بخش واردات نیز قزاقستان و ارمنستان کمترین هزینه (تقریبا صفر) را در مرحله انطباق مرزی صرف کرده، اما سوریه با ۸۲۸ دلار بیشترین و ایران (۶۶۰ دلار) هزینه‌کرد را داشته است. همچنین مطابق داده های آماری، گرجستان کمترین هزینه (تقریبا صفر) را در بخش «انطباق اسنادی صادرات» داشته و عراق با صرف ۱۸۰۰ دلار بیشترین و ایران (۶۰دلار) هزینه را در این بخش صرف کرده‌اند. قزاقستان کمترین (تقریبا صفر) و مصر با صرف ۱۰۰۰ دلار بیشترین و ایران (۹۰دلار) هزینه را در بخش «انطباق اسنادی واردات» داشته‌اند.
کشورهای فرانسه و ایتالیا در تمام زیرشاخص‌های تجارت فرامرزی، کمترین زمان و هزینه (تقریبا صفر) را داشتند. کشور آلمان نیز در تمام زیرشاخص‌های مربوط به بخش واردات کمترین زمان و هزینه (تقریبا صفر) را داشته و کره جنوبی در زیرشاخص «انطباق مرزی در بخش واردات» کمترین زمان را صرف کرده است. بیشترین زمان و هزینه صرف شده در بین کشورهای منتخب نیز مربوط به روسیه و ایران بوده است.
منبع: ایسنا