کرونا با بازار کار ایران چه کرده است؟ هنوز آمار رسمی از تعداد افراد بیکارشده بر اثر کرونا در ایران وجود ندارد؛ اما وقوع یک شوک در بازار کار، حتمی به‌نظر می‌آید.
اخیرا مسوولان وزارت کار اعلام کرده‌اند که در حدود ۷۰۰ هزار نفر مشمول دریافت بیمه بیکاری کرونا شناخته شده‌اند. در بزرگی این عدد کافی است بدانیم که تعداد مقرری‌بگیران جدید بیمه بیکاری در کل سال ۱۳۹۸ معادل ۲۶۴ هزار نفر بوده است. این در حالی است که در قشر کم‌درآمد جامعه (دهک اول درآمدی)، تنها ۱۳ درصد خانوارها بیمه داشته‌اند؛ یعنی بیکار شده‌های دهک اول احتمالا جزو مشمولان بیمه بیکاری نخواهند بود (طبق قوانین). پس تعداد افراد بیکارشده از ۷۰۰ هزار نفر فراتر است. سازمان برنامه و بودجه در یک ابلاغیه با مجوز خاص، دستور تخصیص ۱۲۸۶ میلیارد تومان اعتبار به صندوق بیمه بیکاری را داده است. جالب اینکه میزان تخصیص ۵/ ۲ برابر شده است که می‌تواند نشان از حجم زیاد درخواست داشته باشد. با این حساب اگر تمام ۷۰۰ هزار نفر حداقل مقرری را دریافت کنند، ۱۲۸۶ میلیارد تومان کفاف بیمه بیکاری فقط برای یک ماه را خواهد داد؛ اما اگر به فرض، میانگین درآمدی افراد بیکار معادل دهک سوم باشد، نیاز به بیش از ۱۷۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای پرداخت بیمه بیکاری یک ماه خواهد بود.
ردپای کرونا در بازار کار
سازمان برنامه و بودجه کشور در ابلاغیه‌ای با مجوز خاص، ۱۲۸۶ میلیارد تومان برای صندوق بیمه بیکاری اختصاص داد. این مبلغ ۶/ ۷ درصد از اعتبارات ریالی یک میلیارد یورویی صندوق توسعه ملی برای کمک به خسارت‌دیدگان ویروس کرونا است. این تخصیص در حالی انجام شده که در ۱۷ اردیبهشت در یک ابلاغیه، مبلغ اختصاص یافته برای صندوق بیمه بیکاری، ۵۰۰ میلیارد تومان بوده که طی یک هفته با رشد ۱۵۷ درصدی در ابلاغیه دوم، به ۱۲۸۶ میلیارد تومان رسیده است. این افزایش نشان می‌دهد صندوق بیمه بیکاری با تقاضای بیشتری در روزهای اخیر مواجه شده، حال آنکه برآورد قبلی دولت در گذشته کمتر از این رقم بوده است. اگر چه آمار رسمی از افراد بیکار شده به واسطه شیوع ویروس کرونا در دسترس نیست، اما افزایش ۵/ ۲ برابری منابع صندوق بیمه بیکاری در مدت یک هفته نشان‌دهنده نیاز این صندوق به منابع بیشتر برای پرداخت حقوق بیکاری افراد است.
تامین منابع صندوق بیمه بیکاری
با شیوع ویروس کرونا مشاغل زیادی در سراسر دنیا با بیکاری مواجه شدند. بر اساس آمارها، تعداد بیکاران آمریکا از مرز ۳۶ میلیون نفر گذشت. در ایران نیز تعداد زیادی از مشاغل با تعطیلی مواجه شدند و افراد زیادی شغل خود را از دست دادند. در همین راستا اعلام شد ستاد ملی مقابله با کرونا برای کمک به خانوارها و بنگاه‌های اقتصادی یک میلیارد یورو از منابع صندوق توسعه ملی را برای مقابله و مدیریت عوارض ناشی از شیوع ویروس کرونا در کشور در نظر گرفته است. قرار است که این مبلغ با دلار نیمایی به تومان محاسبه شده و در اختیار دستگاه‌های اجرایی قرار گیرد. اگر فرض کنیم که نرخ تبدیل هر یورو به دلار حدود ۰۸/ ۱ و قیمت هر دلار نیمایی ۱۵۶۴۳ تومان باشد، با این اعداد و ارقام حدود ۱۶هزار و ۸۹۰ میلیارد تومان برای مقابله با ویروس کرونا اختصاص یافته است، براساس ابلاغیه جدید حدود ۶/ ۷ درصد از این مبلغ به صندوق بیمه بیکاری تعلق گرفته است.
تفاوت دو ابلاغیه
در هفته اخیر، دو ابلاغیه متوالی درخصوص تامین منابع صندوق بیمه بیکاری منتشر شده است. مقایسه دو ابلاغیه که کمتر از یک هفته از صدور آنها می‌گذرد دو تفاوت مهم را نشان می‌دهد؛ اول اینکه ابلاغیه جدید شامل هم ابلاغ و هم تخصیص منابع برای صندوق بیکاری است؛ درحالی‌که پیش از این یعنی در ۱۷ اردیبهشت تنها ابلاغیه صادر شده بود و خبری از تخصیص منابع نبود، در نهایت ابلاغیه جدید یک گام جلو رفته و اعلام کرده که تخصیص صورت گرفته است. همچنین مجوز خاص در این ابلاغیه، به‌این معناست که ستاد مقابله با کرونا آن را تصویب کرده و مجوزهای این ستاد، به شکل فوری اجرایی می‌شود.
دومین نکته نیز به «مبلغ تخصیص داده شده» اشاره دارد. در ابلاغیه‌ای که در ۱۷ اردیبهشت صادر شده بود، مبلغ در نظر گرفته‌شده برای صندوق بیمه بیکاری ۵۰۰ میلیارد تومان بوده در حالی که در ابلاغیه جدید که ۲۴ اردیبهشت صادر شده، این مبلغ با رشد ۱۵۷ درصدی به ۱۲۸۶ میلیارد تومان رسیده است. رشد حدود ۵/ ۲ برابری منبع صندوق بیمه بیکاری نشان می‌دهد که برآورد دولت از بیکاران به واسطه شیوع ویروس کرونا با افزایش رو‌به‌رو بوده است. در واقع زنگ خطر دیگری بابت صدماتی است که شیوع ویروس کرونا بر اقتصاد وارد کرده است. بسیاری از کارشناسان با شیوع ویروس کرونا پیش‌بینی کردند که تعداد بیکاران با افزایش قابل‌ملاحظه‌ای رو‌به‌رو خواهد شد. هرچند دولت در پی این است که با تمهیداتی از ورشکستی بنگاه‌های اقتصادی جلوگیری کند، اما به‌نظر می‌رسد بسیاری از بنگاه‌ها مجبور به تعدیل نیروهای خود شده‌اند. در نتیجه افراد زیادی برای دریافت بیمه بیکاری اقدام کرده‌اند. اما با توجه به این اعداد و ارقام، مبلغ تخصیصی برای چه تعداد بیکار جدید در نظر گرفته شده است؟ برای تخمین این عدد، باید تعاریف قانونی بیمه بیکاری مرور شود.
سازوکار صندوق بیمه بیکاری
هر فرد شاغل بیمه شده در طول زمانی که کار می‌کند، درصدی از حقوق خود را برای دوران بیکاری ذخیره می‌کند. این پرداختی‌ها در صندوق بیمه بیکاری ذخیره می‌شود. صندوق بیمه بیکاری براساس قانونی که در سال ۱۳۶۹ تحت عنوان قانون بیمه بیکاری در مجلس شورای اسلامی تصویب شده که مشتمل بر چهارده ماده و ۲۱ تبصره است، تاسیس شده است. بر اساس این قانون، اشخاصی که بدون میل و اراده خود بیکار شده‌اند، در طول مدت زمان مشخص می‌توانند از مزایای بیمه بیکاری استفاده کنند.
مدت زمان پرداخت: بر اساس ماده ۷ قانون بیمه بیکاری، جمع مدت پرداخت مقرری از زمان برخورداری از مزایای بیمه بیکاری برای مجردین حداکثر ۳۶ ماه و برای متاهلین یا متکلفین حداکثر ۵۰ ماه در نظر گرفته شده است؛ بر اساس سابقه کلی پرداخت حق بیمه، مدت زمان پرداختی به افراد تعیین می‌شود. حداقل زمان دریافت مقرری بیکاری شش ماه است.
مبلغ پرداختی: میزان مقرری بیکاری افراد، معادل ۵۵ درصد متوسط مزد یا حقوق بیمه شده است. به مقرری افراد متاهل یا متکفل، تا حداکثر ۴ نفر از افراد تحت تکفل، به ازای هر یک از آنها به میزان ۱۰ درصد حداقل دستمزد افزوده خواهد شد. در هر حال مجموع دریافتی مقرری بگیر نباید از حداقل دستمزد، کمتر و از ۸۰ درصد متوسط مزد یا حقوق وی بیشتر باشد. متوسط مزد یا حقوق روزانه بیمه شده بیکار نیز از جمع کل دریافتی بیمه شده که به ماخذ آن حق بیمه دریافت شده، در آخرین ۹۰ روز کاری تقسیم بر روزهای کار به‌دست می‌آید.
شرایط دریافت: ماده ۶ قانون کار، شرایط احراز افراد بیکار شده برای دریافت مقرری بیمه بیکاری را مشخص کرده است. بیمه شده قبل از بیکارشدن باید حداقل ۶ ماه سابقه پرداخت حق بیمه را داشته باشد. همچنین بیمه شده ملکف است ظرف ۳۰ روز از تاریخ بیکاری با اعلام مراتب بیکاری به واحدهای کار و امور اجتماعی آمادگی خود را برای اشتغال به کار تخصصی یا مشابه آن اطلاع دهد.
تخمین‌ها در وضعیت کرونا
حال با توجه به قوانین مربوط به بیمه بیکاری می‌توان سناریوهای مختلفی را برای تعداد متقاضی دریافتی تخمین زد. سازمان تامین اجتماعی برای تشخیص و اعلام افراد بیکار شده به‌دلیل ویروس کرونا، سامانه‌ای معرفی کرد تا افراد برای دریافت بیمه بیکاری ثبت‌نام کنند. دوشنبه این هفته، مدیرکل حمایت از مشاغل و بیمه بیکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از ثبت درخواست ۸۲۲ هزار و ۸۶۸ نفر در سامانه بیمه بیکاری خبر داد و گفت: از این تعداد ۶۸۹ هزار و ۹۲ نفر مشمول دریافت بیمه بیکاری کرونا شناخته شدند. به نظر می‌رسد با ابلاغیه جدیدی که سازمان برنامه و بودجه به سازمان تامین اجتماعی ارسال کرده، منابع مرحله اول برای پرداخت بیمه بیکاری افراد تامین شده است. با ابلاغیه جدیدی که سازمان برنامه و بودجه برای سازمان تامین اجتماعی صادر کرده است، نشان می‌دهد مرحله اول اختصاص یافته برای صندوق بیمه بیکاری از ۵۰۰ میلیارد تومان به ۱۲۸۶ میلیارد تومان افزایش یافته است. اما سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا این مبلغ دو مرحله وعده داده شده سازمان برنامه و بودجه را در برگرفته است یا باید منتظر تخصیص مرحله دوم منابع برای صندوق بیمه بیکاری باشیم. اگر سقف ۱۵۰۰ میلیارد تومانی را در نظر بگیریم سازمان برنامه و بودجه در مرحله اول ۸۶ درصد را تخصیص داده است و تنها ۲۱۴ میلیارد تومان از آن سقف باقی مانده است. البته به‌نظر می‌رسد دولت برآورد بیشتری از تعداد بیکاران داشته و به همین دلیل منابع مرحله اول صندوق بیمه بیکاری را بیش از ۱۵۰ درصد افزایش داده است. آنچه مسلم است، تعداد متقاضیان بیمه بیکاری به عدد قابل توجهی در ایام کرونا رسیده است؛ چراکه در سال گذشته، مجموع افراد جدیدی که مقرری بیکاری دریافت می‌کردند، در حدود۲۶۴ هزار نفر اعلام شده بود و در سه ماه اخیر، این عدد حدودا ۵/ ۲ برابر افزایش یافته است.
میزان مقرری بر اساس برآورد رسمی: بر اساس داده‌های رسمی حدودا ۷۰۰ هزار نفر نیاز به بیمه بیکاری پس از شیوع کرونا پیدا کرده‌اند. اگر بودجه ۱۲۸۶ میلیارد تومانی را برای این افراد در نظربگیریم، تقریبا به هر نفر یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان مقرری می‌رسد که مساوی با حداقل حقوق و کف مقرری در سال ۹۹ است.
سناریوی حداقل حقوق: حداقل دستمزد در سال ۹۹ معادل یک میلیون و ۸۳۵ هزار تومان است. با توجه به اینکه در ایام کرونا، کارکنانی که حداقلی‌بگیر بودند، در معرض آسیب بیشتری نیز قرار داشتند، می‌توان حدس زد که اغلب افراد متقاضی، در این سطح قرار دارند. اما اینکه تمامی افراد متقاضی، حداقلی‌بگیر بوده‌اند شاید از واقعیت دور باشد. بنابراین، اگر میزان مقرری بیکاری متوسط را در حدود ۲ میلیون تومان در نظر بگیریم، دولت برای تامین اعتبار این میزان برای ۷۰۰ هزار نفر نیاز به حداقل ۱۴۰۰ میلیارد تومان خواهد داشت. ۱۲۸۶ میلیارد تومان کفاف مقرری ۶۴۳ هزار نفر را در این سناریو خواهد داد.
سناریو بر اساس دهک درآمدی: افراد شاغل در دهک‌های پایین درآمدی، کمتر دارای بیمه بوده و بر این اساس، در تور شناسایی صندوق بیمه بیکاری قرار نمی‌گیرند. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در خصوص آثار اقتصادی کرونا نشان می‌داد که تنها ۱۳درصد خانوارهای دهک اول در سال ۹۷ حق بیمه پرداخت کرده‌اند.
در دهک دوم این نسبت به ۲۴ درصد و در دهک سوم به ۲۹ درصد می‌رسد. در واقع در دهک‌های اول تا چهارم، کمتر از یک‌سوم خانوارها حق بیمه پرداخت کرده‌اند. این عدد برای دهک هفتم و هشتم بیشترین میزان است که در حدود ۳۸درصد اعلام شده بود. اگر فرض کنیم که اغلب افراد متقاضی از دهک اول درآمدی هستند و دولت نیز کف حداقلی را با توجه به کمبود منابع رعایت نکند، به چه عددی می‌رسیم؟ متوسط درآمد ماهانه خانوارهای دهک اول در سال ۹۷ معادل ۸۸۵ هزار تومان بوده است. اگر این عدد همانند حداقل دستمزد افزایش یافته باشد(۶۵ درصد)، درآمد متوسط ماهانه دهک اول در سال ۹۹ به یک میلیون و ۴۶۰ هزار تومان رسیده است که البته احتمالا کمتر از این مقدار باید باشد. با این اوصاف بودجه ۱۲۸۶ میلیارد تومانی به معنی بیکاری ۸۸۰ هزار نفر در اثر کرونا است؛ البته این برای حالتی است که تنها بند میانگین سه ماه آخر حقوق رعایت شود و بند حداقل مقرری که برابر با حداقل دستمزد است، نادیده گرفته شود.
اگر تصور شود که میانگین درآمد ۷۰۰ هزار متقاضی بیمه بیکاری معادل دهک سوم درآمدی باشد، بودجه دولت دچار کسری خواهد شد؛ چراکه میانگین درآمد دهک سوم در سال ۹۷ معادل یک میلیون و ۹۳۱ هزار تومان بوده که با افزایش حداقل دستمزد در سال ۹۹ به حدود ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان می‌رسد. اگر صندوق بیمه بیکاری قرار باشد ۸۰ درصد حقوق میانگین این افراد را پوشش دهد، نیاز به پرداخت ماهانه ۲ میلیون و ۴۸۰ هزار تومان خواهد داشت. رقم ۱۲۸۶ میلیارد تومان در این سناریو به معنی بیکاری ۵۱۸ هزار نفر خواهد بود. اگر ۷۰۰ هزار نفر را ملاک قرار دهیم، باید ۱۷۳۰ میلیارد تومان اعتبار وجود داشته باشد که با عدد فعلی دولت، حدود ۵۰۰ میلیارد تومان فاصله دارد. شنیده‌های دنیای اقتصاد نیز حاکی از این است که رایزنی‌ها برای افزایش مبلغ تخصیصی ادامه دارد.
تمام این سناریوها محاسبات برای یک ماه را تخمین زده است. اگر قرار باشد طبق قانون، بیمه بیکاری به صورت حداقلی برای ۶ ماه تداوم یابد، دولت باید در حدود ۷ تا ۱۰ هزار میلیارد تومان اعتبار جدید داشته باشد. اگر در سناریوی خوش‌بینانه فرض شود که دولت برای پرداخت مقرری بیکاری به مدت ۶ ماه، ۱۲۸۶ میلیارد تومان در نظر گرفته است، در این حالت هر ماه حدود ۲۱۵ میلیارد تومان مقرری بیکاری پرداخت می‌شود. اگر قرار باشد حداقل مقرری به متقاضیان پرداخت شود، در این سناریو هم ۱۱۷ هزار نفر در اثر کرونا در ایران بیکار شده‌اند که معادل ۴۴ درصد کل متقاضیان جدیدی است که در سال ۹۸ در سامانه ثبت‌نام کرده بودند که باز هم عدد قابل توجهی است.
منبع: اقتصاد نیوز