بازار سهام معاملات روز یکشنبه را در ادامه روند کاهشی خود با افت ۲ درصدی شاخص کل پشت سر گذاشت. چهارمین افت متوالی نماگر اصلی بورس تهران برآیند اصلاح میانگین قیمت‌ها را از قله تاریخی به بیش از ۷درصد رساند. البته بهای بسیاری از سهم‌ها در این سیر نزولی بین ۱۰ تا ۲۰ درصد کاهش یافت و احساس ترس از تداوم ریزش را در بین اهالی تازه‌کار بازار تشدید کرد. با وجود این، آرایش سهامداران در جریان دادوستدهای روز گذشته نشان داد که موج اصلاح قیمت در برخی از سهم‌ها به عمق و جدیت مورد انتظارشان نیست. در واقع، آب رفتن نسبی جریان عرضه در معاملات دیروز و برچیده شدن تعداد پرشماری از صف‌های فروش در برابر حضور موثر تقاضا، امیدها را در تالار سهام زنده نگه داشت. در مجموع با مشاهده تحرکات دیروز به نظر می‌رسد سه مسیر محتمل در برابر بورس تهران قرار دارد. سناریوی اول افزایش جریان نقدینگی به سمت صنایع کوچک‌تر بازار و ادامه فروش در سهام شرکت‌های بزرگ است. سناریوی دوم اصلاح عمومی قیمت در کل بازار است و در آخرین سناریو باید قابی بدبینانه از تداوم روند نزولی در عموم سهم‌ها بست. نکته مهمی که احتمال وقوع سناریوهای بدبینانه را کاهش می‌دهد، محدودیت‌های مختلف بازارساز بر معاملات بازارهای موازی (نظیر ممنوعیت معاملات گواهی سپرده سکه و همچنین اعمال محدودیت‌های جدید بر تراکنش‌های مالی) و تلاش برای حفظ جریان نقدینگی در سهام و مدیریت منابع خرد از مجرای بورس است.
سبکی جدید در تعیین مسیر
یکی از ویژگی بارز معاملات سهام در یکی دو ماه اخیر وجود پایدار پدیده صف بوده است. اساسا تعریف روند قیمت و تصمیم‌گیری در مورد خرید یا فروش یک سهم به جای اتکا بر روش‌های معمول ارزشیابی نظیر تناسب سودآوری و قیمت یا رویکرد خالص ارزش روز دارایی و سایر مولفه‌های بنیادی، با عنصر صف پیوند خورده و به یکی از اصول مشترک بین قریب به اتفاق فعالان بورسی، به‌خصوص تازه‌کارهای بازار، تبدیل شده است. کمتر کسی از بین معامله‌گران حقیقی و حقوقی است که به‌طور روزانه حجم صف‌های خرید و فروش را دنبال نکند و موقعیت سهامداری خود را از روی صف تغییر ندهد. گرچه میزان حضور در صف عمدتا ناشی از فعالیت معامله‌گران حقیقی است اما بارها دیده‌ایم که سهامداران بزرگ یا فعالان حقوقی هم از هیجان صف برکنار نبوده و نیستند و به راحتی در تراکم احساسات ناشی از صف دست به فروش بخشی از پرتفوی خود می‌زنند. این تغییر سبک ناشی از صف در تحلیل روزانه جریان عمومی سهام و در کلیت بازار نیز اهمیت بسزایی پیدا کرده است. به همین دلیل است که ارزش صف‌های فروش یا خرید در پیش‌گشایش و نیز حجم سفارش‌های بی‌سرانجام و باقیمانده در پایان معاملات اهمیت بیشتری نزد فعالان سهام پیدا کرده است.
آب رفتن لشکر فروشندگان؟
معاملات دیروز چنان که انتظار می‌رفت با تشکیل صف‌های فروش در عموم سهم‌ها آغاز شد. بر اساس برآوردهای «دنیای اقتصاد» در پیش‌گشایش معاملات روز یکشنبه ارزش صف‌های فروش تا 8 هزار میلیارد تومان هم رفت. این حجم از عرضه با توجه به عدم تقاضای کافی در چهار روز کاری اخیر بر نگرانی از اصلاح عمیق شاخص افزود. در نمادهای اصطلاحا لیدر بازار نسبت بسیار پایین خریدار به فروشنده به گونه‌ای بود که کسی انتظار بازگشت قیمت از کف روزانه را نداشت. اما خریداران به تدریج جای خود را در میان عرضه‌کنندگان پرشمار پیدا و صف فروشندگان را دچار تزلزل کردند به‌طوری که شاخص کل هم از میانه معاملات خود را از سطح حداقلی جدا کرد و در پایان معاملات اندکی بالاتر قرار گرفت.
به‌طور کلی، خروج سهم‌ها از فشار حداکثری فروش را می‌توان در اختلاف قیمت پایانی و آخرین قیمت بسیاری از نمادهای بورسی و فرابورسی و همچنین افزایش حجم صف‌های خرید در پایان معاملات دیروز مشاهده کرد. دیروز قیمت پایانی 34 درصد از تعداد کل نمادهای بورسی در اثر افزایش تدریجی تقاضا در طول معاملات به محدوده مثبت بازگشت. در مجموع، هر چه به پایان کار نزدیک شدیم میزان تقاضا تقویت شد و تعداد بیشتری از سهم‌ها را به دامنه سبز قیمت هدایت کرد به‌طوری که آخرین قیمت در 43 درصد از 308 نماد بورسی به مدار صعودی بازگشت.
عیار خروج سهام از فشار حداکثری را می‌توان در حجم سفارش‌های به جا مانده در صف‌های خرید و فروش هم به خوبی مشاهده کرد. در پایان معاملات دیروز ارزش کل صف‌های فروش در بورس و فرابورس به رقمی معادل 4/ 3 هزار میلیارد تومان رسید. این عدد در معاملات روز شنبه بیش از 8/ 6 هزار میلیارد تومان بود. نسبت مازاد عرضه به ارزش کل معاملات خرد هم نسبت به روز شنبه تغییر بسیار جدی را تجربه کرد. در پایان معاملات روز شنبه به اندازه 80 درصد ارزش کل معاملات، صف فروش باقی مانده بود که این نسبت در روز یکشنبه به 25 درصد کاهش یافت. مجموعه این تحرکات در کنار ارزش 6/ 13هزار میلیارد تومانی معاملات خرد بورس و فرابورس نشان داد که خریداران با جرات بیشتری در معاملات مشارکت کرده‌اند و تعداد فروشندگان هم کاهش قابل‌توجهی داشته است.
میدان‌داری غول‌های خودرویی
خودروساز‌های بزرگی چون سایپا و ایران خودرو پرتقاضاترین سهم‌های دو روز اخیر بوده‌اند. دوری از تابلوی معاملات از اواخر اسفند سال قبل، نسبت بالای افزایش سرمایه از محل مازاد تجدید ارزیابی دارایی‌ها و در نهایت رقیق شدن قیمت سهام این دو غول خودرویی توجه اکثر اهالی بورسی را برانگیخته و عملا توزیع نقدینگی را به سمت این دو سهم منحرف کرده است. در پایان معاملات دیروز بیش از 900 میلیارد تومان تقاضا به نماد این دو شرکت اختصاص پیدا کرد. تقاضای بالقوه در این دو نماد را می‌توان معیاری از وجود پول‌های پارک شده در بازار دانست که تصمیمی برای خروج از تالار سهام ندارند و با وجود ترس از اصلاح در عموم سهم‌ها منتظر اتخاذ موقعیت خرید با بازگشت جو عمومی بازار و تشکیل دوباره صف‌های خرید هستند.
سناریوهای سه‌گانه مسیر آتی سهام
در مجموع، تحرکات دیروز نشان داد که روند آتی قیمت‌ها را می‌توان در قالب سه جریان کلی دسته‌بندی کرد. در سناریوی نخست باید به مواضع غیرمنطقی سهامدارانی اشاره کرد که اساسا به صف حساسیت نشان می‌دهند و در لحظه موقعیت سهامداری خود را بی آنکه مسیر اطلاعات و عوامل اثرگذار بر بازار و صنعت دستخوش تغییر خاصی شده باشد، تغییر می‌دهند. این گروه که عمدتا شامل تازه‌کارهای بازار هم می‌شود، به دلیل ارزیابی‌های شتابزده و سطحی از روند قیمت سهم و تکیه بر سواد سماعی و اطلاعات پراکنده در شبکه‌های اجتماعی سرمایه‌های خود را در صف به حراج می‌گذارند یا جادوی رنگ سبز قیمت‌ها بر تابلوی معاملات می‌شوند. این موج اصلاحی درسی بود برای کسانی که روی سرخ بازار را ندیده بودند و عنصر ریسک را از بازی‌های معاملاتی خود بیرون گذاشته بودند. اما این موج اصلاحی نشان داد که خطر همواره در کمین سرمایه‌هایی است که بی‌گدار به آب می‌زنند و توده‌وار عمل می‌کنند. پس در این سناریو خطری اگر سهام را تهدید بکند بیشتر ناشی از رفتار تازه‌کارهاست که صف‌ها را ملاک تصمیم‌گیری قرار می‌دهند. البته باید توجه داشت که هیجان فقط مختص بورس‌بازان کم تجربه نیست بلکه می‌تواند جریان عمومی را هم با خود همراه کند و پای بسیاری از فعالان حقوقی و کهنه‌کار را به میدان بکشد. در مجموع، مهم‌ترین عامل موثر در این سناریو ترس تازه‌کارها و صف‌نشینی‌های غیرمنطقی از سوی کسانی است که تا هفته پیش برای سهمی با قیمت 2600تومان صف طولانی ترتیب می‌دادند و با تغییر مسیر بازار همان سهم را طی روز گذشته به نصف قیمت در صف فروش می‌فروختند؛ در حالی که واقعا تغییر بااهمیتی در درون شرکت رخ نداده بود. طی روزهای اخیر و در موج اصلاحی بازار نشانه‌های پررنگی از بهبود تقاضا و کاهش جریان عرضه در صنایع کوچک و متوسط به چشم می‌خورد. در واقع، فشار سنگین عرضه در سهام بزرگ زیرمجموعه فلزات، معدنی‌ها، پالایشی‌ها و بانکی‌ها و عدم شکل‌گیری تقاضای موثر در مقابل جولان غول‌های خودرویی، صف‌های خرید دارویی‌ها و همچنین مازاد تقاضا در سهام گروه غذایی، احتمال وقوع این سناریو را جدی‌تر می‌کند. این گمانه‌زنی از آینده بورس با توجه به جبران بخشی از جاماندگی صنایع بزرگ از ابتدای سال و رشد سریع‌تر شاخص کل در رالی دو ماه اخیر تقویت هم می‌شود. گمانه‌زنی در خروج مضاعف دولت از تخصیص دلار 4200 تومانی به شرکت‌های دارویی و سایر صنایع مشمول این سیاست این سناریو را متحمل‌تر از قبل هم کرده است.
سناریوی سوم را می‌توان در اصطلاح حباب بورس خلاصه کرد. این سناریو که از ماه‌ها قبل از سوی شمار زیادی از تحلیلگران و اقتصاددانان مطرح شده به مانعی روانی در ذهن بورس‌بازان تبدیل شده و ترس از اصلاح شدید شاخص را به زیر پوست بازار تزریق کرده است. در نتیجه، با هر موج عرضه‌ای در بازار خیل عظیمی از سهامداران به خیال ترکیدن حباب بورس عزم خروج از بازار را در سر می‌پرورند. اما به دلایل متعددی همچون سرکوب بازارهای رقیب، کاهش نرخ سود و ارزان‌شدن اعتبار در 30 تا 40 درصدی و بحران ناشی از کرونا و کاهش شدید بهای نفت، حمایت از بازار سرمایه را برای سیاست‌گذار به نیازی مبرم بدل ساخته و از این منظر، احتمال وقوع اصلاح بسیار جدی را به عقب رانده است. همچنین رشد فزاینده ضریب نفوذ بورس در بین آحاد مردم و همچنین تلاش دولت برای آزادسازی سهام عدالت به حامیان ساختاری شاخص بورس بدل شده‌اند.
در بازار یکشنبه چه گذشت؟
در روزی که شاخص سهام با افت 2 درصدی مواجه شد، 66 درصد از سهام بورسی قرمزپوش شدند و در مقابل تنها 34 درصد از سهام معامله شده در این بازار با رشد قیمت پایانی همراه شدند. در میان صنایع 39گانه بورسی نیز شاهد افت میانگین قیمت‌ها در 24 گروه بودیم. در این میان گروه استخراج نفت و گاز با تک نماد «حفاری» در قعر جدول بازدهی قرار گرفت و افت حدود 5 درصدی را تجربه کرد. پس از آن نیز استخراج سایر معادن شاهد کاهش 5/ 4 درصد شاخص صنعت خود بود. در مقابل اما گروه اطلاعات و ارتباطات با تک نماد «های‌وب» رشدی به میزان 6/ 4 درصد را تجربه کرد.
همگام با بازیگران
روز گذشته مطابق با سنت دیرینه بازار در روزهای منفی این معامله‌گران حقوقی بودند که خالص ارزش خرید را به نام خود ثبت کردند. از این رو روز گذشته در مجموع 658 میلیارد تومان نقدینگی در مسیر حقیقی به حقوقی جابه‌جا شد. طی معاملات روز یکشنبه بورس تهران، در میان صنایع 39گانه، بیشترین خالص خرید معامله‌گران عمده در سهام زیرمجموعه گروه بانک‌ها و موسسات اعتباری رقم خورد. به این ترتیب دیروز بانکی‌ها شاهد جابه‌جایی 251 میلیارد تومان نقدینگی در مسیر حقیقی به حقوقی بودند. پس از آن معدنی‌ها شاهد انتقال حدود 126 میلیارد تومان نقدینگی از سبد سهام بازیگران خرد بازار به پرتفوی حقوقی‌ها بودند. دیگر گروه‌های کامودیتی‌محور نیز روز گذشته شرایط مشابهی را تجربه کردند و در اولویت‌های بعدی لیست خرید حقوقی‌ها جای گرفتند. در مجموع سه گروه فلزات اساسی، فرآورده‌های نفتی و محصولات شیمیایی حمایت حقوقی‌ها به 288 میلیارد تومان رسید تا در این روزهای منفی فشار بیشتری متحمل بازار سهام نشود.
در آن سوی بازار اما سهامداران خرد به خرید خود در سهام گروه‌های کوچک ادامه دادند. در این راستا گروه رایانه به اولویت اصلی خرید حقیقی‌ها تبدیل شد و خالص تغییر مالکیت 6 میلیارد و 700 میلیون تومانی را تجربه کرد. پس از آن این غذایی‌ها بودند که با بیشترین خالص خرید از سوی معامله‌گران خرد همراه شدند و جابه‌جایی 25 میلیارد تومانی در مسیر حقوقی به حقیقی را تجربه کردند.
در میان بنگاه‌های بورسی، بیشترین خالص خرید معامله‌گران عمده با جابه‌جایی 482 میلیون سهم به ارزش 96 میلیارد و 300 میلیون تومان از آن نماد معاملاتی بانک تجارت شد. بانک ملت دیگر سهام بورسی بود که در اولویت اصلی حقوقی‌ها قرار گرفت و شاهد جابه‌جایی 48 میلیون و 500 هزار سهم به ارزش 84 میلیارد و 250 میلیون تومان در مسیر حقیقی به حقوقی بود. در نماد معاملاتی شرکت ملی مس ایران نیز دیروز شاهد انتقال حدود 73 میلیارد تومان نقدینگی از سبد سهام معامله‌گران خرد به پرتفوی حقوقی‌ها بودیم. در آن‌سوی بازار اما نماد معاملاتی شرکت خدمات انفورماتیک با خالص خرید حدود 93 میلیارد تومانی توسط حقیقی‌ها همراه شد. این روند در سهام شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس به جابه‌جایی 16 میلیون و 560 هزار سهم به ارزش 25 میلیارد و 450 میلیون تومان از پرتفوی حقوقی‌ها به سبد سهام معامله‌گران خرد بازار همراه شد.
دنیای اقتصاد