شرح حال تجارت ایران در سه فصل سال ۹۸ از تغییر مشتریان کالاهای ایرانی حکایت دارد. بررسی مهم‌ترین بازارهای هدف ایران نشان می‌دهد علاوه‌بر اینکه رتبه شرکای تجاری کشور دستخوش تغییر شده، حذف و اضافه نیز در لیست شرکا دیده می‌شود. فدراسیون روسیه، ارمنستان، ازبکستان، قطر و غنا از جمله متقاضیان کالاهای ایرانی هستند که در فهرست ۲۰ کشور اول اضافه شده‌اند. از سوی دیگر، بررسی گروه‌های اقتصادی نیز نشان می‌دهد صادرات کالای ایرانی به کشورهای حوزه اوراسیا با رشد قابل توجهی روبه‌رو شده است.
محموله کالاهای ایرانی تا پایان پاییز به مقصد کدام کشورها حرکت کرده‌اند؟ جدیدترین آمار از تجارت خارجی ایران در ۹ ماه منتهی به آذر ۹۸ نشان می‌دهد کشورهای ژاپن، مصر، تایوان، مالزی و کویت که در مدت مشابه سال گذشته در لیست ۲۰ کشور عمده مقصد صادراتی قرار گرفته بودند، امسال جای خود را به ارمنستان، قطر، ازبکستان، روسیه و غنا داده‌اند. همچنین دو کشور عمان و ژاپن که در ۹ ماه منتهی به آذر سال گذشته در لیست ۲۰ کشور اول مبدا واردات ایران بودند، در ۹ ماه امسال جای خود را به تایلند و پاکستان داده‌اند. علاوه بر این صادرات به تفکیک گروه‌های اقتصادی نیز حکایت از آن دارد که با توجه به توافق ترجیحی ایران و اتحادیه اوراسیا، در ۹ ماه منتهی به آذر امسال صادرات به این کشورها بیشترین رشد وزنی و ارزشی را تجربه کرده است.
۲۰ کشور مقصد کالاهای ایرانی
جزئیات آمار صادرات ۹ ماه منتهی به آذر سال جاری به معرفی ۲۰ مقصد صادراتی پرداخته است. در میان کشورهای مقصد، بیشترین رشد در این بازه زمانی نسبت به بازه مشابه سال گذشته مربوط به غنا است. این کشور در آمارهای ۹ ماهه سال گذشته در لیست ۲۰ کشور منتخب صادراتی حضور نداشت و امسال به این فهرست اضافه شده است. صادرات به غنا از نظر ارزشی ۳۵۲۵ درصد رشد و از نظر وزنی ۵۴۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش یافته است. بیشترین افت صادرات نیز مربوط به صادرات به کره‌جنوبی است. صدور کالا به این کشور نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۶۸ درصد به لحاظ ارزشی و ۶۷ درصد به لحاظ وزنی افت داشته است.
آمارها نشان می‌دهد ۱۰ کشور نخست صادراتی ۸۵ درصد سهم ارزشی از کل صادرات را به خود اختصاص داده‌اند و در مجموع ۲۰ کشور مقصد صادراتی، ۹۲ درصد ارزش صادرات را در برمی‌گیرند. چین با سهم نزدیک به ۲۴ درصدی در صدر فهرست قرار گرفته است. پس از آن عراق با سهم ارزشی ۲۲ درصدی در رده دوم قرار گرفته و ترکیه با سهم نزدیک به ۵/ ۱۲ درصدی از کل صادرات، سومین مقصد صادراتی ایران محسوب می‌شود. امارات سهم ۵/ ۱۰ درصدی از کل ارزش صادرات دارد و چهارمین مقصد صادراتی محسوب می‌شود. افغانستان نیز با سهم ۵/ ۵ درصدی پنجمین کشور خریدار کالاهای ایرانی است. هند به‌عنوان یکی از شرکای اصلی ایران در سال‌های گذشته، تنها ۵/ ۳ درصد سهم ارزش صادرات را به خود اختصاص داده است. ارزش صادرات به این کشور نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۵ درصد کاهش داشته و وزن صادرات نیز ۲۱ درصد افت کرده است.
پاکستان به‌عنوان هفتمین کشور مقصد صادرات کالاهای ایرانی نزدیک به ۳ درصد از کل ارزش صادرات را به خود تخصیص داده است. البته وزن کالاهای صادراتی به این کشور نسبت به مدت مشابه افزایش ۲۰ درصدی داشته اما ارزش آن ۳ درصد کاهش یافته است. بیش از ۲ درصد از سهم ارزش کل صادرات متعلق به اندونزی است که از نظر وزنی و ارزشی با رشد روبه‌رو بوده است. تایلند نهمین خریدار کالاهای ایرانی محسوب می‌شود که بیش از ۵/ ۱ درصد از سهم ارزش صادرات را به خود اختصاص داده است. این کشور اگرچه به لحاظ ارزشی نسبت به مدت مشابه سال قبل افت داشته، اما وزن کالاهای صادر شده به این کشور افزایش یافته است.
دهمین مقصد کالاهای صادراتی ایران، ارمنستان است که سهم بیش از یک درصدی از کل ارزش صادرات را در اختیار دارد. رشد وزنی و ارزشی صادرات به این کشور نیز در ۹ ماهه امسال نسبت به بازه زمانی مشابه سال قبل، چشمگیر است. ۱۷۲ درصد رشد ارزشی و ۲۳۶ درصد رشد وزنی حاصل صدور کالا به این کشور است. یازدهمین مقصد صادراتی ایران در این بازه، عمان است. کشوری که گفته می‌شود می‌تواند به‌عنوان جایگزین امارات در تجارت ایران نقش ایفا کند. اما سهم یک درصدی این کشور از ارزش صادرات و البته افت وزنی و ارزشی آن در ۹ ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته، در گمانه‌زنی‌های پیش از این، تردید ایجاد می‌کند. این کشور افت ۴۴ درصدی در ارزش و کاهش ۱۴ درصدی در وزن خرید کالا از ایران را تجربه کرده است.
جمهوری آذربایجان هم با سهم یک درصدی در رده دوازدهم مقاصد صادراتی ایستاده و هم وزن صادرات به این کشور و هم ارزش آن، نسبت به بازه مشابه سال قبل با رشد روبه‌رو بوده است. صادرات به کره‌جنوبی نیز بیشترین افت را در ارزش و وزن ثبت کرده و سهم این کشور به کمتر از یک درصد از کل ارزش صادرات تقلیل یافته است. جایگاه کره‌جنوبی در فهرست ۲۰ کشور عمده صادراتی ایران تا پایان پاییز امسال، سیزدهم بوده است. روسیه نیز با سهم کمتر از یک درصد در رده چهاردهم فهرست مقاصد صادراتی ایران حضور دارد. صادرات به این کشور هم به لحاظ ارزشی و هم به لحاظ وزنی رشد داشته است. ترکمنستان، ازبکستان و قطر نیز سهم ارزشی کمتر از یک درصد را در اختیار دارند. غنا نیز سهم نیم درصدی از کل ارزش صادرات را در اختیار دارد و آلمان و ایتالیا هر یک با سهم کمتر از نیم درصد، در آخرین رده‌های این لیست قرار گرفته‌اند.
صادرات به تفکیک گروه‌های اقتصادی
در ۹ ماه منتهی به آذر امسال بیشترین رشد صادرات به مجمع اقتصادی اوراسیا صورت گرفته است. رشد ارزشی ۷۵ درصدی و رشد وزنی ۱۱۷ درصدی صدور کالا به این کشورها حاصل عملکرد ۹ ماهه امسال صادر‌کنندگان است. اما از سوی دیگر بیشترین افت صادرات در آمار صدور کالا به شورای همکاری خلیج‌فارس منعکس شده است که نشان از افت ۵۶ درصدی در ارزش و افت ۳۵ درصدی در وزن دارد.
صادرات به کشورهای عضو همکاری اسلامی (OIC) نیز از نظر ارزش رشد ۲ درصدی و از نظر وزن رشد ۵ درصدی داشته است. صادرات به سازمان همکاری اقتصادی (ECO) با افت ارزشی ۵ درصدی و رشد وزنی ۲۷ درصدی روبه‌رو بوده است. فروش کالا به کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (CIS) نیزبه لحاظ ارزشی ۸ درصد و به لحاظ وزنی ۴۸ درصد رشد داشته است. صدور کالابه کشورهای عضو همکاری جنوب شرق آسیا(ASEAN) هم افت ارزشی ۸ درصدی و رشد وزنی ۴ درصدی را در ۹ ماه منتهی به آذر امسال تجربه کرده است. اتحادیه اروپا هم ۳۹ درصد به لحاظ ارزشی و ۳۶ درصد به لحاظ وزنی در خرید کالا از ایران نسبت به بازه مشابه سال قبل افت داشته است.
۲۰ مبدا واردات کالا به ایران
در لیست ۲۰ کشور عمده مبدا واردات ایران ۹ کشور اروپایی حضور دارند. همچنین ۱۰ کشور نخست لیست دارای سهم ۸۲ درصدی از کل ارزش واردات هستند. بر اساس آنچه آمارها نشان می‌دهد از ۱۰ کشور صدر جدول، ۵ کشور اروپایی و ۵ کشور نیز آسیایی هستند. البته نکته حائز اهمیت آن است که واردات از تمام کشورهای اروپایی از نظر ارزشی کاهش یافته و بیشترین افت ارزش واردات در بین کشورهای اروپایی نیز مربوط به فرانسه است. بیشترین سهم از کل واردات متعلق به چین است. این کشور سهم نزدیک به ۲۶ درصدی در ارزش واردات را در اختیار دارد. همچنین رشد اندک ارزشی و رشد وزنی حاصل از واردات ۹ ماهه از این کشور است.
رشد ۵۰ درصدی ارزشی و رشد ۵۱ درصدی وزنی واردات از امارات نسبت به مدت مشابه سال گذشته، موجب شده این کشور سهم بیش از ۱۹ درصدی را از کل ارزش واردات به خود اختصاص دهد و در رده دوم بایستد. همچنین ترکیه نیز سهم نزدیک به ۱۲ درصدی را از کل ارزش واردات به خود اختصاص داده است. واردات از ترکیه در ۹ ماه منتهی به آذر امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد وزنی ۳۴۷ درصدی و رشد ارزشی ۱۱۲ درصدی داشته است. چهارمین پله مبدا واردات متعلق به هند است که سهم ارزش واردات از این کشورنزدیک به ۹ درصد است. رشد ارزشی ۵۶ درصد و رشد وزن واردات از آن ۹۴ درصد است. آلمان پنجمین مبدا کالاهای وارد شده به ایران است که سهم ارزشی نزدیک به ۵ درصدی از کل واردات دارد. واردات از این کشور از نظر وزنی رشد ۲۰ درصدی و از نظر ارزشی افت ۱۵ درصدی داشته است. سوئیس نیز جایگاه ششم مبادی وارداتی را در اختیار گرفته و سهم نزدیک به ۳ درصدی را از کل ارزش واردات به خود اختصاص داده است. البته ارزش واردات از این کشور ۴۸ درصد کاهش داشته و وزن واردات نیز ۵۷ درصد افت را تجربه کرده است.
هفتمین پله مبادی وارداتی مربوط به روسیه است که سهم ارزشی نزدیک به ۳ درصد از کل ارزش واردات را در اختیار گرفته است. ورود کالا از این کشور از منظر ارزشی ۸ درصد افت و از نظر وزنی ۵۸ درصد رشد داشته است. هلند هشتمین مبدا واردات کالا به ایران است که سهم بیش از ۲ درصدی را از کل ارزش واردات در اختیار دارد. افت یک درصدی ارزش و وزن کالای وارد شده از این کشور نسبت به مدت مشابه سال قبل در کارنامه عملکرد تجارت با هلند ثبت شده است. سهم واردات از ایتالیا و انگلیس نیز بیش از ۲ درصد از کل ارزش واردات است. واردات از ایتالیا از نظر وزنی رشد ۶۸ درصدی داشته اما از نظر ارزشی با افت ۲۲ درصدی روبه‌رو بوده است. همچنین واردات از انگلیس هم از نظر وزنی افت ۱۱ درصدی داشته و هم از نظر ارزشی افت ۸ درصدی را تجربه کرده است.
سهم واردات از کره‌جنوبی نزدیک به ۲ درصد از کل ارزش واردات طی ۹ ماه منتهی به آذر امسال است. اما بیشترین افت در ارزش واردات بین لیست ۲۰ کشور مبدا نیز متعلق به این کشور است. افت ۶۶ درصدی ارزش واردات نسبت به مدت مشابه سال قبل و افت ۷۵ درصدی وزن واردات حاصل عملکرد تجارت با این کشور است. برزیل و سنگاپور هم هر یک سهم بیش از یک درصدی را از کل ارزش واردات به خود اختصاص داده‌اند. البته واردات از برزیل هم به لحاظ ارزشی و هم به لحاظ وزنی رشد را تجربه کرده و واردات از سنگاپور هم به لحاظ ارزشی و هم به لحاظ وزنی با افت روبه‌رو بوده است. پاکستان و فرانسه هریک سهم یک درصدی از واردات را در اختیار دارند. رشد وزنی و رشد ارزشی واردات از پاکستان در این کارنامه ثبت شده اما واردات از فرانسه اگرچه از نظر وزنی رشد داشته ولی ارزش آن کاهش یافته است. اتریش، مالزی، اسپانیا، بلژیک و تایلند نیز هر یک بیش از نیم درصد در ارزش واردات ۹ ماهه سهم داشته‌اند. البته واردات از اتریش نسبت به مدت مشابه سال قبل از نظر وزنی رشد و از نظر ارزشی افت داشته، واردات از مالزی از نظر وزن افت و از نظر ارزش تغییری نداشته، واردات از اسپانیا و بلژیک از نظر وزن و ارزش افت داشته و واردات از تایلند نیز هم از نظر ارزش و هم از نظر وزن با رشد همراه بوده است.
منبع: دنیای اقتصاد