کاهش وابستگی بودجه به درآمدهای حاصل از نفت موضوعی است که هر ساله و در فصل بررسی بودجه در مجلس درباره آن بحث‌های طولانی می‌شود اما آنچه که از سوی دولت در عمل محقق می‌گردد، متفاوت از آن بحث‌ها و شعارهایی است که درباره ضرورت قطع وابستگی به نفت سر داده می شود. در حالی که کاهش وابستگی بودجه به نفت اصلی بوده است که در سال‌های گذشته دولت ها روی آن تاکید داشته اند ولی تاکنون در همه دولت ها اتکا به درآمدهای نفتی وجود داشته است.

در حال حاضر که فروش نفت ایران مورد تحریم آمریکا قرار گرفته است شاید بتوان گفت این بهترین فرصت است تا درآمدحاصل از فروش نفت را از بودجه سالانه کشور خارج کنیم تا اثرات این تحریم روی اقتصادی ایران کاهش یابد.

در همین رابطه با سید روح الله رضوی کاشانی یکی کارشناسان اقتصاد انرژی گفت‌وگو کردیم تا مشخص شود چه راه کارهایی در کوتاه مدت و میان مدت برای حذف درآمدهای نفتی از بودجه وجود دارد.

یکی از مهم‌ترین ایرادات اقتصاد ایران وابسته کردن اقتصاد به درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام است. همواره از سوی مقام معظم رهبری نیز به مسئولان سفارش شده است که باید از درآمدهای نفتی به نحو احسن استفاده کرد و آن را به جای بودجه جاری، در فعالیت‌های بلندمدت و بین نسلی مورد بهره برداری قرار داد. اما متاسفانه در طول سالیان متمادی دولتمردان از این درآمد برای مصارف جاری استفاده کردند که امروز با کوچکترین تحریم نفتی می بینیم اقتصاد کشور دچار مشکل می‌شود.

لطفا در این زمینه توضیح دهید چرا دولتها در طول سالهای مختلف به این مطالبه عمل نکرده اند؟

رضوی: در ابتدا باید این مسئله را روشن کنیم که منظور ما از دولت فقط قوه مجریه نیست بلکه حاکمیت است که باید با کمک دولت این کار را انجام دهد. اگر امروز ایران را به عنوان کشوری تک محصولی می شناسند تنها دولت مقصر نیست بلکه قوه مقننه و حتی قضائیه نیز در این امر سهیم هستند.

متاسفانه باید اعلام کنیم موضوع خام فروشی نفت پیش از پیروزی انقلاب اسلامی وجود داشت و این ارثی است که از حکومت قبلی به ما رسیده است. در صورتی که یکی از آرمانهای انقلاب اسلامی این بود که کشور را از حوزه تک محصولی خارج کنیم و بتوانیم منابع درآمدی مختلفی را برای خود ایجاد کنیم اما می بینیم چون درآمد نفتی سهل الوصول ترین درآمد است کمتر به سمت دیگر بخش ها حرکت کردیم.

به عنوان مثال وقتی در طول تاریخ صحبت از مالیات می شد مردم کوچه و بازار همواره اعلام می کردند که وقتی نفت وجود دارد چرا باید مالیات بدهیم مگر ما کشور ثروتمندی نیستیم؟ این موضوعات موجب شد تا با مسئله ای به نام فرار مالیاتی روبه رو باشیم و دولت هم هرگز به مردم بابت گرفتن مالیات فشار وارد نکرد هرچند که این فشار روی دوش بخش حقوق بگیر جامعه وجود داشت.

پس وقتی دولت و مردم جامعه می بینند که به درآمدهای کثیر نفتی متصل هستند اصلا به فکر جایگزین کردن این درآمد نخواهند بود که این موضوع باید به صورت ریشه‌ای برطرف شود.

لطفا در این باره بیشتر توضیح دهید یعنی برای جدا کردن درآمد نفتی از بودجه می توان یک باره درآمد دیگری را جایگزین کرد یا اینکه باید به تدریج سهم نفت را کاهش داد؟

رضوی: ما سالهای متمادی درآمد نفتی را داخل کشور آوردیم و خوب یا بد خرج کردیم. هرچند که قبلا درآمد نفتی عاید عده ای می شد اما در همین سالهای نه چندان دور عده ای شعارشان این بود که درآمد نفتی را سر سفره های مردم بیاوریم و احتمالا با این شعار توانستند بر مسند دولت قرار گیرند.

اما موضوع این است که باید به مردم بیاموزیم که امروز اگر شما دچار شرایط بد اقتصادی هستید به خاطر همین مسئله است که نفت را به اقتصاد جاری شما گره زده اند و خودشان باید برای رهایی از این وضعیت از دولت ها مطالبه کنندکه نفت را از اقتصاد جاری حذف کنند.

متاسفانه باید این موضوع را اعلام کنم که دولت ها همواره به خاطر افزایش محبوبیت بیشترین توجه را به مردم داشته اند و کمترین توجه را به مطالبات کارشناسی که البته این موضوع در دولت فعلی صادق نیست. به هر حال با این شرایط این مردم هستند که باید به آگاهی برسند و از دولتها بخواهند نفت را از بودجه خارج کنند تا به رفاه برسند و وقتی که به رفاه رسیدند آنگاه باید هزینه این رفاه را هم که همان مالیات است به دولت پرداخت کنند. پس تا مردم کاری را نخواهند انجام دهند هرگز دولت ها به سمت انجامش قدم بر نمی دارند.

مردم باید به دنبال انقلاب اقتصادی باشند. اگر به دنبال رفاه هستند اگر می خواهند کمترین آسیب را ببینند باید خودشان دست به کار شوند. بنابراین اول باید خوب را از بد تشخیص دهند و بعد به دنبال افرادی باشند که این کار خوب را برایشان انجام دهند.

اما در پاسخ به سوال شما در این بخش باید بگویم باید حجم واقعی درآمدهای نفتی را در اقتصاد شناسایی کرد و صرفا به عدد و آماری که دولت می دهد اکتفا نکرد و بعد درآمد نفتی را در بخش های مولد سرمایه گذاری کرد تا از درامد حاصل از این بخش ها بتوان چرخ های اقتصاد را به گردش درآورد. مانند همین کاری که نروژ در اقتصادش انجام می دهد. آنها درآمدهای سرشار نفتی دارند اما جالب است که بدانید حتی یک سنت از این درآمدها را در بودجه جاری خود نمی آورند.

موضوعی که باید به ان اشاره کرد این است که آیا مردم حاضرند این از خود گذشتگی را انجام دهند تا به روز های بهتر برسند؟

رضوی: ما در روایات داریم که اگر می خواهید به بهشت برسید باید تهذیب نفس داشته باشید. در خصوص بهبود وضعیت اقتصادی هم همین گونه است. باید به مردم گفت اگر می خواهید در اقتصاد به درآمد عالی دست پیدا کنید اگر می خواهید شرایط زندگی خود را تغییر دهید باید قید درآمدهای نفتی را بزنید.

حتما تبلیغات این روزهای صدا وسیما را ملاحظه کرده اید که صحبت از کارافرینی می کنند. سالها است که گفته ایم باید به سمت کارآفرینی حرکت کرد و تا وقتی که درآمدهای نفتی بود هیچکس حاضر به کارافرینی نمی شد به همین دلیل دولت شرایط سختی را پیش روی بخش خصوصی گذاشته است و اکنون که درامدهای نفتی وجود ندارد یا کاهش یافته است دولت باید این شرایط را تسهیل کند زیرا عواید این کار دراخر در جیب دولت خواهد بود و مردم نفع آن را نیز خواهند برد.

اما موضوع این است که دولت ها فقط در محدوده چهار سال فکر می کنند که در این بخش نیازمند تحول هستیم و باید به این سمت برویم که دولتها به جای مصلحت اندیشی خود به دنبال مصلحت اندیشی نظام و مردم باشند شاید به همین دلیل است که مقام معظم رهبری تاکید کردند باید به دنبال دولت جوان و حزب اللهی بود زیرا فرد جوان و انقلابی کوته فکر نیست و بلند اندیشه است.

البته همانطور که گفتم این موضوع فقط به قوه مجریه بر نمی گردد بلکه اکنون که فصل انتخابات در مجلس رسیده مردم باید به دنبال انتخاب افرادی باشند که این تفکر را دنبال کنند که باید شرایط اقتصادی کشور اصلاح شود. صد البته تنها کسانی میتوانند این تحول را ایجاد کنند که جوان و حزب اللهی هستند. من امیدوارم مجلس آتی به جای انکه مجلس اصولگرا ها و یا اصلاحطل‌بها و یا هر جناح و حزب دیگری باشد مجلس جوانان انقلابی باشد.

جدای از این مباحث راهکاری که میتوان امیدوار بود که با اجرای آن درآمدهای نفتی از بودجه جدا می شود چیست؟

رضوی: ابتدا باید گفت ما راه کار برای جدا کردن نفت از بودجه داریم که همان صندوق توسعه ملی است. اما باید دید آیا دولت به درستی از این صندوق استفاده می کند؟ دولتی که می خواهد در طول چهار سال حکومت کند سعی می کند از این صندوق برداشت کرده و به زخم های خود بزند و به بعد هم فکر نمی کند. در همین 6 سالی که از دولت می گذرد کدام کار عمرانی و زیر بنایی و مولد با درآمد صندوق توسعه ملی انجام شده است که درآمدش در بودجه دیده شود؟ بنابراین من معتقدم باید افکار اصلاح شود تا بتوان نتیجه عملکرد را دید.

بارها به نمایندگان مجلس گفته‌ایم که این نحوه ورود منابع حاصل از فروش نفت به بودجه مخرب شرایط اقتصادی است. اما آنها هیچ توجهی به این تذکرات نکرده اند. امروز می بینیم فلان مسئول پشت تریبون می اید و با افتخار اعلام می کند ما راه روستایی احداث کردیم آن هم با درآمدهای نفتی، ما به دورترین روستاها برق و گاز رساندیم آن هم با درآمدهای نفتی. خوب شما کار اشتباهی کردید که با درآمدهای نفتی این کارها را انجام دادید. آیا درامدهای نفتی برای انجام این کارها است؟

وقتی هزینه های انجام پروژه ها را نگاه می کنید می بینید که مثلا برای یک راه روستایی که می شد به عنوان مثال با 100 میلیون تومان این کار را انجام داد برایش میلیارد ها تومان هزینه شده است. این پول باید در بخش دیگری هزینه میشد تبدیل به کارخانه می شد تا درآمد ایجاد کند و از این درآمد باید توسط بخش خصوصی راه احداث می شد.

همواره در طول تاریخ گفته شده است میتوان از درامد مالیاتی به عنوان درآمد جایگزین نفت استفاده کرد چرا دولتها دراین زمینه موفق نبوده اند؟

رضوی: متاسفانه وقتی این سیر را بررسی می کنیم می بینیم که دولت ها به دلیل دارا بودن درآمدهای نفتی هرگز به سمت گرفتن مالیات از سوی مردم حرکت نکرده اند و در سالهای اخیر به یکباره با کاهش درآمدهای نفتی به دنبال درآامدهای مالیاتی بودند و چون مردم ما عادت به پرداخت مالیات نکرده اند سعی می کنند از دادن مالیات فرارکنند.

زمانی که انقلاب شد، یک تحول اساسی در اقتصاد می توانست رخ دهد اما ما از این ظرفیت استفاده نکردیم. حکومت باید مردم را به سمت پرداخت مالیات از لحاظ دینی و شرعی حرکت می داد که این کار را نکرد. درحال حاضر در کشورهای پیشرفته این گونه است که چون همه مردم مالیات می دهند و همه چیز شفاف است اگر کسی مالیات ندهد از چشم مردم می افتد و خود به خود منزوی می شود.

بنابراین یکی از کارهایی که دولت میتواند انجام دهد این است که شفافیت را در این زمینه ایجاد کند و از این طریق به مردم بگوید که همه مالیات می دهند. حتی شرکت های بزرگ و کوچک و به این سمت حرکت کنند که اگر کسی مالیات نداد یعنی از جیب مردم دزدی کرده است و قوه قضائیه با او محکم برخورد کند.

الان که بحث مالیات پزشکان مطرح است دولت میتواند این کار را انجام دهد که دستگاه پوز به پزشکان بدهد و هرکس این دستگاه را گرفت اسمش را در فهرستی منتشر کند و به مردم اعلام کند و از این طریق مردم می توانند به سراغ پزشکانی روند که دستگاه پوز بانکی دارند و خود به خود پزشکی که می خواهد قانون را دور بزند و مالیات ندهد مشتریش کم می شود. برخورد با این افراد کار راحتی است به شرط انکه دولت بخواهد.

یکی موضوع دیگری که باید به آن پرداخته شود وجود درآمدهای جایگزین نفت است به نظر می رسد به غیر از موضوع شفاف سازی که میتواند درآمد مالیاتی را افزایش دهد بحث درآمدهای ارزی نیز مطرح است برای افزایش درامدهای ارزی چه راه کاری وجود دارد؟

رضوی: خوشبختانه ایران کشوری مستعد در زمینه های مختلف است مثلا در بخش درآمدهای غیر نفتی میتوانیم به درآمد پتروشیمی و یا درآمد صادرات فراورده تکیه کنیم و از ان راحت تر بازارهای کشورهای همسایه است. حتما میدانید که امسال در کشور عراق و یا کشور قطر شاهد خشک سالی بودیم که البته روابط خوبی نیز اخیرا با این کشورها پیدا کرده ایم. بنابراین می توانیم روی درآمد صادرات محصولات کشاورزی نیز حساب ویژه ای باز کنیم. امسال ایران از نظر بارندگی وضعیت خوبی داشت که نشان میدهد سال پر باری در زمینه کشاورزی داشته باشیم که به راحتی می توانیم محصولات مازاد خود را صادر کنیم. سال گذشته که شرایط بارندگی خوب نبود توانستیم حجم قابل توجهی از محصولات کشاورزی را صادر کنیم امسال که راحت تر می توانیم این کار را انجام دهیم که البته ظاهرا دولت نیز سعی دارد حساب ویژه ای روی این موضوع باز کند.

 فارس