وزیران خارجه اروپایی که به شدت نگران سرنوشت برجام و همچنین درگیری احتمالی بین تهران و واشنگتن هستند روز گذشته در بروکسل گردهم آمدند تا درباره چگونگی اقدامات برای نگه داشتن ایران در برجام بحث و رایزنی کنند؛ نشستی اروپایی که مایک پمپئو، وزیرخارجه آمریکا نیز با تغییر برنامه سفر خود به روسیه در آن حضور پیدا کرد.
البته حضور پمپئو با واکنش سرد فدریکا موگرینی، هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا مواجه شد و وی گفت که با توجه به فشرده بودن برنامه نشست‌ها باید بررسی شود که آیا فرصتی برای سازماندهی یک دیدار با وزیرخارجه آمریکا وجود دارد یا خیر. در شرایطی که روز گذشته در بروکسل تمام وزرای خارجه اروپایی بار دیگر بر اهمیت حفظ برجام تاکید کرده و آن را ستون امنیتی منطقه توصیف کردند، با توجه به شدت گرفتن تنش‌ها بین ایران و آمریکا جرمی هانت، وزیرخارجه بریتانیا در مورد خطرات بروز ناخواسته برخورد نظامی بین ایران و ایالات‌متحده هشدار داد.
هشدار هانت
جرمی هانت، وزیرخارجه بریتانیا که در بروکسل به‌سر می‌برد روز گذشته در جمع خبرنگاران در مورد خطرات بروز ناخواسته برخورد نظامی بین ایران و ایالات‌متحده هشدار داد. به گزارش خبرگزاری رویترز، هانت گفت: «ما نسبت به ریسک یک درگیری اتفاقی و تشدید ناخواسته وضعیت بسیار نگرانیم.» او همچنین افزود که باید کوشش کرد تا ایران دوباره در مسیر افزایش فعالیت‌های هسته‌ای قرار نگیرد. به گفته هانت «اگر ایران یک قدرت هسته‌ای شود همسایگانش هم خواهان تبدیل شدن به قدرت هسته‌ای خواهند شد.» او با اشاره به خاورمیانه گفت: «این منطقه همین الان هم بی‌ثبات‌ترین نقطه جهان است.» وزیرخارجه بریتانیا گفت که نگرانی‌های کشورش در مورد تنش بین ایران و آمریکا را با همتایان اروپایی و با مایک پمپئو در میان خواهد گذاشت. هانت افزود: «به نظر من آنچه نیاز داریم یک دوره آرامش است تا اینکه همه درک کنند که طرف مقابل چه فکری می‌کند.»
واکنش سرد اروپا به حضور پمپئو
در پی افزایش تنش‌ها بین آمریکا و ایران، مایک پمپئو، وزیرخارجه آمریکا اخیرا سفری غیرمنتظره به بغداد انجام داد و سفارت ایالات‌متحده در بغداد نیز به شهروندان این کشور در مورد افزایش تنش‌ها در عراق هشدار داده و بر لزوم حفظ هوشیاری تاکید کرده است. پمپئو همچنین برنامه سفر خود به مسکو را که قرار بود از روز دوشنبه (۲۳ اردیبهشت) آغاز کند، تغییر داده و رهسپار بروکسل شد تا با مقام‌های اتحادیه اروپا درباره ایران و موضوعات دیگر گفت‌وگو کند. فدریکا موگرینی، هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا اما نسبت به سفر غیرمنتظره پمپئو به بروکسل واکنشی خویشتن‌دارانه از خود نشان داده است. خبرگزاری آلمان روز دوشنبه ۲۳ اردیبهشت (۱۳ مه) با انتشار گزارشی از واکنش سرد فدریکا موگرینی نسبت به تغییر برنامه سفر مایک پمپئو خبر داده است. موگرینی گفته که او در ساعات بامدادی روز دوشنبه از سفر غیرمنتظره پمپئو به بروکسل مطلع شده است. هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرده است که برنامه نشست وزیران امورخارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا پیرامون یافتن راه‌حلی برای اجرای کامل توافق هسته‌ای با ایران بسیار فشرده است و معلوم نیست که آیا امکان دیدار با وزیر امورخارجه آمریکا وجود داشته باشد. موگرینی افزوده است: «ما در طول روز خواهیم دید که آیا فرصت برای سازماندهی یک دیدار با وزیر امورخارجه آمریکا وجود دارد یا خیر.» در همین رابطه مورگان اورتگاس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا علت لغو سفر مایک پمپئو به مسکو را، بحث بر سر «اقدامات تهدیدآمیز و بیانیه‌های ایران» با اروپا عنوان کرد.
برجام، ستون امنیتی منطقه
مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سخنانی پیش از آغاز نشست در بروکسل در جمع خبرنگاران تاکید کرد که اروپا کماکان از توافق هسته‌ای با ایران حمایت می‌کند. فدریکا موگرینی درباره وضعیت پیرامون برجام گفت: «همان‌طور که از موضع اتحادیه اروپا مطلع هستید ما کماکان از این توافق و اجرای کامل آن حمایت می‌کنیم. من در حاشیه این نشست دیداری با وزیران امورخارجه انگلیس و فرانسه و آلمان خواهم داشت تا درباره چگونگی ادامه حمایت از اجرای این توافق گفت‌وگو کنیم.» وی ادامه داد: «از نظر ما برجام یکی از ستون‌های امنیتی منطقه است و عنصری کلیدی در معماری عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای در جهان و منطقه بوده است. بنابراین، به حمایت از آن ادامه خواهیم داد.»
اروپا اهداف پنهانی ندارد
مشاور فدریکا موگرینی هم در گفت‌وگویی ضمن اشاره به اهمیت برجام و همچنین اشاره به بی‌نتیجه بودن رویکردهای جنگ‌طلبانه دولت آمریکا تاکید کرد که اروپا مانند آمریکا اهداف پنهانی ندارد و حداقل ۱۲۰ روز زمان نیاز است تا بتواند حسن‌نیت خود درباره پایبندی به تعهدات برجامی‌اش را به ایران نشان دهد. به گزارش «ایسنا» پایگاه اینترنتی شبکه رادیویی سی‌بی‌سی بخشی از گفت‌وگوی خود با ناتالی توچی، مشاور فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا را منتشر کرد. توچی درباره نگرانی کسانی که سعی دارند از تنش میان آمریکا و ایران بکاهند، گفت: «نگرانی‌ها به‌ویژه نگرانی‌های اتحادیه اروپا به چند دلیل بسیار جدی هستند. منظورم این است که برنامه جامع اقدام مشترک یا همان توافق هسته‌ای ایران، یک عنصر مهم در قانون جهانی منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای است که به وضوح در آینده مورد استناد قرار خواهد گرفت و همچنین عنصری مهم برای کمک به امنیت خاورمیانه یا حداقل عدم تشدید ناامنی در خاورمیانه است.» توچی تصریح کرد: «سرانجام و مهم‌تر از همه اینکه (این توافق) موضوعی مهم است که نشان می‌دهد چندجانبه‌گرایی، دیپلماسی چندجانبه و قانون بین‌المللی به واقع قابل اجراست و هنوز هم می‌تواند اجرا شود. روشن است که ما، بدون این ابزارها، نظامی مبتنی بر قوانین بین‌المللی نمی‌داشتیم و همگی ما بسیار به این قوانین وابسته هستیم.»
ناکارآمدی سیاست براندازی حکومت
این مشاور فدریکا موگرینی برای تشریح ذهنیت دولت آمریکا به‌ویژه جان بولتون از اثربخش بودن اعمال فشار بر ایران از طریق تحریم‌ها و همچنین غلط بودن رویکرد اروپا در رابطه با ایران در نظر آمریکا گفت: «نکته این است که ما اساسا اهداف مختلفی داریم. اهداف اتحادیه اروپا در چارچوب برجام، محدود نگه‌داشتن برنامه هسته‌ای ایران است و این به خودی خود، هدف ماست. ما اهداف پنهانی نداریم. هدف دولت آمریکا، اول از همه و بیشتر از همه جان بولتون که شما نیز به آن اشاره کردید، اساسا یک هدف متفاوت است و آن «براندازی حکومت» در ایران است.» وی افزود: «واقعیت این است که تمدید نشدن برخی معافیت‌های تحریمی ایران از سوی آمریکا، پایبندی به برجام را برای ایران غیرممکن می‌سازد. سوال این است که آیا استراتژی آمریکا مبنی بر براندازی حکومت در ایران واقعا درحال نتیجه دادن است؟ صادقانه بگویم من شرایط را در آستانه براندازی در ایران نمی‌بینم. من طی یک سال گذشته تغییری در استراتژی ایران در خاورمیانه و سیاست خارجی آن در خاورمیانه نمی‌بینم. به نظرم این استراتژی آمریکا اصلا نتیجه‌بخش نبوده است.»
آمریکا توان نظامی ندارد
ناتالی توچی درباره نظر برخی که می‌گویند هدف آمریکا و به‌ویژه جان بولتون آغاز جنگ با ایران است و تنش‌های اخیر ایجاد شده از سوی آمریکا هدف ابراز واکنشی بد از ایران را دنبال می‌کند توضیح داد: «من فکر نمی‌کنم که چنین چیزی ممکن باشد چرا که صادقانه بگویم؛ فکر نمی‌کنم آمریکا توان نظامی این را داشته باشد که واقعا جنگ در ایران برپا کند. منظورم این است که آنها می‌توانند جنگ را آغاز کنند اما هدف آنها پیروزی در جنگ است که مثلا در عراق که کشوری به‌طوری غیرقابل مقایسه کوچک‌تر و ضعیف‌تر از ایران است، موفق به پیروزی در جنگ نبوده‌اند. بنابراین فکر نمی‌کنم که این هدفی واقع‌بینانه باشد.» وی افزود: «اگر امکان حذف دیپلماسی وجود داشته باشد، راه منتهی به جنگ باز می‌شود. و این دقیقا همان دلیل نگرانی اروپایی‌ها درباره افزایش تنش‌های اخیر است و ما نه‌تنها در نهایت با اصرار به آمریکا می‌گوییم که این انتخاب تنها می‌تواند منجر به رنج بیشتر شود، بلکه در تلاشیم تا ایران را قانع کنیم به نفع آنها نیست که اینها را شدت ببخشد یا سرانجام وارد بازی آمریکا شوند.» این مقام اروپایی در توضیح اینکه جان بولتون روی همین موارد یاد شده حساب می‌کند تا ایران خود را درگیر کرده و دلیلی برای مداخله [نظامی] به آمریکا بدهد اظهار کرد: «من فکر می‌کنم نظر شما کاملا درست است. این احتمالا همان چیزی است که جان بولتون می‌خواهد اتفاق بیفتد.»
۱۲۰ روز زمان نیاز داریم
وی در واکنش به مهلت ۶۰ روزه ایران به اتحادیه اروپا برای عمل به تعهدات برجامی‌شان گفت: «برای اینکه کمی خوش‌بینانه‌تر به موضوع نگاه کنیم من واقعا فکر می‌کنم که تمام اینها برای ایران کاملا واضح است. اگرچه حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران گفته است که ایران اگر طرف مقابل به تعهداتش عمل نکند، دیگر به تعهدات برجامی خود عمل نمی‌کند؛ اما واقعا کسی اگر اظهارات حسن روحانی را بخواند می‌بیند که موضوع واقعا این نیست که ایران حداقل به همین زودی ها برنامه هسته‌ای خود را از سر بگیرد. ما، ۶۰ روز زمان داریم، اما می‌توانم بگویم که احتمالا ۱۲۰ روز زمان نیاز داریم تا واقعا بتوانیم کاری کنیم که به ایران نشان دهد ما واقعا به سهم خودمان، به توافق پایبندیم.»
ضرورت حفظ برجام برای امنیت اروپا
از سوی دیگر هایکو ماس، وزیر امورخارجه آلمان با تاکید بر اهمیت حفظ برجام گفت که مذاکرات با موضوع اجرایی شدن برجام ادامه خواهد داشت. به گزارش «ایسنا» به نقل از اسپوتنیک، وزیر امورخارجه آلمان روز دوشنبه در نشست وزیران امورخارجه اتحادیه اروپا در بروکسل گفت: «کشورهای اروپایی همگی متحدا بر این باورند که داشتن توافقی هسته‌ای با ایران و اجرایی کردن آن ضروری است.» وزیر امورخارجه آلمان هنگام ورود به محل جلسه شورای روابط خارجی وزیران اتحادیه اروپا به خبرنگارها توضیح داد: «ما در اروپا اتفاق نظر داریم که این توافق برای امنیت ما ضروری است. هیچ کسی نمی‌خواهد که ایران بمب هسته‌ای داشته باشد و این [جلوگیری از دستیابی ایران به بمب هسته‌ای] هدف این توافق است که تا کنون با موفقیت در راستای آن عمل کرده‌ایم. به همین دلیل به مذاکرات درباره اجرای این توافق ادامه خواهیم داد و دوباره مذاکراتی دقیقا در این باره خواهیم داشت.» ماس در ادامه گفت: «ما در ماه‌های گذشته گام‌های سازنده‌ای را به‌ویژه درباره کانال مالی اینس‌تکس برداشته‌ایم تا این کانال اجرایی شده و به بهره‌‌برداری برسد و برجام همچنان اجرا شود.» وی همچنین با اشاره به اقدامات اخیر ایران درباره برجام هم گفت: «برای ما مهم است که نقش ایران در منطقه را زیر نظر داشته باشیم. ما با نقش ایران در سوریه و برنامه موشک بالستیک این کشور موافق نیستیم اما این توافق مهم‌ترین مبنا است تا در آینده با ایران رفتار شود.»
تلاش آلمان برای برقراری کانالی قانونی
همچنین اشتفان زایبرت، سخنگوی دولت آلمان اعلام کرد که این کشور در تلاش برای برقراری کانالی قانونی به منظور تجارت با ایران است. به گزارش خبرگزاری فارس به نقل از خبرگزاری رویترز، زایبرت در جریان کنفرانس خبری هفتگی به خبرنگاران گفت: «به همراه شرکای اروپایی خود ما متعهد به اقداماتی هستیم تا تجارت قانونی با ایران را به‌ویژه با ایجاد کانالی برای پرداخت ایجاد کنیم.»
واکنش اروپا به اولتیماتوم تهران
در عین حال ژان ایو لودریان، وزیرخارجه فرانسه نسبت به مهلت ۶۰ روزه تهران به اروپا واکنش نشان داد و با بیان اینکه تحریم‌های آمریکا علیه ایران به نفع اروپا نیست، گفت: «اولتیماتوم ایران درخصوص برجام نیز برای ما مناسب نیست.»
ژان ایو لودریان روز گذشته در بروکسل تاکید کرد که اروپا کماکان خواهان باقی ماندن ایران در توافق هسته‌ای است.
ژان‌ایو لودریان، وزیرخارجه فرانسه شامگاه شنبه نیز تصمیم اخیر ایران درباره تعلیق برخی از تعهدات برجامی‌اش را «واکنشی بد» خواند و از تهران خواست که از خود «بلوغ سیاسی» نشان دهد.
همچنین استف بلاک، وزیر امورخارجه هلند در جمع خبرنگاران در بروکسل ضمن تاکید بر اهمیت مذاکره درباره وضعیت برجام اظهار کرد شرط‌های جدید مطرح شده از سوی ایران «عاقلانه» نیست.
به گزارش «ایسنا» نمایندگی هلند در اتحادیه اروپا در صفحه رسمی توییتری آن به نقل از وزیر امورخارجه این کشور که برای شرکت در نشست وزیران امورخارجه اتحادیه اروپا به بروکسل رفته است، نوشت: «مذاکره اهمیت بسیاری دارد. ایران شرط‌های مضاعفی مطرح کرده است که عاقلانه نیست.» وی افزود: «مهم است که ایران به توافق پایبند باشد. ما اقداماتی را برای ادامه مذاکرات شروع کرده‌ایم.»
موضع اروپا درباره برجام تغییر نکرده است
وزیر امورخارجه اتریش نیز ضمن تاکید بر لزوم حفظ توافق هسته‌ای گفت که نباید به شایعات گوش داد و صرفا باید به بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی در این زمینه توجه کرد. به گزارش «ایسنا» کارین کنایسل، وزیر امورخارجه اتریش روز گذشته پیش از آغاز نشست شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا در بروکسل در جمع خبرنگاران تاکید کرد که برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) باید حفظ شود. وی در ادامه در پاسخ به سوالی درباره اعزام ناو هواپیمابر آمریکایی به منطقه و افزایش تنش‌ها میان تهران و واشنگتن گفت: «این اولین باری نیست که چنین اتفاقی می‌افتد. من به اندازه‌ای سن دارم که به یاد بیاورم در دهه ۱۹۸۰ بین دو کشور عضو اوپک، یعنی ایران و عراق جنگ بود و همه نگران بودند و می‌گفتند که اوپک نابود شده است. من تحولات منطقه را در ۴۰ سال گذشته خوب به خاطر دارم اما مضطرب نیستم.» کنایسل افزود: «آنچه باید انجام دهیم و من به همکارانم توصیه می‌کنم این است که حقایق را بررسی کنیم و نباید به اخبار و شایعات واکنش نشان دهیم.» وزیر امورخارجه اتریش تاکید کرد: «موضع اتحادیه اروپا درخصوص برجام تغییری نکرده و مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از حامیان این توافق است. ما تنها به بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی در زمینه این توافق استناد می‌کنیم، نه شایعات.»
نشست برجامی در بروکسل
نشست وزیران خارجه اروپایی در بروکسل، اولین دیدار آنها از زمان اعلام تصمیم ایران برای کاهش تعهدات برجامی‌اش است. ایران چهارشنبه گذشته، در یک‌سالگی خروج آمریکا از برجام، اعلام کرد که پایبندی به برخی تعهداتش ذیل برجام را متوقف می‌کند؛ علاوه بر این، مهلتی ۶۰ روزه به پنج عضو برجام داد که اگر «منافع ایران تامین نشود» دست به اقداماتی دیگر خواهد زد. اتحادیه اروپا به همراه انگلیس، فرانسه و آلمان در بیانیه‌ای مشترک از تصمیم تهران ابراز نگرانی و بر ادامه پایبندی خود به برجام تاکید کردند. آنها از ایران خواستند تا به تعهداتش در این توافق پایبند بماند. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران در این خصوص گفت که فروش مازاد اورانیوم غنی شده و آب سنگین را متوقف می‌کند. او یک روز بعد از اعلام این تصمیم، در جلسه هیات دولت، با تاکید بر اینکه از برجام خارج نشده‌ایم، گفت: «برجام نیاز به یک جراحی دارد و قرص‌های مسکن یکساله کافی نبوده، اقدام امروز ما جراحی برای نجات برجام است نه برای نابودی برجام.» همچنین عباس عراقچی، معاون وزیرخارجه ایران نیز تاکید کرد که خروج «مرحله به مرحله» از توافق هسته‌ای با قدرت‌های جهانی در دستور کار ایران قرار گرفته است. او در عین حال افزود آمادگی این را داریم که با انجام خواسته‌هایمان دوباره مرحله به مرحله برگردیم. عراقچی در سخنانی در گفت‌وگوی ویژه خبری افزود: «اقدامات کنونی ایران برای حفظ برجام است و ادامه برجام و نه از بین بردن آن، حداقل در این مرحله.» عراقچی سیاست ایران را دیپلماسی و فرصت دادن به طرفهای دیگر برجام برای جبران قصورات توصیف کرد.
تشدید تنش
این درحالی است که روابط تهران و واشنگتن به‌ویژه در روزهای اخیر بسیار پرتنش بوده تا جایی که آمریکا اعلام کرده ناو هواپیمابر آبراهام لینکلن را برای مقابله با تهدیدات احتمالی ایران زودتر از موعد به منطقه اعزام کرده است. چندین فروند بمب‌افکن بی-۵۲ آمریکا نیز راهی منطقه هستند. یک مقام دولت آمریکا نیز روز جمعه خبر داد که سرپرست وزارت دفاع آمریکا، پنتاگون، با استقرار تعداد بیشتری از «سامانه موشک‌های پاتریوت» در منطقه موافقت کرده است. شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان در گزارشی اختصاصی از پنتاگون خبر داده است که «جابه‌جایی» موشک‌های کوتاه‌برد ایران از جمله دلایل اعزام نیروی آمریکایی تازه‌نفس به خلیج‌فارس بوده است. در روزهای اخیر دولت ژاپن ابراز امیدواری کرده است که بتواند با میانجی‌گری میان ایران و ایالات‌متحده توافق هسته‌ای تهران با قدرت‌های جهانی را حفظ کند. یاسوتوشی نیشیمورا، معاون دبیر اول کابینه ژاپن، گفته است: «ما قصد داریم که برای صلح و ثبات در منطقه کوشا باشیم و از روابط دوستانه سنتی خود با ایران استفاده کنیم.» همچنین همزمان با اوج گرفتن تنش‌ها، سی‌ان‌ان گزارش داد که کاخ سفید شماره تماس با ترامپ را در اختیار سفارت سوئیس گذاشته تا ایران در صورت تمایل بتواند با او تماس بگیرد. رئیس‌جمهور آمریکا اخیرا گفته بود که دوست دارد ایرانی‌ها با او تماس بگیرند. عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد تیم هسته‌ای و معاون سیاسی وزارت امورخارجه در سخنانی با اشاره به درخواست‌‌ها و اقدامات اخیر دونالد ترامپ گفت که برای خروج از شرایط دشوار کنونی، نیازی به شماره تلفن یا میانجی نیست و اگر نیاز شود آنها (آمریکایی‌ها) شماره ما را دارند.
دنیای اقتصاد