المیرا اکرمی در شهروند نوشت: دلال‌ها هر کیلو زعفران را با سود ٩میلیون تومانی در دوبی و امارات می‌فروشند دلال‌ها برای این‌که سود بیشتری ببرند، ایرادهایی را از کیفیت محصول می‌گیرند منافع سرشار دلالی علت موضع‌گیری علیه عرضه زعفران در بورس کالاست کشاورزان می‌توانند زعفران را حتی در مقیاس یک گرم هم در بورس کالا بفروشند
زعفران ایران، طلای سرخ است. طلای سرخی که برای کشاورزانی که زحمت کاشت، داشت و برداشت آن را به عهده دارند، سود کمتری دارد، اما برای دلال‌ها سود کلانی دارد. این سود تا جایی است که گفته می‌شود دلالان زعفران را کیلویی ٣میلیون و ٥٠٠هزار تا ٤میلیون تومان از کشاورزان می‌خرند و در دوبی و امارات متحده عربی، همین زعفران را کیلویی ١٣میلیون تومان می‌فروشند.
این دلال‌بازی حاکم بر بازار زعفران و خرده‌فروشی‌ای که سال‌هاست در این بازار وجود دارد، موجب شد که از بهمنماه سال پیش عرضه زعفران در بورس کالا کلید بخورد. با این هدف که مشکل چندین‌ساله یکپارچه نبودن محصولات قابل عرضه و صادرات فله‌ای زعفران حل شود و زعفران ایران جایگاه واقعی خود را در بازار جهانی پیدا و تثبیت کند.
ایران بزرگترین تولیدکننده زعفران در جهان است، اما جایگاه شایسته و درخور این عنوان در بازارهای جهانی ندارد. حالا چند سالی است که افغانستان به کمک آمریکا، کشت زعفران راه انداخته و تولید انبوه زعفران در چین زنگ خطر را برای یکی از مهمترین محصولات صادراتی ایران به صدا درآورده است. در این میان اسپانیا هم که تولیدی ندارد، تعیین‌کننده قیمت زعفران در بازارهای جهانی است و محصول فله‌ای ایران را به نام خود بسته‌بندی و به سایر کشورها صادر می‌کند. تمام اینها نشان می‌دهد که تا چه اندازه از بسته‌بندی و صادرات اصولی زعفران غافل بوده‌ایم.
امسال سطح زیر کشت زعفران حدود ١٠٠هزار هکتار است و پیش‌بینی‌ها حاکی از تولید ٤٠٠ تن محصول است و بورس کالا هم بنا دارد که در فصل برداشت این محصول، به شکل برنامه‌ریزی شده وارد عمل شود و با آموزش کشاورزان تا جایی که می‌تواند دست دلال‌ها را از بازار این محصول کوتاه کند. هر چند که در این میان افرادی هستند که اجرای طرح‌های دیگری را موثرتر و سودمندتر از عرضه زعفران در بورس کالا می‌دانند.
مرکز مبادله کالا به جای بورس کالا
علی حسینی، عضو شورای ملی زعفران در گفت‌وگو با «شهروند» معتقد است راهکار این‌که زعفران بدون حضور دلالان و منفعت‌طلبی آنها و به شکل سالمی معامله شود، عرضه این محصول در بورس کالا نیست و از همین رو چندی پیش طرح راه‌اندازی مرکز مبادله کالا در روستاها و مناطق زعفران‌خیز را به شورای ملی زعفران ارایه داده که چنین مرکزی زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی فعالیت کند تا هم فرآوری و هم مبادله زعفران در آن انجام شود.
به گفته حسینی، البته ایجاد چنین مرکزی هزینه‌هایی دارد و هر چند که روستاییان و زعفران‌کاران از این طرح بشدت استقبال کرده‌اند و حاضر به آماده‌سازی زمین و حتی انجام کارهای بنایی هستند، اما باید مصالح ساختمانی مورد نیاز تأمین شود و این، نیاز به اختصاص بودجه دارد.
اما از هفت‌ماه پیش که عرضه زعفران در بورس کالا شروع شده، ظاهرا دلال‌ها این موضوع را به کشاورزان تلقین می‌کنند که اگر محصول‌شان را در این بازار عرضه کنند، از آنها مالیات گرفته می‌شود. هر چند که به گفته حسینی با اطلاع‌رسانی‌های وسیعی که به کشاورزان شده، حالا همه آنها به این موضوع واقفند که از مالیات معاف هستند و بنابراین اغلب آنها ترسی از این موضوع ندارند و دلال‌ها هم نمی‌توانند از این بابت، هراسی را در دل زعفران‌کاران ایجاد کنند.
دلال‌ها روی کیفیت زعفران مغلطه می‌کنند
اما مشکلی که به نوعی تا چند وقت پیش هم گریبانگیر کشاورزان بود، این بود که دلال‌ها از ناآگاهی زعفران‌کاران سوءاستفاده می‌کردند و محصول آنها را پایین‌تر از قیمت واقعی‌اش می‌خریدند ولی به گفته عضو شورای ملی زعفران، حالا چند سالی است زعفران‌کاران قبل از فروش محصول خود، از چندجا قیمت می‌گیرند و توسعه وسایل ارتباط جمعی و اینترنت در روستاها که موجب شده کشاورزان از قیمت‌های روز مطلع باشند، دست دلال‌ها را از این ترفند کوتاه کرده است. هر چند که همچنان مغلطه‌کاری دلال‌ها به شکل دیگری ادامه دارد و با ترفندهایی که به کار می‌برند برای این‌که سود بیشتری ببرند، ایرادهایی را از کیفیت محصول می‌گیرند.
می‌توان هزینه تمام‌شده را پایین آورد
اما کاهش هزینه تمام‌شده زعفران موضوعی است که اگر اتفاق بیفتد هم تولید را توجیه‌پذیر و هم سود بیشتری را نصیب کشاورزان می‌کند. هرچند که به گفته حسینی، عضو شورای ملی زعفران اگر کشاورزان به درستی آموزش ببینند، زمین را درست انتخاب کنند، کشت اصولی انجام دهند و فرآوری محصول در فرآیند صحیحی انجام شود، مشکلات آنها کمتر خواهد شد و هزینه تمام‌شده هم کاهش خواهد یافت. او معتقد است که بخش عمده‌ای از مشکلات زعفران‌کاران به سیستم آموزشی مربوط می‌شود و این وظیفه وزارت جهاد کشاورزی است که در میدان تولید حاضر باشد و به کار کشاورزان نظارت کند و تا زمانی که کارشناسان این وزارتخانه پشت میز بنشینند، اتفاق خاصی در هیچ زمینه‌ای و ازجمله کاهش هزینه‌های تولید نخواهد افتاد.
این در حالی است که هزینه تمام‌شده تولید زعفران بستگی به میزان تولید دارد و اگر مثلا یک کشاورز در یک هکتار زمین، یک کیلو محصول تولید کند، هزینه تمام‌شده آن ١٠میلیون تومان می‌شود، اما اگر در یک هکتار زمین ١٠ کیلو زعفران تولید کند هزینه تمام‌شده آن کمتر از ٢میلیون تومان می‌شود. طبق استانداردها اگر در یک هکتار زمین ٨ تا ١٠ کیلو محصول تولید شود، هم کیفیت خوبی خواهد داشت و هم برای کشاورز مقرون به صرفه خواهد بود و می‌تواند به قیمت مناسبی محصول خود را به فروش برساند.
زعفران
در بورس کالا خرده‌فروشی هم می‌شود
اما از بهمنماه سال گذشته که عرضه زعفران در بورس کالا آغاز شد، زمزمه‌های مخالفت با این فرآیند هم شروع شد. مخالفان می‌گویند که عرضه زعفران در بورس کالا، نه‌تنها حافظ منافع کشاورزان خرده‌پا و خرده مالکان نیست، بلکه حافظ منافع دلالان است و این در حالی است که اغلب زعفران‌کاران، خرده مالک هستند و شاید میزان محصول بسیاری از آنها حدود دو سه کیلو باشد و بنابراین، این افراد امکان عرضه زعفران در بورس کالا را ندارند. استدلال این مخالفان آن است که دلال‌ها زعفران را در حجم ٢٠٠ تا ٣٠٠ کیلو از کشاورزان می‌خرند و به این ترتیب می‌توانند در بورس کالا بورس‌بازی برای خود راه بیندازند. دلیل این مدعا هم همین است که از سال گذشته که زعفران در بورس کالا عرضه شد، معامله‌ای که حافظ منافع کشاورزان باشد، در آن انجام نشده است.
اکبر میرزاپور، سرپرست مدیریت توسعه بازار فیزیکی بورس کالای ایران در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: این‌که برخی می‌گویند عرضه زعفران در بورس کالا حافظ منافع کشاورزان نیست، جای تعجب دارد؛ چرا که این سازوکار برای عرضه مستقیم و بی‌واسطه محصول توسط کشاورزان ایجاد شده و شاید تلقی برخی این است که بورس کالا بازار عمده‌فروشی است و در آن خرده‌فروشی وجود ندارد و بنابراین واسطه‌ها زعفران را به قیمت پایین از کشاورزان می‌خرند و در بورس کالا به قیمت بالاتر می‌فروشند.
میرزاپور تأکید می‌کند که چنین تصوری در خصوص بورس کالا به‌کل اشتباه است و کشاورزان می‌توانند زعفران را در مقیاس حتی یک گرم هم در این بورس بفروشند و از زمان راه‌اندازی بورس کالا، تحویل بار زعفران از زیر یک کیلو تا چند ١٠ کیلو رخ داده است.
به گفته میرزاپور نکته دیگری که عرضه زعفران در بورس کالا را در جهت منافع کشاورزان پیش می‌برد، این است که اتفاقا دلالان از بورس که فضای شفافی دارد و معاملات در آن مشخص است، گریزان هستند و وارد آن نمی‌شوند. بنابراین این موضوع که گفته شود، بورس جای دلالان است، بسیار دور از ذهن است. هر چند که از نظر بورس، واسطه‌گری یک فعالیت مفید اقتصادی است؛ مشروط به این‌که در فضای شفاف و تحت نظارت نهادهای متولی و بدون آسیب‌رسانی به تولید باشد؛ اما در شرایط فعلی به دلیل نگرانی‌هایی که واسطه‌های زعفران از مالیات دارند، وارد بازار شفافی مانند بورس کالا نمی‌شوند.
به گفته سرپرست مدیریت توسعه بازار فیزیکی بورس کالا هنوز بورس زعفران بازار کوچکی است و از ابتدای سال تاکنون حدود ٨٦ کیلوگرم معامله زعفران در آن انجام شده است و طبیعی است که این بازار نمی‌تواند نقش زیادی چه مثبت و چه منفی در بازار زعفران داشته باشد؛ پس این‌که برخی بورس را دلیل بعضی نوسانات قیمت زعفران معرفی می‌کنند، قابل قبول نیست؛ هر چند که اگر بورس نقش کوچکی در واقعی‌شدن قیمت‌ها و منتفع‌شدن کشاورزان داشته باشد، اتفاق خوبی خواهد بود.
منافع سرشار دلالی زعفران؛ علت موضع‌گیری علیه بورس کالا
اما به نظر می‌رسد دلیل این‌که برخی موضع‌گیری منفی نسبت به عرضه زعفران در بورس کالا دارند، این است که منافع سرشاری در واسطه‌گری زعفران وجود دارد و با توجه به بازار رو به رشد معاملات زعفران در بورس، احتمالا واسطه‌ها از آینده این بازار هراس دارند. این موضوعی است که میرزاپور هم آن را تأیید و تأکید می‌کند که بورس کالا در حال انجام اقداماتی است که به‌تدریج زعفران‌کاران را با این بازار آشنا کند و کشاورزان بتوانند به‌طور مستقیم حتی با مقادیر کم وارد بورس شده و محصول خود را با قیمت واقعی بفروشند و در سریع‌ترین زمان ممکن وجه کالای خود را دریافت کنند. او معتقد است که بورس زعفران در آینده بزرگ‌تر و فعال‌تر خواهد شد. به گفته این مقام مسئول، تاکنون چند دوره آموزشی در تربت حیدریه و مشهد برگزار شده و نامه‌نگاری‌هایی با سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی انجام شده تا در شهرستان‌های زعفران‌خیز دوره‌های آموزشی متعددی برگزار شود؛ با این هدف که کشاورزان بیشتری جذب بورس زعفران شوند و قطعا این اقدامات در فصل برداشت محصول بیشتر خواهد شد. راه‌اندازی نخستين صندوق زعفران در آینده نزدیک موضوعی است که سرپرست مدیریت توسعه بازار فیزیکی بورس کالا از آن خبر می‌دهد و عنوان می‌کند که قرار است در این صندوق وجوهی از طریق پذیره‌نویسی از سرمایه‌گذاران جمع آوری شود که لازم است بخش عمده منابع صندوق صرف خرید گواهی سپرده کالایی زعفران شود و این موضوع موجب می‌شود كه نقدینگی مناسبی نیز از طریق بازار سرمایه وارد بازار زعفران شود.