بازار آتی ارز با نرخ بازار هماهنگ است ریسک سرمایه‌گذار خارجی کم میشود
بورس ارز یا به عبارت بهتر، بازار مشتقه ارز، ابزاری برای پوشش ریسک ارز و نوسان‌های آن است و قرار است تا به‌زودی راه‌اندازی شود. یکی از پیش‌شرط‌های راه‌اندازی این بازار نه‌چندان آشنا برای فعالان اقتصادی، لغو تحریم‌های اقتصادی علیه ایران است. یکی از دلایل راه‌اندازی این بازار هم نیاز ایران به سرمایه‌گذاری خارجی و ورود خارجی‌ها به ایران است. چراکه اگر سرمایه‌گذار خارجی بخواهد در ایران فعالیت کند، نیازمند بازاری است تا قیمت برابری ارز خود را در آن کشف کند و با یک سیستم روبه‌رو باشد؛ نه بازاری در خیابان فردوسی!
همچنین بیمه‌کردن ریسک فعالیت‌ها و نوسان نرخ ارز موضوع مهم دیگری است که باید حل شود و راه درمان آن راه‌اندازی بورس ارز خواهد بود. زیرا فروش ارز و حواله‌های ارزی در آینده (با توجه به قیمت امروز) شاید تا زمانی که این ابزار راه‌اندازی نشده است، خیلی عملیاتی به نظر نرسد، اما تجربه این بازار درکشورهای دیگر نشان می‌دهد که این بازار به خوبی کارآیی دارد و می‌تواند راه مناسبی برای کاهش ریسک باشد.
عملکرد این بازار به این شیوه است که امروز حواله خرید یا فروش با قیمتی بالاتر از قیمت معاملات نقدی در زمان حاضر را خریداری می‌کنند و این حواله‌ها در زمان سررسید با قیمت خریداری‌شده فروخته میشود. مزیت مهمی که این معامله دارد، این است که غیر از ثابت‌بودن قیمت، در تمام معاملات نیازی به ارایه فیزیکی به خریدار نیست. حال قرار است این بازار پس از برداشته‌شدن تحریم‌ها و با توجه به میزان مورد نیاز ارز و ورود سرمایه‌های خارجی راه‌اندازی شود.
یک بازار ناآشنا اما مفید
تا به امروز، بازار ارز در ایران همان بازار فیزیکی بوده است. بیشتر معاملات نقدی و روزانه بوده و این بازار جدید تا حد زیادی ناآشناست (گرچه در دنیا سابقه طولانی دارد). در مورد فروش آتی تا به این لحظه در بورس کالا فروش آتی سکه به‌طور مشخص با همین روش انجام میشود و در زمان خود توانست بسیاری از التهاب‌های بازار را کنترل کند اما با این همه، موضوع ارز و اهمیت آن تا حدود بسیار زیادی با بورس آتی سکه متفاوت است.
از طرف دیگر مشکلات یا به عبارت بهتر سوال‌هایی درباره این بازار وجود دارد که همچنان پاسخ آن روشن نیست. این‌که با توجه به ارز دو یا چند نرخی این حواله‌های آتی ارز با کدام قیمت سررسید میشود؟ قیمت ارز چطور تعیین میشود؟ با توجه به این‌که عرضه‌کننده ارز درکشور بانک مرکزی و دلارها حاصل از فروش نفت است، آیا در قیمت‌های تعیین‌شده نرخ تورم یا افزایش‌های گاه و بیگاه تورم نیز لحاظ شده است؟
و بسیاری از سوال‌های دیگر که مسئولان مربوطه سعی کرده‌اند تا حد امکان به آن پاسخ بدهند. بیشتر مسئولان و افرادی که در راه‌اندازی این بازار تلاش می‌کنند، عنوان کرده‌اند که این بازار تنها راه موثر و مشخص برای قبول بازار و عبور از اقتصاد دولتی است. چون با رونق‌گرفتن این بازار عرضه‌کننده نمی‌تواند فقط بانک مرکزی باشد و به تدریج با گسترش بخش خصوصی و صادرات غیرنفتی این موضوع عملی میشود. با توجه به این‌که زمان دقیق و مشخص راه‌اندازی این بازار اعلام نشده و فقط به بعد از برداشته‌شدن تحریم‌ها موکول شده است؛ کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار سعی کرده تا با توجه به جایگاه این کانون و اهمیت این بازار با برگزاری جلساتی تا حد امکان به این پرسش‌ها پاسخ دهد. در ادامه این جزییات را می‌خوانید:
بازار مشتقه با سررسید کوتاه‌مدت
حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل بورس کالا به‌عنوان یکی از ارکان راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی دراین‌باره عنوان کرد: در برنامه‌ریزی انجام‌شده توسط بورس کالا سناریوهای مختلفی برای راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی با درنظر گرفتن تحریم‌ها و عدم تحریم‌ها و تک‌نرخی شدن یا نشدن ارز تدوین شده و هم‌اکنون آماده ارایه است.
او اضافه کرد: برنامه زمان‌بندی راه‌اندازی این بازار با سناریوهای متفاوت نوشته شده و حالات مختلفی مانند رفع یا عدم رفع تحریم‌ها، تک‌نرخی شدن یا نشدن ارز در آن لحاظ شده و آماده است. همچنین قوانین حاکم بر این بازار مطابق بازارهای روز دنیاست و سررسید تحویل در گام نخست از کوتاه‌مدت شروع میشود و درصورت موفقیت دوره‌های بلندمدت آن نیز درنظر گرفته خواهد شد.
سلطانی‌نژاد درخصوص انتقاد برخی منتقدین مبنی بر این‌که بازیگر اصلی نرخ ارز در ایران دولت و بانک مرکزی است، پاسخ داد: تجربه جهانی نشان داده در بسیاری از کشورهایی که بورس ارز راه انداخته‌اند، شرایط به همین‌گونه بوده و دولت نقش پررنگی در تعیین نرخ ارز آنها ایفا کرده است.
این مقام مسئول افزود: بازار قرارداد آتی ارز زمانی شکل می‌گیرد که بازیگران زیادی در این بازار حضور داشته باشد و انگیزه سفته‌بازی وجود داشته باشد. این درحالی است که بورس کالای ایران تلاش کرده برای دارایی‌هایی که امکان آن وجود دارد، ابزارهای مالی طراحی کرده و بازار ایجاد کند، ارز نیز یکی از همین دارایی‌هاست.
سلطانی‌نژاد در مورد سازوکار بازار مشتقه ارزی تشریح کرد: سهمیه ارز تحویل شده به صرافی‌ها از طرف آنها دریافت شده و باید میزان آن را در سامانه‌ای ثبت کنند و بنا شده مشخصات خریداران ارز نیز مانند کدملی ثبت شود.
وی درادامه به زمان‌بندی راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی اشاره کرد و گفت: برنامه زمان‌بندی راه‌اندازی این بازار با سناریوهای متفاوت نوشته شده است. همچنین قوانین حاکم بر این بازار مطابق بازارهای روز دنیاست و سررسید تحویل درگام نخست از کوتاه مدت شروع میشود و درصورت موفقیت دوره‌های بلندمدت آن نیز درنظر گرفته خواهد شد.
راه‌اندازی آتی ارز مهم‌تر از آتی سکه
علی سعیدی، معاون نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار یکی دیگر از حاضران درجلسه معرفی بازار مشتقه ارزی بود. او با بیان این‌که قراردادهای آتی در دنیا سابقه خیلی طولانی ندارند و به سال ١٩٧٢ بازمی‌گردد، گفت: در ایران تا قبل از ١٣٨٠ ازسویی نرخ نوسان ارز بسیار کم و قابل صرف‌نظر بود و ازسوی دیگر سیستم اقتصاد دولتی اجازه صحبت از مقولات پیچیده مالی را نمی‌داد، اما کاهش ارزش ریال در برابر دلار منجر به تغییر این شرایط شد و همچنین با سوق اقتصاد به بخش خصوصی، نیاز به پوشش ریسک نوسانات ارز بیشتر احساس شد.
عضو هیأت‌مدیره سازمان بورس خاطرنشان کرد: آمارها نشان می‌دهد که ٦هزار کد معاملاتی آتی اعم از فعال وغیر فعال درحال حاضر ثبت شده که این آمار خوبی است و نشان می‌دهد این بازار از حالت آزمایشی خارج شده و سیستم‌های معاملاتی و مقرراتی نسبت به ٧سال گذشته آماده بازارهای آتی نوین است.
عضو هیأت‌مدیره سازمان بورس با اشاره به تجربه موفقیت‌آمیز قراردادهای آتی سکه در بورس کالا گفت: در آن زمان راه‌اندازی بورس آتی سکه به‌زعم برخی خیلی منطقی نبود و موضوع سفته‌بازی از آن استنباط می‌شد. به‌طور قطع با راه‌اندازی هر بازاری انگیزه سفته‌بازی ایجاد میشود، اما مهم این است که مدیریت شود و از حالت غیرمتشکل تبدیل به متشکل شود.
وی ادامه داد: آتی سکه توانست تقاضای سفته‌بازانه را از بازار فیزیکی به خود جذب کند و اگر در آن برهه این بازار نبود، کمبود سکه واقعی و تشدید عرضه می‌توانست مشکلات بازار طلا و سکه را پیچیده‌تر کند. درحالی که در آتی بدون جابه‌جایی سکه این نیاز به راحتی رفع می‌شد.
سعیدی با اشاره به این‌که همه استدلال‌های گفته شده نه‌تنها در بازار ارز وجود دارد بلکه پوشش ریسک ارز با توجه به اهمیت آن در بدنه اقتصاد ضروری‌تر است، تصریح کرد: با توجه به شرایط و نیازهای بازار امروز راه‌اندازی بازار مشتقه ارز بسیار بااهمیت‌تر و کاربردی‌تر از بازار آتی سکه است. بازار مشتقه ارز با نرخ بازار آزاد هماهنگ است و برهمان اساس قیمت تحویل‌های آتی را تنظیم می‌کند.
لزوم راه‌اندازی بازار مشتقه ارز
علیرضا ناصرپور، سرپرست مدیریت مطالعات اقتصادی و سنجش ریسک بورس کالای ایران ازجمله مدیرانی است که برای راه‌اندازی این بازار تلاش‌‌های بسیاری کرده است. او در مورد علت اصلی و لزوم ایجاد بازار مشتقه ارزی گفت: کشور درحوزه صادرات غیرنفتی تا سال گذشته با نوسان‌های شدیدی مواجه بود اما این وضع در سال جاری تا به امروز متفاوت شده، به‌گونه‌ای که علاوه بر این‌که درآمد صادرات غیرنفتی نسبت به صادرات نفتی رشد کرده و همچنین ثابت‌تر و پایدارتر از گذشته شده است.
او اضافه کرد: موازنه صادرات نفتی و غیرنفتی به نفع غیرنفتی بوده است و حتی این انتظار می‌رود که در سال‌های آینده این وضع تشدید شود. بنابراین نمی‌توان از این پس عمده درآمدهای ارزی کشور را متعلق به فروش نفت و در نتیجه دراختیار دولت دانست. به گفته ناصرپور درحال حاضر مبادلات نقدی ٣٨درصد، معاملات سوآپ ٤٥درصد، پیمان‌های آتی ١٢درصد و مشتقات بورسی ٥درصد از انواع معاملات ارز در دنیا را برعهده دارند.
وی در تشریح اهداف راه‌اندازی قراردادهای آتی ارزی گفت: پوشش ریسک در نوسان نرخ‌های ارز برای فعالان بخش واقعی اقتصاد مانند بازرگانی خارجی، معاملات نقدی و رینگ صادراتی بورس کالا و همچنین برای سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه ایران کاربرد دارد.
این مقام مسئول ادامه داد: کشف نرخ ارز براساس مکانیسم بازار در یک سازوکار منسجم و کارا، امکان سیاستگذاری و نظارت بازار ارز توسط نهاد ناظر با توجه به نمایش انتظارات آتی سرمایه‌گذاران و فعالان این بازار و پوشش ریسک نکول در مقابل بازار غیررسمی از دیگر امکانات قراردادهای آتی ارز است.
ناصرپور درباره لزوم راه‌اندازی بورس مشتقه ارز تصریح کرد: در بلندمدت روند قیمتی ارز افزایشی بوده اما در فواصل میان‌مدت با نوساناتی همراه است و به‌طور دایم با یک معامله مثبت مواجه نیستیم و در نتیجه همین نوسانات نیاز به پوشش ریسک وجود دارد. وی در ادامه به نظارت بر بازار اشاره کرد و گفت: وجود سامانه‌های نظارتی قوی و قوانین مناسب ازجمله دستورالعمل انضباطی کارگزاران و رسیدگی به تخلفات اشخاص، وجود کارشناسان خبره برای نظارت بر حسن انجام معاملات و رصد قیمت دارایی‌های پایه و همچنین امکان ایجاد سازوکاری برای کشف قیمت درشرایط بحرانی از مواردی است که فرآیند نظارت بر معاملات آتی ارز را فراهم می‌کند.
منبع: شهروند