«شناسایی اولویت‌های توسعه صنعتی و معدنی ایران»
ناشر: دفتر آینده پژوهی، مدلسازی و مدیریت اطلاعات اقتصادی
ناشر اصلی: معاونت امور اقتصادی
چکیده:
امروزه دستیابی به رشد و توسعه یکی از اهداف اصلی کشورهای در حال توسعه به شمار می‌رود که نیازمند شناخت صحیح از پتانسیل‌ها و محدودیت‌های موجود است. رشد و توسعه صنعت یکی از ابزارهای دستیابی به این هدف می‌باشد. در كشورهاي توسعه یافته به طور عموم توسعه با صنعتی شدن تحقق یافته و توسعه صنايع با رشد اقتصادي و افزايش سطح رفاه عمومي همراه بوده است که به عنوان رویكردی اساسی در توسعه اقتصادی كشورهاي در حال توسعه نیز مطرح گردیده است.
در ایران نیز نگاه مثبتی به بخش صنعت وجود دارد و انتظار این است که بخش مذکور در مقايسه با ساير بخش هاي اقتصادي، بخشي پیشرو در عرصه اقتصاد باشد. به طوری که در برنامه‌های توسعه نیز رشد صنعت به عنوان موتور محرک اقتصاد لحاظ شده است. در همین چارچوب، ماده (46) قانون برنامه ششم توسعه وزارت صنعت، معدن و تجارت را مکلف نموده است به‌منظور رونق تولید، نوسازی صنایع، حمایت هدفمند از صنایع دارای اولویت، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و همچنین توسعه صادرات غیرنفتی، فهرست اولویت‌های صنعتی (با اولویت صنایع معدنی) را با رعایت ملاحظات آمایش سرزمینی و تعادل‌بخشی منطقه‌ای به‌تصویب هیأت‌وزیران برساند. بر این اساس شناسایی بخش‌های کلیدی یا پیشرو که تعیین کننده اولویت‌های توسعه بخشی است، می‌تواند پاسخگوی این نیاز بوده و به‌عنوان ابزاری در جهت تسریع رشد تولید در کشور مورد استفاده قرار گیرد.
در این گزارش برای شناسایی اولویت‌های صنعتی و معدنی از رویکرد شناسایی بخش کلیدی در قالب الگوی داده ستانده استفاده شده است. دو روش برای این منظور بکار گرفته شده است: نخست روش بخش کلیدی راسموسن در قالب روش سنتی و دوم رویکرد حذف فرضی در قالب روش نوین. جدول داده ستانده مورد استفاده جدول داده ستانده سال 1390 مرکز آمار ایران بوده که جدول مذکور در 27 بخش تجمیع شده است. نتایج نشان می دهد بر مبنای رویکرد سنتی بخش‌های زیر به عنوان بخش‌های پیشرو و دارای اولویت بوده و نیازمند حمایت و توسعه معرفی می‌شوند.
ساخت پوشاک و منسوجات
ساخت محصولات چوبی و کاغذی و چاپ و انتشار
ساخت فرآورده‌های نفتی، مواد و محصولات شیمیایی، لاستیک و پلاستیک
ساخت ساير محصولات كاني غيرفلزي
ساخت فلزات اساسي
ساخت وسايل نقليه موتوري، تريلر و نيم‌تريلر و سایر تجهیزات حمل و نقل
ساخت ماشين‌آلات و تجهیزات و لوازم خانگی
ساخت ماشین‌آلات و دستگاه‌های برقی، ابزار پزشکی، اپتیکی و ابزار دقیق
و بر مبنای رویکرد نوین بخش‌های:
زراعت و باغداری
دامداري و مرغداري و پرورش كرم ابريشم و زنبور عسل و شكار
ساخت محصولات غذایی
ساخت فرآورده‌های نفتی و مواد و محصولات شیمیایی و لاستیک و پلاستیک
ساخت فلزات اساسي
ساخت ماشين‌آلات و تجهیزات و لوازم خانگی
آب و برق و گاز
ساختمان
عمده‌فروشي و خرده‌فروشي و تعمير وسايل نقليه و كالاها
حمل و نقل و انبارداری و ارتباطات
خدمات واحدهای مسکونی و فعالیت‌های کسب و کار
با توجه به اینکه در رویکرد نوین نقاط ضعفی که در رویکرد سنتی وجود دارد، برطرف شده است، مناسبتر آن است که نتایج رویکرد نوین مبنای سیاستگذاری در کشور قرارگیرد.
اما زمانی که به نیازهای جدی اولیه این بخش‌ها توجه می‌شود، لزوم تغییراتی در بخش‌های دارای اولویت احساس می‌شود. با توجه به وابستگی جدی بخش فلزات اساسی به کانی‌های فلزی، بخش استخراج کانی‌های فلزی (شامل کانی‌های آهنی و غیرآهنی) نیز باید جزو اولویت‌های معدنی کشور باشد.
در رویکرد نوین دو زیر بخش کشاورزی یعنی “زراعت و باغداري” و “دامداري و مرغداري و پرورش كرم ابريشم و زنبور عسل و شكار” جزو بخش‌های پیشرو شناسایی شده‌اند. اما بخش کشاورزی آب‌بری مستقیم و غیرمستقیم بالایی داشته و به تبع آن توسعه زیربخش‌های کشاورزی در راستای تشدید بحران کم آبی در کشور باشد. همچنین زیربخش‌های صنایع وابسته به کشاورزی نیز با توجه به وابستگی زیاد به کشاورزی، آب‌بری غیرمستقیم بسیار بالایی داشته که توسعه این بخش‌ها بدون لحاظ این موضوع می‌تواند به تشدید بحران کم آبی در کشور بیفزاید. لذا در اعمال سیاست‌های توسعه زیربخش‌های کشاورزی و صنایع وابسته به کشاورزی باید حساسیت بیشتری اعمال شود. در مجموع با توجه به اینکه در ماده (۴۶) قانون برنامه ششم توسعه به صراحت به اولویت‌های صنعتی و معدنی اشاره دارد و زیربخش‌های کشاورزی و خدمات در این ماده مدنظر نمی باشد، براساس نتایج گزارش حاضر بخش‌های:
استخراج کانی‌های فلزی
ساخت فرآورده‌های نفتی و مواد و محصولات شیمیایی و لاستیک و پلاستیک
ساخت فلزات اساسي
ساخت ماشين‌آلات و تجهیزات و لوازم خانگی
آب و برق و گاز
ساختمان
می‌توانند به عنوان بخش‌های دارای اولویت معرفی گردند. اما در معرفی بخش "ساخت محصولات غذایی" به دلیل تاثیرات قابل توجه بر بحران آب باید با احتیاط زیادی تصمیم گیری نمود. لازم به ذکر است که اگر اقتصاد به 4 بخش اصلی “کشاورزی”، “معدن”، “صنعت” و “خدمات” تقسیم شود، آنگاه بخش‌های “آب، برق و گاز” و “ساختمان” جزو زیربخش‌های صنعت قرار می‌گیرند، اما اگر به اقتصاد ایران در قالب 6 بخش اصلی یعنی “کشاورزی”، “معدن”، “صنعت”، “آب، برق و گاز”، “ساختمان” و “خدمات” نگاه شود، آنگاه بخش‌های “آب، برق و گاز” و “ساختمان” جزو اولویت‌های صنعتی و معدنی مدنظر در ماده (46) قانون برنامه ششم توسعه نخواهند بود.