محمد حسین هدایتی

 از یک ماه قبل پیش بینی ها حاکی از این بود که سرمای سختی گریبان‌گیر اقتصاد روسیه خواهد شد، ولی تصور چنین اوضاعی شاید برای پوتین و تیم اجرایی‌اش کمی دور از ذهن به نظر می رسید؛ هجوم افراد برای خرید هرچه بیشتر و یا تبدیل روبل به ارزهای دیگر و تشکیل صف های طولانی در بانک ها، نانوایی ها و فروشگاه های مختلف سطح روسیه، افت بیش از 20 درصدی ارزش روبل طی دو روز و تغییر پنجاه درصدی قیمت اجناس در فروشگاه ها همه اتفاقاتی است که در این مدت روسیه تجربه کرده است.

عواملی که تحلیل گران برای این اتفاقات ذکر می‌کنند همه ریشه در اتفاقات خارج از روسیه دارد ولی چیزی که این اتفاقات را شعله‌ور ساخت تغییر 6.5 درصدی نرخ سود بانکهای روسیه بود، دولت مردان روسیه با این کار قصد داشتند که سرمایه گذاری در روسیه را جذاب تر جلوه دهند تا هم کمی از خروج سرمایه ها جلوگیری کنند و زمینه ساز ورود سرمایه ها به داخل روسیه شوند درواقع جریان خروجی سرمایه را از روسیه کاهش دهند و هم پایه پولی خود را تقویت کنند.

ولی عدم اطمینان های موجود در مورد اقتصاد روسیه این طرح را آن قدر موفق جلوه نداد و باعث شد طی دو روزبعد پس از این تغییر 21 درصد ارزش روبل نسبته به دلار کاهش پیدا کند و سه شنبه سیاه را برای روسیه رقم بزند. با این اتفاق روسیه در رتبه سوم شدیدترین کاهش ارزش پولی نسبت به دلار از سال 1998 به بعد قرار گرفت و افت چهل درصدی روبل نسبت به دلار را در پایان سال 2014 برای خود ثبت کرد.

علت اصلی و تهدید اصلی این رکود در اقتصاد روسیه به بازار نفت و انرژی برمی‌گردد. افت قیمت نفت و ایستادن نفت برنت زیر 60 دلار و نفت جهانی حدود 55 دلار خبر بسیار ناگواری برای روسیه بود این درحالی است که خیلی از کشورها از این اتفاق بهره می‌برند و باعث رشد حداقل یک درصدی در تولید ناخالص داخلی آنها می‌شود. در کاهش قیمت نفت روسیه هیچ تاثیری نمی تواند داشته باشد و تنها منتظر اتفاقاتی است که در بازار جهانی قیمت نفت را رقم می‌زند. که این انتظار برای آنها بسیار تلخ و ناگوار است چرا که بیش از 50 درصد بودجه و دو سوم صادرات روسیه را هیدروکربن‌ها تشکیل می‌دهند و اقتصاد آنها بسیار وابسته به نفت است.

علت دوم رکود اقتصادی در روسیه کاهش میزان سرمایه گذاری خارجی و داخلی در این کشور است که دو عامل باعث این کاهش میزان سرمایه گذاری شده؛ اول پیش‌بینی افت 4.5 تا 5 درصدی میزان تولید ناخالص داخلی روسیه است، که قطعا رفتاری که سرمایه گذاران در پاسخ به این اتفاق دارند به نفع روسیه نخواهد بود، و علت بعدی بالا رفتن میزان بدهی های روسیه است که باعث می شود از اعتبار آنها کاسته شده و بر کاهش سرمایه گذاری خارجی در این کشور دامن بزند.

روسیه نسبت به گذشته اقتصاد متمرکزتری دارد و این موضوع شرایط را برای فعالیت‌های کارآفرینی، برای جایگزینی واردات با تولیدات داخلی سخت کرده است. علاوه براین، محدودیت‌های پیش آمده شرکت‌های بزرگ روسیه را مجبور به عمل نکردن به تعهدات بدهی خارجی خود کرده است و اعتبار باقی مانده روسیه را در بازارهای سرمایه کاهش داده است.

مشکل بعدی روسیه که بازهم به بیرون از کشورش مربوط می‌شود جنگ در مرزهای اوکراین است، که همین سبب شد تا اروپا و آمریکا خیلی از مبادلاتشان را با شرکت‌های روسی قطع کنند. این اتفاق علاوه بر اینکه به طور مستقیم به اقتصاد روسیه لطمه می‌زند، باعث می‌شود کشور روسیه نتواند از کشورهای دیگر وام بگیرد. اواسط ماه دسامبر بود که سیاست خارجی آمریکا تصویب کرد نیروهای اوکراینی را مسلح کنند و در جدید ترین تحریم نیز اتحادیه اروپا بزرگترین بانک روسیه را در لیست تحریم خود قرار داد که کار را برای روسیه بیش از پیش دشوار کرد زیرا با این اتفاق دیگر روسیه قادر به گرفتن وام های بین المللی نیست، البته در این خصوص روسیه معتقد است که این تحریم برخلاف قانون سازمان تجارت جهانی است و باید این تحریم لغو شود. در هرحال پس از اینکه روسیه کریمه را اشغال کرد آمریکا و اتحادیه اورپا از اهرم تحریم استفاده کردند تا بتوانند امنیت و استقلال کشور اکراین را در مقابل بعضی از خواسته‌های روسیه مورد معامله قرار دهند.

موانع به طور عمده به دست پوتین قابل حل است. این تحریم‌ها به اقتصاد اروپا که قبل از این نیز شرایط خوبی نداشت صدمه زده است. اکثر اعضای اروپا از جمله آلمان که روسیه بزرگترین سرمایه‌گذار خارجی آن بوده‌است تمایلی به اعمال تحریم‌ها نداشته‌اند و خیلی علاقه‎مند به لغو تحریم‌ها تحت شرایطی مناسب هستند. هر توافقی در مورد اکراین باید دائمی باشد و باید مرزهای مشخصی علیه تهاجم‌‌های آتی روسیه توسط نیروهای بین المللی مشخص شود. در حال حاضر شاید بتوان تغییرات مثبتی را حس کرد، حدود یک ماه پیش روسیه یک کاروان تانک و توپ برای حمله جدیدی به اکراین فرستاد ولی این حمله هیچ وقت صورت نگرفت و امروز روسیه در تلاش در متقاعد کردن شورشی‌ها به رعایت آتش بس است.

نفت  ارزان و تحریم‌های اقتصادی فشار زیادی بر اقتصاد روسیه آورده است و پوتین را با دو گزینه روبرو کرده است: انزوای بیشتر یا تعامل موقت. پوتین اعلام کرده است در مورد کنترل سرمایه، محدودیت داد و ستد روبل و تحمیل تعلیق پرداخت‌های خارجی اعمال نفوذ نخواهد کرد. برای پوتین خیلی بهتر است که بحران روبل را به عنوان فرصتی برای توافق در شرق اکراین ببیند تا کاهش تحریم‌ها بتواند به اقتصاد فلج  شده روسیه کمک کند.در غیر این صورت باید شاهد فروپاشی اقتصاد و انزوای یک قدرت بزرگ نظامی باشیم که شاید هیچ کس انتظار چنین اتفاقی را نداشته باشد.

منبع: فرارو