بانک جهانی گزارش خود از چشم‌انداز پنج بازار تا ۲۰۲۰ را منتشر کرد. مطابق این گزارش، تنش‌های تجاری و ضعف رشد اقتصادی جهان بر تقاضای بازارهای کالا سایه انداخته است. این نهاد برای عمده بازارهای محصول، بازبینی کاهشی از پیش‌بینی قیمت داشته است. قیمت نفت خام در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به‌طور میانگین به ترتیب روی بشکه‌ای ۶۰ و ۵۸ دلار قرار خواهد گرفت. قیمت کالاهای غیرانرژی نیز پیش از اینکه در ۲۰۲۰ به ثبات برسد، در ۲۰۱۹ روندی نزولی را تجربه می‌کند.
چشم‌انداز 5 بازار تا 2020
«بانک جهانی» تازه‌ترین گزارش چشم‌انداز بازارهای کالای خود را منتشر کرد. در این گزارش که دوبار در سال منتشر می‌شود، وضعیت ۵ بازار اصلی جهان مورد بررسی قرار می‌گیرد. بر اساس یافته‌های تازه‌ترین نسخه این گزارش که مربوط به ماه اکتبر (آبان) است، شاخص قیمت عمده کالاهای اصلی در فصل سوم ۲۰۱۹ روندی کاهشی داشت، کاهشی که در آن بازار انرژی با ۸ درصد افت فصلی سردمدار بود. به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای‌اقتصاد» «بانک‌جهانی» اعلام کرد تنش‌های تجاری و ضعف در تجارت، تولید و رشد اقتصادی جهان بر تقاضای بازارهای کالا سایه انداخته است. چشم‌انداز ضعیف رشد جهانی باعث شده این نهاد برای عمده بازارهای محصول، بازبینی کاهشی از پیش‌بینی قیمت داشته باشد. بر اساس این پیشبینیها، قیمت‌های نفت خام در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به‌طور میانگین به ترتیب روی بشکه‌ای ۶۰ و ۵۸ دلار قرار خواهند گرفت، کاهشی شدید نسبت به پیش‌بینی گزارش ماه آوریل (اوایل اردیبهشت). در گزارش اردیبهشت ماه این قیمت به ترتیب در سطح ۶۶ و ۶۵ دلار پیش‌بینی شده بود. این پیش‌بینی کاهشی در حالی است که با تشدید فراتر از انتظار ریسک‌های مربوط به کسادی اقتصاد جهان، احتمال سرکوب بیشتر تقاضای نفت و به دنبال آن کاهش قیمت‌های طلای سیاه نیز وجود دارد. بر اساس برآوردهای «بانک‌جهانی» قیمت کالاهای غیرانرژی نیز پیش از اینکه در سال ۲۰۲۰ به ثبات برسند، در طول ۲۰۱۹ روندی نزولی را تجربه خواهند کرد، هرچند انتظار می‌رود قیمت گروه فلزات در سال آینده در سطوح پایین‌تری قرار گیرند. گزارش جدید چشم‌انداز بازارهای کالاهای «بانک‌جهانی» با تمرکز ویژه بر نقش نوآوری و جانشینی در تقاضا و مصرف محصولات منتشر شده است. بر اساس این بررسی‌ها، در طول تاریخ هر گاه افزایش قیمتی رخ داده، همزمان با رونق سرمایه‌گذاری و نوآوری بوده است. البته این تغییرات قیمتی با خود اثرات جانشینی درون گروه کالایی (برای مثال در حوزه انرژی جانشینی گاز طبیعی به‌جای زغال‌سنگ) و بین گروه‌های کالایی (در فعالیت‌های بسته‌بندی بین کاغذ، فلز و پلاستیک) را به همراه دارد.
روندهای اخیر
به گزارش «بانک‌جهانی» تحت‌تاثیر افزایش نگرانی‌ها پیرامون کندی رشد اقتصادی جهان، قیمت‌ها تقریبا در حدود ۶۰ درصد از بازارهای کالا روندی نزولی را در فصل سوم ۲۰۱۹ تجربه کرد. این روند در تضاد با آنچه در ماه آوریل گزارش شد، بوده است، در آن زمان مجموعه‌ای از شوک‌های طرف عرضه قیمت بسیاری از محصولات از جمله نفت را افزایش داده بود. این در حالی است که وضعیت وخیم فعلی محیط اقتصاد کلان شامل کاهش چشمگیر تولیدات و تجارت جهان، بر تقاضای محصولات سایه سنگینی انداخته است.
بر اساس گزارش «چشم‌انداز بازارهای کالا» در فصل سوم امسال، قیمت‌های انرژی کاهش فصلی بیش از ۸ درصدی را به ثبت رساند، کاهشی که هر سه بازار اصلی بخش انرژی با آن مواجه شد. در این فصل، قیمت نفت به‌طور میانگین در سطح ۶۰ دلار برای هر بشکه قرار گرفت؛ ۸ درصد پایین‌تر از میانگین قیمت فصل دوم. کاهش قیمت‌های انرژی در حالی بود که یکی از بزرگ‌ترین تأسیسات نفتی جهان در عربستان مورد حمله قرار گرفت، اتفاقی که موجب شد طلای سیاه بزرگ‌ترین جهش قیمتی یک روزه را از سال ۱۹۸۸ تجربه کند. با این حال با توجه به انتظار بازیگران بازار مبنی بر عدم ماندگاری اثرات این اتفاق، افزایش ناگهانی قیمت چندان دوام نیاورد.
در طرف عرضه رشد تولیدات آمریکا ضعیف‌تر از رکوردی بود که در ۲۰۱۸ به ثبت رساند. به‌علاوه «اوپک» و شرکای این سازمان نفتی نیز توافق کرده‌اند کاهش تولیدات خود را ادامه دهند. با این حال هر چند رشد تولیدات نفتی آهسته شده، اما ضعف تقاضا در بازار این محصول غالب بوده است. در این رابطه با بازبینی کاهشی مداوم در انتظارات رشد تقاضا، پیش‌بینی می‌شود نرخ این رشد به سطح یک درصد یا یک میلیون بشکه در روز برسد؛ ضعیف‌ترین نرخ از سال ۲۰۱۲. قیمت زغال‌سنگ و گاز طبیعی نیز به دنبال عرضه بیش از حد روند نزولی خود را ادامه خواهند داد. به گزارش «بانک‌جهانی» عمده قیمت‌ها در بازارهای غیرانرژی نیز روندی کاهشی را در فصل سوم تجربه کردند. در این دوره تحت‌تأثیر نگرانی‌ها پیرامون ضعف تقاضا و تشدید تنش‌های تجاری، قیمت فلزات پایه و فلزات معدنی کاهشی ۲ درصدی یافت. قیمت‌های سنگ‌آهن نیز به دنبال محو شدن اثرات محدودیت‌های عرضه ناشی از حادثه «سد واله» در برزیل روندی نزولی را در پیش گرفتند. با این حال قیمت نیکل در کاهش گسترده قیمت فلزات پایه یک استثنا بود، بازاری که پس از اعلام دولت اندونزی، بزرگ‌ترین تولیدکننده سنگ نیکل در جهان، مبنی بر ممنوعیت صادرات این محصول از سال ۲۰۲۰، جهشی قابل‌توجه یافت. قیمت فلزات گرانبها نیز در واکنش به تشدید تنش‌های تجاری و سیاست‌های پولی تسهیلی در اقتصادهای توسعه‌یافته افزایشی قابل‌توجه را تجربه کردند. این در حالی است که همانند فلزات پایه، قیمت‌ها در عمده بازارهای محصولات کشاورزی در فصل سوم تحت‌تأثیر انتظارات افزایشی تولید و ذخیره غلات اصلی، به‌خصوص در بازارهای گندم و برنج که رکورد چند ساله خود را به ثبت رساندند، روندی نزولی به خود گرفتند. البته دانه‌های روغنی سویا از این قاعده مستثنی بود، بازاری که در پی اخبار مربوط به از سرگیری خرید چینی‌ها از محصولات سویای آمریکا، روندی افزایشی در پیش گرفت. پیش‌تر تنش‌های تجاری آمریکا و چین باعث شده بود پکن سویای مورد نیاز خود را از سایر کشورها تأمین کنند، یا رو به کالاهای جانشین آورد.
چشم‌انداز و ریسک‌های بازارهای کالا
بر اساس یافته‌های گزارش «چشم‌انداز بازارهای کالا»، انتظار می‌رود به‌طور میانگین قیمت‌های انرژی در سال ۲۰۱۹ نسبت به ۲۰۱۸ کاهشی ۱۵ درصدی یابند، نرخی که نسبت به گزارش ماه آوریل بازبینی کاهشی قابل‌توجهی داشته است و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۰ کاهش بیشتر را تجربه کند. بر اساس پیش‌بینی‌های «بانک‌جهانی»، قیمت‌های محصولات غیرانرژی نیز در ۲۰۱۹ تا ۵ درصد کاهش خواهند یافت، بازبینی کاهشی کمتر نسبت به گزارش ماه آوریل، هر چند انتظار می‌رود قیمت این محصولات در سال ۲۰۲۰ به ثبات برسد. به گزارش «بانک‌جهانی» چشم‌انداز قیمت کالاها به خصوص در بازار نفت و فلزات زیر سایه نااطمینانی‌های پیرامون رشد ضعیف‌تر از انتظار جهان به ویژه در بازارهای نوظهور و اقتصادهای درحال‌توسعه قرار دارد.
بر این اساس پیش‌بینی می‌شود قیمت نفت در سال ۲۰۱۹ به‌طور میانگین روی بشکه‌ای ۶۰ دلار برای هر بشکه بایستد. البته قیمت طلای سیاه با کاهشی بیشتر سال آینده قیمت ۵۸ دلار را برای هر بشکه تجربه خواهد کرد، قیمت‌هایی که نسبت به پیش‌بینی قبلی ۷ دلار کاهش یافته‌اند. این بازبینی کاهشی عمدتا ناشی از چشم‌انداز ضعیف رشد اقتصادی جهان و ضعف تقاضای نفت است. در طرف عرضه نیز هر چند تولیدات آمریکا در طول سال ۲۰۱۹ افزایشی ملایم داشته، اما با عملیاتی شدن خط لوله جدید، انتظار می‌رود تا ۲۰۲۰ افزایشی قابل‌توجه یابد. البته این پیشبینیها با این فرض است که کاهش تولیدات اوپک و شرکای این کارتل نفتی تا سال آینده ادامه خواهد داشت. به گزارش «بانک‌جهانی» ریسک‌ها پیرامون چشم‌انداز قیمت نفت برآیندی کاهشی دارند. در این رابطه انتظار می‌رود رشد مصرف نفت در سال آینده افزایشی ملایم داشته باشد، رشدی که به‌طور معمول در دوره‌های رکود تجربه می‌شود. این در حالی است که در صورتی که وخامت شرایط اقتصادی جهان ادامه یابد، تقاضای نفت می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی ضعیف‌تر شود. برعکس حملات اخیر به تجهیزات نفتی عربستان این نکته را یادآور شد که تنش‌های ژئوپلیتیک به رغم اثرات موقت این حملات می‌تواند یکی از عوامل اصلی افزایش قیمت نفت باشد.
در بازار کودها شاخص قیمت بانک جهانی در فصل سوم ۲۰۱۹ معادل ۲/ ۴ درصد کاهش یافت که دومین کاهش فصلی متوالی بود.یکی از عوامل کاهنده این شاخص، کاهش قیمت فسفات بود. با این حال قیمت‌های اوره روندی افزایشی داشت اما قیمت پتاس بدون تغییر ماند. انتظار می‌رود قیمت کودها در ۲۰۲۰ افزایشی ۲/ ۲درصدی یابد و در ۲۰۱۹ افتی ۶/ ۰ درصدی داشته باشد.
وضعیت بازارهای کالای ایران
یکی از نکات گزارش بانک‌جهانی، وضعیت بازارهای کالا به تفکیک کشورها است. بر اساس یافته‌های این گزارش، تولیدات نفت خام ایران در سال ۲۰۱۸ در سطح ۷/ ۴ میلیون بشکه قرار گرفت. این سطح از تولید، پس از آمریکا، عربستان، روسیه و کانادا، ایران را به‌عنوان پنجمین تولیدکننده بزرگ نفت جهان معرفی کرد. هر چند این سطح از تولید نسبت به سال ماقبل آن کاهش را نشان می‌دهد، اما همچنان از تولید ۶/ ۴ میلیون بشکه‌ای سال ۲۰۱۶ و ۸/ ۳ میلیون بشکه‌ای سال ۲۰۱۵ بالاتر است. در بخش مصرف نیز با طی روندی افزایشی در سه سال اخیر، مصرف نفت خام ایران در سال ۲۰۱۸ به سطح ۸/ ۱ میلیون بشکه در روز رسید. در بازار گاز طبیعی با تولید ۲۳۹ میلیارد متر مکعب در ۲۰۱۸ پس از آمریکا و روسیه، کشور در رده سوم بزرگ‌ترین تولیدکنندگان قرار گرفت و با ۲۲۶ میلیارد متر مکعب در این سال سومین مصرف‌کننده بزرگ محصول جهانی این محصول بود.
به گزارش «بانک‌جهانی» تولیدات کود نیتروژن ایران در سال ۲۰۱۸ با رسیدن به سطح ۴/ ۲ میلیون تن، رکوردی جدید را به ثبت رساند. در ساخت طلا نیز بر اساس آخرین آمارها که مربوط به سال ۲۰۱۷ با ساخت ۴۲ تن، نام ایران در رده دوازدهم بزرگ‌ترین سازندگان طلا قرار گرفته است، سطحی که هر چند نسبت به ۵۶ تن ۲۰۱۵ کاهش یافته است، اما در مقایسه با ۳۵ تن سال ماقبل آن افزایش را نشان می‌دهد. در تولید سنگ‌آهن نیز با تولید ۵۵ میلیون تنی در ۲۰۱۷ نام کشور در جمع هشت تولیدکننده بزرگ این محصول قرار گرفته، در حالی که در تولید فولاد خام نیز با ۲۲ میلیون تن در رده دوازده بزرگ‌ترین تولیدکنندگان ایستاده است.
منبع: دنیای اقتصاد