در این گزارش به بررسی نحوه شکل‌گیری و فعالیت چائبول‌ها در کره جنوبی خواهیم پرداخت. با توجه به تحولات تاریخی کره جنوبی، می‌توان روند ایجاد و رشد چائبول‌ها را تشریح نمود.
شکل‌گیری چائبول‌ها در کره جنوبی
برای درک نحوه شکل‌گیری چائبول‌ها در کره آشنایی مختصری با تاریخ کره جنوبی ضروری است. از نظر تاریخی، هر چند قدمت سکونت در ناحیه‌ای که امروز کشور کره نامیده می‌شود به پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد. اما تنها در سال ۱۸۹۷ امپراطوری کره در نتیجه اتحاد نواحی مختلف تشکیل شد که به فاصله کوتاه پس از آن نیز به اشغال ژاپن درآمد.
در واقع کشور کره از سال ۱۹۱۰ تا پایان جنگ جهانی در سال ۱۹۴۵ در اشغال ژاپن بود و در آن سال با شکست ژاپن و ورود نیروهای شوروی به بخش شمالی و نیروهای آمریکایی به بخش جنوبی کشور به دو بخش تقسیم شد. از سال ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۸ حکومت نظامی آمریکا در کره جنوبی قدرت را در دست داشت ودر سال ۱۹۴۸ اولین انتخابات در کشور برگزار و رهی قدرت را در دست گرفت.
تلاش‌های برای ایجاد یکپارچگی در کشور در نهایت به شکست انجامید و دولت کره شمالی در ۱۹۵۰ به کره جنوبی حمله کرد. در نهایت با دخالت آمریکا و چین، جنگ با تلفات فراوان از جمله بیش از ۱۷۰ هزار نفر از کره جنوبی در سال ۱۹۵۳ پایان یافت. از آن دوران به بعد به غیر از چند درگیری مختصر کره دچار اشغال یا جنگ نشده است. با توجه به تحولات تاریخی فوق اکنون می‌توان روند ایجاد و رشد چائبول‌ها را تشریح نمود.
۱-دوره پدید آمدن چائبول‌ها در کره جنوبی ۱۹۶۰-۱۹۴۸
در خلال سال‌های ۱۹۱۰ تا ۱۹۴۵ که کره در اشغال ژاپنی‌ها بود، آنها اجازه فعالیت زیادی به بنگاه‌های کره‌ای نمی‌دادند. تجارت و صنعت در دست ژاپنی‌ها بود و تنها تعداد معدودی بنگاه کوچک توانستند فعالیت نمایند که در زمینه‌هایی مانند تولید شکر، کاغذ و فعالیت بانکی کوچک مقیاس فعالیت می‌کردند.
در خلال سال‌های ۱۹۴۵ الی ۱۹۶۰ بود که بنگاه‌های کره فرصت رشد یافتند. فروش اموال ژاپنی‌ها که معادل سی درصد اقتصاد کره فرصتی را فراهم آورد که بنگاه‌های کره‌ای محدودی امکان رشد سریع بیابند(سی جین چانگ، ۲۰۰۳). برخی گزارش‌ها در مورد اموال به جای مانده از ژاپنی‌ها به این نکته اشاره می‌نمایند که دارایی‌های آن شامل ۱۶۶.۳۰۰ مورد بود که بیش از ۳۰۰۰ مورد آن عبارت از واحدهای صنعتی، بنگاه‌های تجاری بود همچنین زمین‌هایی که از تصاحب ژاپنی‌ها آزاد شد معادل ۱۵ درصد کل زمین‌های کره بود(شیم و لی، ۲۰۰۸). این اموال بدون مزایده به فروش رفت و تخمین زده می‌شود این اموال با قیمتی معادل ۳۰ تا ۹۰ درصد کمتر از ارزش واقعی آنها فرخته شدند(همان، ۷۴). خریداران که همگی از نزدیکان حاکمان بودند می‌توانستند با پرداخت ۱۰ درصد قیمت اموال و پرداخت بقیه قیمت در مدت ۱۵ سال بدون افزایش قیمت صاحب آن شوند که با لحاظ نرخ تورم بالای آن دوران فرصت بسیار خوبی بود(سی جین چانگ، ۲۰۰۳همچنین شیم و لی، ۲۰۰۸).
چائبول‌هایی مانند سامسونگ، هیوندای، هانوا دوسان و اس کا از این فرصت استفاده کردند و رشد یافتند(سی جین چانگ، ۲۰۰۳). علاوه بر این چائبول‌ها از انواع مختلف حمایت‌ها از وام کم بهره تا مجوز واردات و ارز برخوردار شدند. درواقع هنگامی که یک شرکت اموال ژاپنی‌ها را تصاحب می‌کرد وام کم بهره برای بازسازی آن و همچنین ارز برای واردات کالاهای مورد نیاز را به دست می‌آورد(شیم و لی، ۲۰۰۸). همچنین سامسونگ، اس کا و ال‌جی از جمله شرکت‌هایی بودند که در زمان رهی به واسطه رابطه نزدیک شخصی یا سیاسی با دولت رشد سریعی را تجربه کردند(همان،۴۷). درمجموع باید گفت دوران رهی دوران شکل‌گیری و رشد سریع چائبول‌ها در کره بود.
۲-دوران صنعتی شدن چائبول‌ها در کره جنوبی ۱۹۷۹-۱۹۶۱
ژنرال چونگ هی پارک در بهار ۱۹۶۱ با کودتا قدرت را در دست گرفت. در این مقطع وضعیت اقتصادی بسیار وخیم بود و کره جنوبی در بسیاری از موارد از جمله درآمد سرانه، تولید صنعتی، سطح تکنولوژی و قدرت نظامی پشت سر همسایه شمالی خود قرار داشت(شیم و لی، ۲۰۰۸، ۷۹).دولت پارک در ابتداء قصد برخورد با بنگاه‌هایی را داشت که با دولت رهی همکاری می‌کردند و جرم آنها را انباشت غیرقانونی ثروت اعلام نمود(یو، ۱۳۹۵). به عنوان مثال دولت با لی-بنیانگذار شرکت سامسونگ- نیز برخورد کرد ولی به سرعت دریافت که برای توسعه کشور نیازمند همکاری با این بنگاه‌ها است(سی جین چانگ، ۲۰۰۳).
دولت پارک در اولین قدم برنامه توسعه اقتصادی اول را در سال ۱۹۶۲ طراحی و آغاز نمود. طی این برنامه دولت صنایع خاصی را به عنوان اولویت مشخص نمود و کوشید آنها را رشد دهد. اما کشور به شدت با کمبود منابع اعم از مالی و انسانی و مشکل عدم تنوع محصولات روبرو بود. تحت این شرایط دولت پارک یک سیاست چماق و هویج را در برابر چائبول‌ها در پیش گرفت. از یکسو آنها را مجبور نمود وارد صنایع خاصی شوند و در عوض از آنها حمایت کرد این حمایت‌ها از اعطای وام ارزان تا محدودیت ورود برای سایر بنگاه‌ها را شامل می‌شد.
با این اقدامات به عبارت دقیق‌تر دولت کوشید سرمایه انباشت شده در چائبول‌ها که به صورت سرمایه تجاری بود را به سرمایه صنعتی بدل نماید(پارک ۱۹۹۰، کیم ۱۹۹۸به نقل از شیم و لی، ۲۰۰۸). اجبار شرکت ال جی که در صنایع نساجی فعالیت می‌کرد برای ورود به صنعت برق که زمینه‌ساز ورود این شرکت به بخش الکترونیک شد یا اجبار شرکت هیوندا با تهدید به ورشکسته کردن برای ورود به صنعت کشتی‌سازی نمونه‌ای از این اقدامات بود(چانگ،۱۳۹۲).
در نتیجه اقدامات فوق تعداد و اندازه چائبول‌ها در دهه ۱۹۶۰ افزایش یافت. همچنین تولیدات اصلی آنها از سمت تولید شکر، سیمان و محصولات غذایی به سمت پارچه، سرامیک و محصولات پتروشیمی حرکت کرد. در دهه ۱۹۷۰ چائبول‌ها به سمت صنایع سرمایه محورتر و متنوع‌تر حرکت کردند.
از جمله صنایعی که چائبول‌ها در آن به رقابت با یکدیگر نیز پرداختند صنعت اتومبیل‌سازی، آهن و فولاد، الکترونیک و پتروشیمی بود. رشد سریع چائبول‌ها در این دوران منجر به رشد اقتصادی سریع کشور شد(شیم و لی، ۲۰۰۸).
۳-دهه تجدید ساختار چائبول‌ها در کره جنوبی ۱۹۸۷-۱۹۸۰
در سال ۱۹۷۹ پارک ترور شد و پس از دوران کوتاهی فضای باز سیاسی ژنرال دون-هوآن چون (۱۹۸۷-۱۹۷۹) با کودتای نظامی قدرت را در دست گرفت. در این دوره سیاستگذاران کره‌ای تاکید خاصی بر مقیاس بنگاه‌های بهره‌ور داشتند. آنها در ارزیابی شکست صنایع سنگین و شیمیایی در اوایل دهه هشتاد علت آن را «فقدان صرفه‌های به مقیاس به دلیل وجود تعداد کثیری بنگاه در هر صنعت» معرفی کردند(چانگ، ۱۹۹۴) در نتیجه مجموعه‌ای از اقدامات را برای افزایش مقیاس انجام دادند.
پس از رونق سرمایه‌گذاری در اواخر ۱۹۷۰ که منجر به اضافه ظرفیت موقتی در برخی صنایع شد، دولت کره در سال ۱۹۸۰ با «برنامه تجدید سازماندهی صنایع سنگین و شیمیایی» پا به صحنه گذاشت.
چهار شرکت فعال در صنعت تجهیزات تولید انرژی الکتریکی در قالب «شرکت ساخت و ساز کره» ادغام شدند. کیا یکی از سه خودروساز در حوزۀ خودروهای سواری به خروج از آن و ساخت کامیون و اتوبوس مجبور شد تا وقتی تقاضا افزایش یافت دوباره به ساختن خودروی سواری بازگردد.
دوو که یکی از سه شرکت فعال در صنعت موتورهای دیزل بود مجبور به خروج شد و دوتای دیگر وادار شدند تا بازار را به دو بخش تخصصی تقسیم کنند(هیوندای برای موتورهای بیش از ۶۰۰۰ اسب بخار و سانگ یانگ برای کمتر از ۶۰۰۰ اسب بخار)…
دور دیگر از ادغام‌ها و فروش بنگاه‌های ناکارآمد دولتی بین سال‌های ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۸ روی داد. صنایع کشتی‌سازی، ساخت و ساز برون مرزی و کودهای کشاورزی-که صنایع رو به افول بودند-بیش از همه مورد توجه قرار گرفتند. سه تولید کنندۀ کود در سال ۱۹۸۳ منحل شدند و ۶۳ شرکت کشتی‌سازی در قالب ۱۷ شرکت درهم ادغام شدند…( چانگ، ۱۳۹۲{۱۹۹۴)، ۱۵۹-۱۵۷).
۴-دوران نوین: شفافیت بیشتر و مدیریت بهتر
ژنرال چون دون-هوآن در سال ۱۹۸۷ در پی اعتراضات شدید مجبور به برگزاری انتخاباتی شد که منجر به کنار رفتن وی از قدرت شد. از این دوران به بعد هیچ کودتایی در کره روی نداد و به تدریج قدرت ارتش مهار شد. همچنین پس از سال ۱۹۸۷ بسیاری از انجمن‌های صنعتی، سازمان‌های غیردولتی و اتحادیه‌ها پدید آمدند(یو، ۱۳۹۵، ۴۶۷). در سال ۱۹۹۶ کره به جمع اعضای سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه پیوست که نشان از پذیرفته شدن این کشور در زمره کشورهای توسعه یافته داشت. در این دوران به ویژه پس از بحران ۱۹۹۷ مجموعه‌ای از قوانین وضع شد تا فعالیت چائبول‌ها شفاف‌تر شود. برکناری رئیس‌جمهور پارک گئون هی که دختر ژنرال پارک بود در پی دریافت رشوه توسط یکی از نزدیکان وی از سامسونگ نشان می‌دهد که در دوران حاضر شفافیت و نظارت بر این شرکت‌ها بسیار زیاد است.
این دوران را می‌توان دوره بلوغ چائبول‌ها دانست که طی آن آنها به رقابت در عرصه جهانی پرداختند. همانطور که لی(۲۰۱۳) اشاره می‌کند از اواسط دهه ۱۹۸۰ چائبول‌ها آغازگر مسیر جدید رشد اقتصادی مبتنی بر تحقیق و توسعه و نوآوری شدند. در دهه ۱۹۸۰ که آغاز این مسیر بود تعداد پتنت‌هایی که شرکت‌های کره‌ای در آمریکا ثبت کردند قریب ۵۰ عدد بود که برابر با سایر کشورهای با درآمد متوسط مانند برزیل و آرژانتین بود اما در قرن ۲۱ این تعداد به ۵۰۰۰ هزار رسید در حالی که سایر کشورهای با درآمد متوسط در حدود ۵۰۰ پتنت است.
حاصل این پیشگامی چائبول‌ها در دنیای بیرونی نیز کاملا مشهود است. انواع تولیدات صنعتی از تلویزیون تا خودرو و کشتی که توسط چائبول‌هایی مانند سامسونگ و هیوندا تولید می‌شود و به بسیاری از کشورهای جهان صادر می‌شود نشان از بلوغ چائبول‌هاست. جایگاه این شرکت‌ها در میان شرکت‌های جهان شاهدی بر موفقیت آنهاست.
جدول ۱: ۱۰ شرکت برتر کره جنوبی در فوربس ۲۰۱۷ – ارقام به میلیارد دلار
نام شرکت رتبه درآمدی در کره رتبه در جهان (بر اساس الگوی فوربس) حوزه فعالیت میزان فروش میزان سود میزان دارایی ارزش بازار
Samsung Electronics ۱ ۱۵ تجهیزات الکترونیکی ۱۷۴ ۱۹/۳۰۰ ۲۱۷.۱ ۲۵۴.۳
Hyundai Motor ۲ ۱۰۴ خودرو ۸۰.۷ ۴/۷۰۰ ۱۴۸.۱ ۳۴.۲
SK Holdings ۳ ۳۶۳ نفت و گاز ۷۲.۱ ۰/۶۶۰ ۸۵.۳ ۱۴.۷
Korea Electric Power ۴ ۱۳۸ تجهیزات الکترونیکی ۵۱.۹ ۶/۱۰۰ ۱۴۷.۲ ۲۵.۵
LG Electronics ۵ ۸۱۱ تجهیزات الکترونیکی ۴۷.۷ ۶۶ ۳۱.۳ ۱۰.۲
Posco ۶ ۲۹۹ فولاد ۴۵.۸ ۱/۱۰۰ ۶۶ ۱۹.۲
KIA Motors ۷ ۳۳۷ خودرو ۴۵.۴ ۲/۴۰۰ ۴۲.۱ ۱۲.۶
Hanwha ۸ ۷۴۳ شرکت‌های بازرگانی ۴۰.۶ ۰/۴۲۴ ۱۲۸.۲ ۲.۲
SK Innovation ۹ ۴۳۷ نفت و گاز ۳۴.۱ ۱/۴۰۰ ۲۷ ۱۳.۵
Hyundai Heavy Industries ۱۰ ۶۱۶ کشتی سازی ۳۳.۹ ۰/۴۵۲ ۴۰.۸ ۱۱
همانطور که در جدول فوق نمایان است بسیاری از این شرکت‌ها در اصل شرکت‌های وابسته به چائبول‌های بزرگی مانند هیوندا، اس کا و سامسونگ هستند.
جمع‌بندی
در خلال سال‌های اخیر نه تنها از اهمیت گروه‌های کسب و کاری کاسته نشده است بلکه اهمیت و کارکردهای آن موضوع تحقیقات گوناگونی قرار گرفته است. این مساله تنها مربوط به کشورهای درحال توسعه نیست و از ۵۰ گروه کسب و کاری بزرگ دنیا ۹ عدد آن در آمریکا وجود دارد. در کره جنوبی نیز فروش ۱۰ چائبول برتر کره در سال ۲۰۱۷ برابر با ۶۷.۸ درصد تولید ناخالص ملی کره و ثروت آنها معادل ۱۱۰ درصد تولید ناخالص ملی کره بوده است و ثروت سامسونگ به تنهایی برابر با ۴۲ درصد تولید ناخالص ملی کره است.
علاوه بر چائبول‌ها بودند که اقتصاد کره جنوبی را متحول نمودند از صادرکننده کلاه گیس بافته شده از موی سر به صادر کننده اتومبیل و موبایل و تلویزیون بدل کردند. هرچند در این میان از انواع حمایت‌های پنهان و پیدای دولت نیز بهره‌مند شدند و فساد زیادی نیز ایجاد کردند.
منبع: ناظر اقتصاد