مطالعات نظری و تجربی خارجی برای یافتن شرایط و الزامات جذب بهینه سرمایه گذاری خارجی بررسی شده است. تطبیق رهنمودهای حاصل شده از تحقیق با وضعیت ایران از طریق بررسی آمارهای موجود، مرور مطالعات پیشین و نظرسنجی از خبرگان نشان می دهد، شرایط بهره برداری کافی و حداکثری از میزان اندک جذب جریان ورودی سرمایه خارجی در جهت توسعه اقتصادی کشور وجود ندارد. اگرچه محیط نامناسب کسب وکار و تحریم های بین المللی از اقبال سرمایه گذار خارجی به ورود و سرمایه گذاری در کشور بهشدت کاسته است، اما زمینه استفاده مناسب از همان میزان اندک سرمایه خارجی ورودی نیز فراهم نشده است. از مهم ترین دلایل این مشکل می توان به برداشت و درک نادرست مدیران و سیاستگذاران کشور از سرمایه گذاری مستقیم خارجی و نبود ظرفیت های جذب و انتقال صحیح و کامل فناوری از این طریق اشاره کرد.

  نگاه صرفاً تأمین مالی به سرمایه گذاری خارجی و غفلت از مهم ترین کارکرد آن یعنی انتقال فناوری، درک نادرست از انگیزه های سرمایه گذار خارجی و لزوم سودآوری سرمایه گذاری خارجیان در کشور میزبان، عدم توجه به تعارض منافع سرمایه گذار خارجی با منافع کشور میزبان، تصور خودکار بودن انتقال مدیریت و فناوری در جریان سرمایه گذاری خارجی، عدم ارزیابی صحیح هزینه انتقال اطلاعات در قراردادهای سرمایه گذاری خارجی؛ ازجمله مصادیق برداشت نادرست از سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران است. تجربه نشان می دهد استفاده از سرمایه گذاری خارجی در ایران، انتقال مؤثر و جهش فناوری را در پی نداشته است و برای انتقال مؤثر فناوری، باید ظرفیت های جذب آن در کشور ایجاد شود. وجود ظرفیت های علمی و فنی لازم برای جذب دانش بنیادین و عملیاتی و وجود نهادهای لازم برای ایجاد ظرفیت و جذب دانش از خارجیان از الزامات انتقال فناوری در سرمایه گذاری خارجی است.

براساس تجربه کشورهای موفق، ورود سرمایه خارجی در این کشورها مبتنی بر انتخاب و تعیین شروط برای انتقال فناوری در چارچوب سیاست صنعتی این کشورها بوده است. کشوری که نداند چه نوع فناوری را برای چه بخشی از تولید می خواهد، یعنی آمایش سرزمینی عالمانه و سیاست صنعتی دورنگر و اولویت گذاری آموزشی و پژوهشی هوشمندانه نداشته باشد، نمی تواند به سرمایه گذاری خارجی در راستای منافع بلندمدتش سامان بدهد. بنابراین به منظور جذب بهینه سرمایه گذاری خارجی در ایران پیشنهاد می شود:

  برداشت و درک صحیحی از سرمایه گذاری مستقیم خارجی در میان مدیران و سیاستگذاران کشور ایجاد شود؛ به نحوی که به سرمایه گذاری خارجی به عنوان ابزار انتقال فناوری نگریسته شود و نه ابزاری برای تأمین مالی. برای بهره گیری از اصلی ترین کارکرد سرمایه گذاری مستقیم خارجی، یعنی انتقال فناوری، ظرفیت های جذب فناوری از خارج ایجاد شود.

همچنین براساس این گزارش سیاست های گزینشی و تعیین شروط انتقال فناوری در چارچوب سیاست صنعتی و برنامه های آمایش سرزمین با ملاحظه حفظ دستاوردهای شرکت های داخلی در مقابل شرکت های خارجی، تدوین گردد و با الگوبرداری از کشورهای موفق همچون اتحادیه اروپا، ملاحظات فرااقتصادی (به ویژه ملاحظات سیاسی و امنیتی) درخصوص سرمایه گذاری خارجی جدی گرفته شوند.

  در این راستا انجام مطالعات برای شناسایی فرصت ها و مزیت های نسبی یا خلق مزیت های جدید و یافتن حلقه های مفقوده زنجیره ارزش براساس سیاست صنعتی و برنامه های آمایش سرزمین و حفظ دستاوردهای شرکت های داخلی در مقابل شرکت های خارجی مسئله مهمی است.

متن کامل این گزارش و نتایج به دست آمده از آن را اینجا بخوانید.

مرکز پژوهش‌های مجلس