کنکاشی در روش‌شناسی اقتصاد، شیلا. سی. داو، مترجمان: دکتر محمود متوسلی، علی رستمیان، تهران: جهاددانشگاهی واحد تهران، ۱۳۸۸، ۳۱۲ ص، ۵۴۰۰۰ ریال.

Dow, Sheila C. Foundations for new economic thinking: a collection of essays. Palgrave Macmillan, 2012

در این کتاب، داو، منظری عمومی از پهنهٔ روش‌شناسی را، از مباحث‌ ابتدایی مرتبط با منطق گرفته تا دیدگاه‌های مهمی که پست‌مدرنیسم‌ و کثرت‌گرایی را به حیطهٔ علم اقتصاد می‌کشاند، در برابر خواننده‌ قرار می‌دهد.

شیلا.سی.داو متولد سال ۱۹۴۹ و اهل انگلستان است. وی مدرک دکترای اقتصاد خود را از دانشگاه گلاسکو گرفته و از سال ۱۹۹۶ به تدریس اقتصاد اشتغال دارد. وی هم‌اکنون در سمت استادی در دانشگاه استرلینگ مشغول به کار بوده و عضو مرکز روش‌شناسی اقتصاد این دانشگاه می‌باشد. شیلا داو، یکی از روش‌شناسان برجستۀ مسلط به جریان اصلی و منتقدان به آن‌ است. زمینۀ مطالعاتی وی روش‌شناسی اقتصاد؛ اقتصاد باز و پلورالیسم اقتصادی است. وی همچنین به تاریخ تفکر اقتصادی و نظریات نظام‌های پولی و مالیه بین‌الملل علاقه‌مند است. جدید‌ترین اثر او «زیربناهایی برای تفکر جدید اقتصاد: مجموعه‌ای از نظرات» می‌باشد. از سایر کتاب‌های او می‌توان به «کنکاشی در روش‌شناسی اقتصاد» و کتاب‌هایی در معرفی نظریات کینز اشاره کرد.

در واقع، وضعیت موجود علم اقتصاد به نحوی است که ما شاهد عدم اطمینان و نگرانیِ رو به تزایدی در میان اقتصاددانان هستیم و به‌ همین خاطر، درست برخلاف ادعاهای گذشتۀ اقتصاددانان، می‌توان در مطالعات کنونی اقتصاددانان، گرایش و تمایلات روزافزونی را به مباحث‌ روش‌شناسی ردگیری کرد. این تمایل، منعکس کنندهٔ دو موضوع‌ مهم است؛ اولا، دغدغه‌های موجود برای آزمون بنیان‌ها؛ ثانیاً، اشتیاق به‌ شناخت معیارهایی برای ارزیابی‌. بی‌شک، اگر اقتصاددانان می‌توانستند در خصوص معیارهای ارزیابی‌ به توافق برسند، در آن صورت، حل اختلاف‌های موجود در علم اقتصاد، امر نسبتاً واضح و سرراستی بود. اما به نظر می‌رسد که دستیابی به‌ چنین توافقی امکان‌پذیر نیست. به‌همین دلیل، پرداختن به موضوع‌ «تفاوت‌های روش‌شناختی» امری اجتناب‌ناپذیر است.

نوشتن در باب موضوعات روش‌شناسی بسیار دشوار است. اما، «شیلا داو» از آن معدود افرادی است که‌ اکنون سالیان سال است در حال قلم زدن در این عرصهٔ دشوار است‌ و به دستاوردهای مهمی نیز نائل شده است، به‌طوری که درمیان‌ اقتصاددانان، به عنوان فردی صاحب‌نظر در این موضوع مطرح می‌باشد.
یکی از توانایی‌ها و هنرهای داو در طرح مباحث روش‌شناختی، آن‌ است که به خوبی خواننده را با مباحث غامض فلسفی همراه می‌کند، به‌طوری که قادر است مسائل بنیادین را در قالب موضوعات قابل فهم‌ مطرح سازد و با طبقه‌بندی‌هایی که ارایه می‌کند به درک هرچه بهتر مسائل، ‌‌نهایت کمک را نماید. شاید به ‌همین خاطر است که وی کتاب‌ روش‌شناسی خود را با مطرح ساختن چند لطیفهٔ ساده، اما پرمعنا آغاز می‌کند. مهم است خوانندهٔ این کتاب بداند خصیصهٔ تمایز‌بخش‌ و یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های کتاب حاضر، که‌ مطالعهٔ آن را چه برای نوآموزان عرصهٔ روش‌شناسی اقتصاد و چه‌ برای آموختگان و آموزندگان این رشته در تمامی سطوح، گیرا می‌کند، جامع بودن آن در عین سادگی و رسایی معنایی است.

کتاب حاضر، کسانی را مخاطب خود قرار می‌دهد که به تأمل بر علم‌ اقتصاد به مثابه یک رشتهٔ تعلیمی‌ علاقه دارند و در این رهگذر، کنجکاوند بدانند که عرصهٔ روش‌شناسی چگونه می‌تواند آن‌ها را در فراگرد چنین تأملی یاری رساند. کتاب حاضر را می‌توان به عنوان متنی مقدماتی در آموزش‌ روش‌شناسی و مدخلی به ادبیات تخصصی روش‌شناسی، مورد استفاده‌ قرار داد؛ در این رابطه می‌توان به پیشنهاداتی که برای مطالعهٔ بیشتر در پایان هر فصل ارایه شده، اشاره کرد. از سوی دیگر، این متن را می‌توان به عنوان متنی تکمیلی برای دوره‌های مربوط به هستۀ نظریه‌ و همچنین اقتصادِ سنجی به کار گرفت، و به این وسیله، رهنمودهای لازم را برای برخورد صحیح با مواردی که در نتیجۀ توسعهٔ نظریه و پیشرفت کار عملی پیش می‌آیند، فراهم کند.

در این کتاب، داو، منظری عمومی از پهنهٔ روش‌شناسی را، از مباحث‌ ابتدایی مرتبط با منطق گرفته تا دیدگاه‌های مهمی که پست‌مدرنیسم‌ و کثرت‌گرایی را به حیطهٔ علم اقتصاد می‌کشاند، در برابر خواننده‌ قرار می‌دهد. بی‌تردید، هزینهٔ برپا ساختن هر نوشتاری که اینچنین‌ جانب جامعیت را می‌گیرد، گرفتار آمدن در دام ساده‌نویسی است. با این‌ حال، سبک نوشتاری و تدوین‌گری نظام‌مند داو، به گونه‌ای است که‌ به لطف بیان رسا و در عین‌ حال پربار خود، از بار منفی این ساده‌نویسی‌ تا حد ممکن کاسته است، به نحوی که مطالعهٔ کتاب حتی برای‌ آگاهان عرصهٔ روش‌شناسی نیز خالی از لطف نیست. به‌هرحال، داو سعی کرده است تا با بیان خاص و شیوای خود، کتابی فراهم آورد که‌ ضمن ارایهٔ بن مایه‌های اصلی این عرصه از دانش اقتصادی، تا حد ممکن، پیچیدگی‌های نوشتاری مرسوم در روش‌شناسی احتراز نماید.

روش‌شناسی، حوزه‌ای است که به‌ بحث دربارهٔ بنیان‌های علم اقتصاد می‌پردازد: نقش بنیان‌ها چیست؟ معنا و مقصود و دلالت آن‌ها کدام است و خلاصه آنکه این بنیاد‌ها، در برگیرندهٔ چه عناصر و مقولاتی هستند؟ بدین ترتیب، روش‌شناسی چارچوبی را فراهم می‌آورد که در قالب آن، می‌توانیم پیرامون دامنۀ گسترده‌ای از مسائلی که برای علم اقتصاد مدرن حائز اهمیت هستند، به بحث بنشینیم؛ مسائلی از این دست که چرا و چگونه علم اقتصاد، در مسیری که اکنون در آن قرار دارد، افتاده است؛ نارسایی‌های و مزیت‌ها، ضعف‌ها و قوت‌های این مسیر کدام‌اند؛ آیا تنوع و گوناگونی در پهنۀ چنین مسیری پذیرفتنی است؛ آیا علم اقتصاد در مسیری سازنده و بارور به پیش می‌رود یا نه. بی‌تردید، شیوه‌ها و نگرش‌های بسیاری‌ نسبت به مطالب روش‌شناختی ارایه شده که نسبته به آنچه در این‌ کتاب آمده، ریزبین‌تر و مفصل‌تر هستند؛ لیکن، هدف نویسنده در اینجا فراهم آوردن دورنمایی از روش‌شناسی است که بتواند به خوانندگان‌ نشان دهد که این عرصه چیست و چگونه عمل می‌کند؛ و همچنانکه‌ پیش می‌رود، با به پیش نهادن پرسش‌های نو، آن‌ها را در پیگیری‌ پرسش‌های خاص ترغیب نماید. به‌همین دلیل، در اینجا نویسنده در مقایسه با سایر کتاب‌های روش‌شناسی به هدف قرابت بیشتر با خود روش‌شناسی و کاربست‌هایش، زمان و انرژی بیشتری را صرف پرداختن‌ به برهان‌ها و اقامهٔ دلایل خواهد کرد و در همین راستا، می‌کوشد به‌ شمه‌ای از مسائلی اشاره کند که در فضای فکری معاصر روش‌شناسی، بدان‌ها پرداخته می‌شود.

بنابراین، امید است این ویژگی‌ها که به واقع از موفقیت‌ نویسنده در ارایهٔ یک کتاب مقدماتی و درعین‌حال جدی حکایت‌ می‌کند، دستاویزی شود تا دانشجویان و دانش آموختگان علم اقتصاد از دریچه‌ای نو، آشنایی خود را با رشتهٔ تعلیمی خویش بازنگرند و فهم و بصیرت خویش از آن را به فراسوی مرزهای متصلب آن بگسترانند.
منبع: ترجمان